Tribune 6/2010 :: Postbodes betalen de prijs van liberalisering

Reportage

Intimidatie, pesterijen en vernederingen bij TNT Post

Postbodes betalen de prijs van liberalisering

Naar de wc? Eerst netjes vragen. Ziek thuis? Blijf maar naast de telefoon zitten. Bij TNT Post kent de creativiteit om medewerkers het bloed onder de nagels vandaan te halen geen grenzen. De ijzeren wetten van de liberalisering: werken voor veel minder loon, en anders krijg je straf.

Tekst Rob Janssen

Als de bedrijfsleider van het TNT-sorteercentrum in Rotterdam bovenop de sorteermachine klimt, dan is het hommeles. Want dan weten de medewerkers dat ze de zogenaamde ‘oplegnorm’ weer eens niet gehaald hebben. Er zijn te weinig pakketjes per uur verwerkt. “Dan staat hij een tijdje te kijken en vervolgens krijgen wij de wind van voren”, vertelt TNT’er Rob van der Post, die het tafereel meer dan eens meemaakte. “Vervolgens worden de teamcoaches erbij gehaald, maar die durven er niks van te zeggen. De meesten van ons trouwens ook niet.” Niet dat de verbale oorvijg van de bedrijfsleider iets uithaalt. “Omdat hij nooit met iets opbouwends komt, bereikt hij eerder het tegenovergestelde en gaat het juist steeds langzamer. Het enige wat hij bereikt is dat de sfeer steeds grimmiger wordt. Ook tussen de medewerkers onderling”, aldus Van der Post.

Minstens even ‘spannend’ is het als je als TNT-postbode in Zaltbommel naar de wc moet, terwijl je ’s ochtends je wijk aan het voorbereiden bent. “Bij ons word je geacht dat in de pauze te doen”, vertelt een postbode die liever anoniem blijft. “We beginnen om acht uur en daarna mag je eigenlijk niet meer opstaan van je plek. Als je twee keer naar de wc moet? Ja, dan zit je definitief in het verdachtenbankje. Niet dat je er meteen uit vliegt, maar de spanning is meer dan ooit om te snijden. En niet alleen bij ons. Ik spreek regelmatig collega’s van andere vestigingen. Laatst nog een chauffeur uit Tiel, die zei: ‘Oh, bij ons is het nog veel erger.’”

TNT-postbode Appie Zwaans uit Schaijk werd na jarenlange dienst in deeltijd een voltijdscontract in het vooruitzicht gesteld. “Maar toen het eindelijk zo ver was, wilden ze er niet aan. Ik zei dat ik dan juridische stappen ging zetten. ‘Dat zou weleens kwalijke consequenties kunnen hebben’, kreeg ik te horen. Maar ik deed het toch. En warempel: niet veel later kreeg ik het gewenste contract alsnog.”

Menig opa heeft vergelijkbare verhalen verteld, als hij zijn kleinkinderen een indruk wilde geven van hoe het er ‘voor de oorlog’ in de schoolbanken aan toeging. Alleen gaat het bij TNT niet om schoolkinderen uit de jaren dertig, maar om werknemers anno 2010. Zoals Rob van der Post uit Rotterdam, die al 37 jaar bij de post werkt. “Om de kleinste dingen wordt tegenwoordig al heisa gemaakt. Dan moet je denken aan een paar minuten te laat uit de kantine komen. En als je een foutje maakt bij het invullen van een vrachtbrief voor een chauffeur, komt dat meteen in je dossier.” Voor het geval hij zich schuldig maakt aan een dergelijk ‘vergrijp’ heeft Van der Post thuis in zijn pc een soort ‘sorry-bestand’ opgeslagen. “Dat is een standaard mea culpa. Ik hoef alleen de datum te veranderen en dan kan ik ’m zo printen en inleveren.”

