Spanning, nieuwsblad van de SP, januari 2009 : Markt in AWBZ

Markt in AWBZ

De AWBZ zou buiten de marktwerking worden gehouden. Toch zien we volgens Aad Koster, directeur van Actiz, de overkoepelende organisatie van AWBZ-aanbieders, ook binnen de AWBZ de marktwerking steeds meer oprukken.

Tekst: Ineke Palm

Aanbestedingstrajecten

In de extramurale AWBZ (thuiszorg) is de contracteerplicht vervallen. De zorgaanbieders moeten nu jaarlijks contracten afsluiten met de zorgkantoren. De zorgkantoren schroeven daarbij de budgetten terug naar 95 tot 80 procent van het budget van het jaar ervoor zodat er meer ruimte is voor nieuwe aanbieders.

De zorgaanbieders moeten een aanbestedingstraject volgen. Zij moeten een offerte indienen met tarieven. Aad Koster: “Indien je tarief dicht bij het maximale tarief zit, krijg je minder punten en zit het er dik in dat je voor minder uren een contract krijgt. Dus krijg je concurrentie op de prijs en flinke druk hierop. Dat terwijl de maximale prijs al te krap is: op basis van een benchmarkonderzoek1 van ruim 7 jaar geleden is de prijs genomen waar toen 50 procent beneden en 50 procent boven zat.”

Ad Witlox (directeur stichting Zorgpalet Baarn-Soest waaronder de kleinschalige voorziening de Wiekslag valt): “De marktwerking wordt gebruikt om de tarieven omlaag te brengen. Er is eigenlijk geen sprake van een markt, de zorg wordt uitgeknepen.”

Versnippering zorg

Sinds de functiegerichte indicatie en financiering is ingevoerd, mag ook een verpleeghuis zich bijvoorbeeld op de markt van de thuiszorg begeven. Volgens Ad Witlox is door de invoering van die functiegerichte indicatie de zorg enorm versnipperd. “Neem bijvoorbeeld een kopje thee. Het theezetten is huishoudelijk werk en daar is dus een huishoudelijk verzorgende via de Wmo voor nodig, indien iemand geholpen moet worden bij het opdrinken is daar een persoonlijke verzorgende van de thuiszorg voor nodig. Alle functies zijn versnipperd en vervolgens uitgekleed. Maar zorgverleners werken niet zo, ze geven mensen gewoon integrale zorg.” Iedereen mag thuiszorg leveren

Aad Koster: “Iedereen kan een thuiszorgorganisatie beginnen, als je een computer hebt en een telefoon. Het aantal organisaties is enorm toegenomen, in Amsterdam bijvoorbeeld zijn al meer dan tachtig thuiszorgorganisaties. Ook dat zet de tarieven onder druk.” Koster vindt het prima dat er meer instellingen komen, maar dan moet je wel dezelfde eisen stellen. Wat betreft de cao, deelname aan pensioenfonds, de kwaliteit en transparantie. Actiz stelt deze eisen wel aan zijn leden, ook aan de nieuwe toetreders.

Koster: “Wij zijn erg voor klantgericht en vraaggestuurd werken en vinden dat klanten zelf moeten kunnen bepalen van welke zorgaanbieder zij zorg willen ontvangen. Maar zo wordt het steeds ondoorzichtiger, ook voor de klant. Het overheidsbeleid is om aan alle kanten druk uit te oefenen op het reële tarief. Een erg eenzijdige concurrentie. Wij zijn voortdurend bezig de kosten te drukken. Dat komt de kwaliteit en daarmee de klant niet ten goede. Die hebben in werkelijkheid geen enkele macht, want zorgverzekeraar/-kantoor (AWBZ) of gemeente (Wmo) bepalen welke organisaties zorg kunnen leveren.”

Oneerlijke concurrentie

Actiz ervaart ook de ZZP-bemiddelaars als oneerlijke concurrentie (ZZP staat voor Zelfstandigen Zonder Personeel). Deze bemiddelen tussen zelfstandige verpleegkundigen/verzorgenden en instellingen, vertegenwoordigd door BTN (Branche-belang Thuiszorg Nederland). De bemiddelaars hoeven op basis van een recent afgesloten convenant niet meer te voldoen aan de kwaliteitswet. Indien ze dat wel zouden moeten, dan zou de belastingdienst dit zien als fictieve dienstverbanden van de ZZP’ers en moet belasting worden betaald. Daarom heeft de staatssecretaris samen met de belastingdienst een convenant gesloten met BTN dat niet de bemiddelingsbureau’s maar de ZZP’ers moeten voldoen aan de kwaliteitswet en een keurmerk krijgen. Maar wie controleert dat? De bemiddelingsbureau’s krijgen wel de status zorginstelling en mogen dus contracten met zorgkantoren sluiten. De reguliere instellingen hebben echter veel hogere kosten omdat zij werkers in loondienst hebben en volop moeten investeren in kwaliteit. Actiz heeft een kort geding tegen het convenant aangespannen dat 20 januari dient.

Intramurale AWBZ

In de intramurale (‘binnen de muren’) AWBZ is nog wel een contracteerplicht. Maar ook daar gelden aanbestedingstrajecten en is er druk op de tarieven. Nieuw is hier de invoering van de zorgzwaartepakketten (ook ZZP’s!). Dat betekent dat iedereen een rugzakje krijgt met daarin een indicatie voor een pakket.

