Tribune 10/2006 :: Actueel - Algemene beschouwingen 2006

Actueel

Algemene Beschouwingen 2006: “Een onwerkelijk gebeuren”

Tekst Rob Janssen Foto: Suzanne van de Kerk

“Een flutdebat” was het volgens Wouter Bos. Een regelrecht verkiezingsdebat, oordeelden de media. Wat je er ook van vond, dit jaar liepen de Algemene Beschouwingen uit op een wellesnietesspelletje over de vraag of het nou goed of slecht gaat met Nederland. Is de politiek werkelijk zo oppervlakkig geworden? De Tribune liet de Rotterdamse econoom Arjo Klamer zijn licht schijnen over het debat. “Kennelijk doet iedereen alsof zijn neus bloedt.”

“Tijdens deze Algemene Beschouwingen werden duidelijke standpunten door de meeste partijen vermeden. En dat is karakteristiek voor de Nederlandse overlegcultuur”, zegt Arjo Klamer, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit. “Weliswaar viel er een omslag te bespeuren ten opzichte van voorgaande jaren, toen de regeringspartijen zich vooral bedienden van waarschuwingen en onheilstijdingen. Die omslag is ook terecht. Maar dat neemt niet weg dat losse issues angstvallig uit de weg werden gegaan. En dan bedoel ik bijvoorbeeld de verdergaande tweedeling, het feit dat veel Nederlanders het nu veel moeilijker hebben dan een aantal jaren geleden, het gebrek aan solidariteit in de samenleving, het onderwerp van de migranten, noem maar op. Ronduit verbijsterend vind ik verder dat ‘Europa’ niet of nauwelijks aan bod kwam, terwijl dat vorig jaar tijdens het referendum over de Europese Grondwet nog hét politieke thema in ons land was. Maar kennelijk doet iedereen nu alsof z’n neus bloedt. Ik heb de Algemene Beschouwingen dan ook ervaren als een heel onwerkelijk gebeuren.”

De vraag rijst hoe dat mogelijk is. Want de knelpunten in ons land lijken toch evident. In de zorg en het onderwijs stapelen de problemen zich op. De sociale minima komen amper meer rond en de armoede groeit gestaag. Zo stelde het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) begin oktober nog, dat het voor 65-plussers sinds 2000 steeds lastiger is geworden om de eindjes aan elkaar te knopen: een alleenstaande met een AOW-uitkering en een huurwoning, is anno 2006 gemiddeld 50 procent van zijn inkomen kwijt aan vaste lasten. Het gevolg: nauwelijks geld voor overige uitgaven en betalingsproblemen. “Minister-president, het is héérlijk als het goed gaat, maar laat het dan ook éérlijk goed gaan: dus voor iedereen,” reageerde Jan Marijnissen tijdens de Algemene Beschouwingen op de ‘goednieuwsshow’ van het kabinet. Veel bijval vanuit de kamer kwam er niet.

“Dat is wel te verklaren”, redeneert Arjo Klamer. “Het heeft te maken met de beweging naar het politieke midden bij het CDA en de PvdA. Met het premierschap in zijn achterhoofd wil Wouter Bos niet te radicaal over komen. Met hetzelfde argument wil Balkenende zich niet al te rechts profileren. Met andere woorden: juist nu vooral geen kleur bekennen, lijkt het devies.”

“Alleen met het streven naar welvaart kom je er niet”

Maar waar staat de Rotterdamse econoom zelf, als het gaat om de hamvraag: gaat het nou goed of slecht met Nederland? “Oppervlakkig gezien gaat het beter. Er zijn meer banen en de begroting is nu hoopgevend, al zijn dat soort zaken zeker ook te danken aan buitenlandse economische invloeden. Dus gelet op een aantal economische variabelen, gaat het best goed. Alleen… in mijn ogen is economie geen doel op zich. Op de zogenaamde sociale kwaliteiten in ons land is heel wat af te dingen. Er vallen op dat vlak ontzettend veel gaten die niet opgevuld worden. Verder mis ik bij Balkenende – en ook bij Bos – het inspirerend vermogen, het idee dat we ergens naartóé gaan met dit land, het zoeken naar een richting waar Nederland blij mee is. Alleen met het streven naar meer welvaart komen we er niet. Het getoonde optimisme van Balkenende heeft veel weg van een marketing gimmick. Je vóélt dat het niet oprecht is. En ja, als je jarenlang hebt geroepen dat de broekriem aangetrokken moet worden, is het niet echt geloofwaardig als je nu ineens zo uitgesproken optimistisch gaat doen. Toch is het voor de oppositie niet zo gemakkelijk om dat optimisme te ontmaskeren. Hoewel de onvrede in het land over het beleid van Balkenende groot is, is het moeilijk om die onvrede te vertalen in een politiek statement zonder dat dit weer als ál te negatief wordt ervaren.”

“VOC-mentaliteit? Mag Balkenende best zeggen”

Premier Balkenende haalde zich hoon op de hals door tijdens de Algemene Beschouwingen de ‘VOC-mentaliteit’ als lichtend voorbeeld voor Nederland aan te halen. Arjo Klamer vindt die opmerkelijke uitspraak echter zo gek nog niet. “Kijk, hoe je het ook wendt of keert, Nederland is een handelsnatie. We zijn een volkje van goede handelaren. Ik kom nogal veel in het buitenland en als ik zie wat met name kleine bedrijfjes uit Nederland vaak aan de andere kant van de wereld voor elkaar krijgen, dan vind ik dat dat best enige naam mag hebben. Ik noem bijvoorbeeld de bloemenhandel: indrukwekkend is dat soms. Het is best goed om dat ook eens te benadrukken. Als Balkenende dát bedoelde, dan mag dat van mij best.”