“Kijk, als er iemand post openmaakt of achterover drukt, dan vind ik het niet meer dan logisch dat er maatregelen worden genomen. Maar dit? Iemand salaris inhouden of op non-actief zetten als hij per ongeluk in het gebouw een deur beschadigt? Nog zoiets: als je bij ons ziek thuiszit, kun je goed drie keer per dag gebeld worden. Wij maken hier bij TNT weleens de grap dat je terminaal ziek moet zijn voordat ze je met rust laten”, aldus Van der Post.

Een postbode uit Noord-Brabant, die post rondbrengt met de auto, vertelt het volgende: “Ik heb een keer een sigaretje gerookt in de bestelauto. Dat mag niet en ik had het niet moeten doen. Ze kwamen erachter en meteen moest ik bij de teammanager op het matje komen. Hij zei: ‘Als je dat nog één keer flikt, vlieg je eruit.’ Daar ben ik behoorlijk van geschrokken, ja.”

“Iedereen loopt hier naar boven te likken en naar beneden te trappen”

Hoewel er in Nederland zo’n zestigduizend mensen werken bij TNT – nota bene de grootste private werkgever in Nederland – is het niet gemakkelijk om medewerkers te vinden die openlijk over de misstanden in hun bedrijf spreken. Uit angst voor maatregelen blijven de meeste liever anoniem. SP-Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen, die zich binnen en buiten het parlement voor de postmedewerkers inzet, stelt: “Postmedewerkers komen in de regel niet snel in verzet, omdat de meeste nog altijd hart voor het bedrijf hebben. TNT heeft voorheen als overheidsbedrijf geopereerd en de postwerkers hebben daarin altijd een uiterst belangrijke publieke taak vervuld. Daarom zijn ze extra gevoelig voor een dreigement als: ‘Wou jij gaan staken? Dan lopen onze klanten weg naar de concurrenten van Sandd en Selektmail.’ Daar zie je dus een van de kwalijke kanten van de liberalisering: het postwezen is versnipperd, er is geen eenheid meer. De sector kan niet meer met één mond spreken. Dan moet je heel erg moedig zijn om te zeggen: ‘Ik pik dit niet meer.’”

Daar kwam vakbond AbvaKabo FNV al in 2007 achter, tijdens een ‘Meldweek werkdruk en intimidatie TNT’. Uit angst voor maatregelen meldden de meeste bellers zich anoniem. Uit de resultaten bleek overigens dat de toen nieuwe ‘norm- en voorbereidingstijden’ bij TNT door de helft van de medewerkers als niet realistisch bestempeld werden. De snelheid van de machines was te hoog en de fysieke belasting te zwaar. Bovendien werden in veel gevallen overuren niet uitbetaald en volgden op klachten en kritiek maar al te vaak intimidatie en badinerende opmerkingen van de kant van leidinggevenden. Er is sinds 2007 kennelijk weinig veranderd. Rob van der Post: “Soms werken er hele gezinnen bij TNT. Als zij ervoor kiezen om zich rustig te houden op de werkvloer, dan kan ik me daar iets bij voorstellen.”

Een Gelderse postbode kan zich op zijn beurt iets voorstellen bij de opstelling van de managers en teamcoaches. “Zij kunnen er in feite ook niks aan doen. Zij staan weer onder druk van de vestigingsmanager en die moet weer uitvoeren wat de grote bazen helemaal boven in de organisatie zeggen. Kortom: op de werkvloer hangt bij iedereen, ook bij de managers en de teamcoaches, het mogelijke baanverlies als een zwaard van Damocles boven het hoofd. En wat krijg je dan? Iedereen probeert zoveel mogelijk naar boven te likken en naar beneden te trappen. Over werksfeer gesproken.”

Maar als iedereen begrip voor elkaar heeft, wie draagt er dan schuld aan de misstanden? Want op de een of andere manier kun je het ‘de grote bazen’ ook niet kwalijk nemen, want zij zien natuurlijk ook dat door de concurrentie van nieuwe postbedrijven als Sandd en Selektmail (die met het voor de werknemer veel ongunstigere stukloon werken) de spoeling steeds dunner wordt.