Koster: “De hele operatie moest budgetneutraal. Daarom zijn de vastgestelde tarieven voor zorgzwaartepakketten met 5 procent verminderd. De staatssecretaris wilde ook nog eens een onderhandelingsmarge voor zorgkantoren vaststellen van 2 procent; dat is voor dit jaar gelukkig niet doorgegaan.”

Volgens Ad Witlox zijn de tarieven zo laag dat kleinschaligheid bijna niet meer mogelijk is. Er zou eigenlijk een kleinschaligheidstoeslag moeten komen: “We hebben nu te maken met verkeerde prikkels. Het gaat om productie en om meer productie te maken kun je er het beste bedden bijzetten op een kamer. Dat was toch niet de bedoeling van de politiek? Zorgzwaartepakket is een instrument, waar de cliënt weinig mee kan. Cliënten moeten zelf shoppen maar er is helemaal geen keuze. Mensen met een laag ZZP van minder dan 5 (op een schaal van 1-10) zullen niet meer worden opgenomen in een verpleeghuis, het tarief voor 5 is al onvoldoende.”

Zorgkloof

Koster: “Enkele jaren terug is door de Nederlandse zorgautoriteit vastgesteld dat er 500 miljoen (10 procent) te weinig is voor fatsoenlijke verpleeghuiszorg. Er is wel 248 miljoen extra gekomen, maar er is nog steeds een kloof van 5 procent. Het is een politieke beslissing. Willen we in Nederland fatsoenlijke zorg en dus in solidariteit meer premie betalen? De passie, maar tegelijkertijd de makke van onze organisaties en de daarin werkzame medewerkers is dat we het altijd zo goed mogelijk willen doen voor de cliënten. Dus lossen we problemen op die de politiek laat liggen. En de staatssecretaris reageert dan: ik hoor niets, dus het gaat toch goed? Ze ziet niet dat zorgverleners in eigen tijd zorg leveren, dat zorgaanbieders tarieven moeten afspreken onder de reële kostprijs. Dat kamers van overledenen snel ontruimd moeten worden, omdat zorgorganisaties steeds minder financiële marges hebben om daar flexibeler mee om te gaan. In de Kamer wordt dit terecht door onder meer de SP aan de orde gesteld. Steeds meer zorgorganisaties zullen, ondanks hun passie voor de cliënten, niet meer zorg leveren dan hun budget toelaat. Voor 5 procent minder kunnen we minder zorg leveren. Dat doen we dus ook of mensen moeten zelf bijbetalen. Actiz is voorstander van het systeem van zorgzwaartepakketten, maar zorgorganisaties zullen in bepaalde gevallen moeten kiezen tussen het niet in zorg nemen van mensen met een laag zorgzwaartepakket of het bezuinigen op personeel.”

Actiz heeft net met succes de staat voor de rechter gedaagd om een korting ongedaan te maken.2 In tegenstelling tot de eerder gemaakte afspraken, wilde het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) per 1 januari 2009 een structurele tariefkorting van 3,5 procent op de thuiszorg doorvoeren, de korting moest het rijk nog eens zeventig miljoen opleveren.

Kleinschalig en menselijk

Bezuiniging, grootschaligheid en marktwerking in de zorg hebben ertoe geleid dat de zorg is verschraald. Het georganiseerde wantrouwen dat gepaard ging met deze ontwikkelingen, heeft van mensen onderbetaalde formulierinvullers gemaakt. Hoe moet het dan? Een kleinschalige menselijke aanpak geeft de zorgwerkers beroepstrots; de patiënten krijgen zorg op menselijke maat.3 Dus op naar kleinschalige buurtverpleeg- en verzorgingshuizen zoals bijvoorbeeld de Wiekslag.4 Organiseer de thuiszorg vanuit de buurt. Bijvoorbeeld buurtzorg Nederland. Deze zet zich af tegen de onpersoonlijke stopwatchzorg van de grote thuiszorgbedrijven. De wijkverpleegkundige is de spil in de zorg in de buurt. Door te werken met kleine, zelfstandige teams en vaste groepen cliënten ontstaat een goede band tussen cliënt en verpleegkundige.5

Meerdere thuiszorgorganisaties zijn gestart met een soort wijkzorg. Bijvoorbeeld de thuiszorg in Noord-Limburg voert in het hele gebied wijkzorg door. Dat houdt in dat er teams samengesteld worden van helpenden, verzorgenden en verpleegkundigen die werkzaam zijn in een afgebakend stadsdeel, dorp of een combinatie van dorpen. Het voordeel is dat de mensen een duidelijk aanspreekpunt hebben, ze minder medewerkers over de vloer krijgen en dat de verschillende soorten zorg beter op elkaar afgestemd kunnen worden.

Voetnoten

1. Een benchmarkonderzoek is een onderzoek waarbij bedrijven worden vergeleken, maar al van te voren een norm is gesteld voor een goede uitkomst
2. Trouw, 5 januari 2009
3. Kant A., Olders D., Marijnissen J., De buurt, de schaal van de toekomst, september 2008
4. www.zorgpaletbaarnsoest.nl
5. www.buurtzorgnederland.com