Sharon Gesthuizen beschouwt vooral de politiek als hoofdverantwoordelijke voor de wantoestanden. Volgens het Kamerlid was de keuze voor liberalisering, begonnen bij de privatisering en opsplitsing van staatsbedrijf PTT, een uiterst ongelukkige. “De chaos in de postmarkt is te wijten de aan politieke keuzes van vier kabinetten-Balkenende. Nederland wilde vooroplopen bij het liberaliseren van de Europese postmarkt.”

Volgens Rob van der Post gaan ook de TNT-bazen niet vrijuit: “TNT heeft een dochterbedrijf opgericht dat ook post bezorgt: Netwerk VSP. Alleen werkt het met veel slechtere arbeidsvoorwaarden. TNT concurreert dus met zichzelf.” En daarmee wordt het idee dat de postmarkt, onder meer als gevolg van internet, steeds kleiner wordt naar het rijk der fabelen verwezen. Het ‘Onderzoek Marktwerkingsbeleid’ van het ministerie van Economische Zaken bevestigt dit. De postbode wordt feitelijk niet gemangeld door concurrentie op de postmarkt, maar door concurrentie op arbeidsvoorwaarden.

“Werkloos? Goed voor u!”

In april demonstreerden vijfhonderd postbodes uit heel Europa tegen verdere liberalisering van de postmarkt. SP-Europarlementariër Dennis de Jong was er bij. “Het was interessant om te zien dat bijvoorbeeld Oostenrijkse postbodes vernamen dat zij met dezelfde problemen te maken hebben als hun Nederlandse collega’s. In heel Europa zie je namelijk hetzelfde beeld. Tegen de achtergrond van het feit dat de Europese postmarkt niet groeit en niet krimpt, is er voor bedrijven maar één mogelijkheid om het hoofd boven water te houden: snijden in de kosten. Dat kan enerzijds door de service af te slanken: op minder dagen post bezorgen, en minder postkantoren en brievenbussen. Anderzijds door het mes te zetten in de arbeidsvoorwaarden van het personeel.” De Jong maakt zich er momenteel sterk voor dat de liberalisering van de Europese postmarkt tijdelijk wordt stilgezet: een moratorium, zoals dat zo mooi heet.

Tijdens de acties in Brussel raakte een groepje actievoerders in gesprek met een topambtenaar die de Europese Commissie adviseert over de posterijen. Deze legde een opmerkelijke visie aan de dag: “Als u werkloos wordt dan is dat heel goed voor u, want dan kunt u wat uitrusten en rustig op zoek gaan naar een andere baan.” Dennis de Jong: “Ongelooflijk. Alsof postbodes net zulke riante afvloeiingsregelingen als deze Brusselse ambtenaar hebben. Dat hij dat niet eens weet, zegt genoeg.”

“Het kabinet verklaart postwerkers vogelvrij en levert zelf het eerste schot”

Maar ook van de Nederlandse overheid hoeft de postbode weinig solidariteit te verwachten. Eind vorig jaar liet die doodleuk weten haar postverwerking aan Sandd te gunnen, daarmee schijnbaar achteloos TNT passerend. Sharon Gesthuizen: “Sandd heeft mensen in dienst die nog niet eens het minimumloon verdienen. Een nieuwe medewerker vertelde me dat hij na twee uur werk, 9,3 kilo post en 67 adressen een bedrag van 3 euro en 77 cent kreeg. Dat komt neer op een loon van nog geen 2 euro per uur. Dat is schandalig weinig en ligt bovendien ver onder het minimumloon. Het kabinet zou zich met zulke bedrijven niet in moeten laten.” Sandd won de bezorging van 70 miljoen poststukken. Daar zitten onder meer poststukken bij van het UWV en de Belastingdienst. De gunning van de overheid aan Sandd zet de arbeidsvoorwaarden in de gehele postsector onder druk, waardoor postbodes van TNT nu moeten inleveren of worden ontslagen. Gesthuizen: “Waarom heeft het Rijk niet geëist dat een bedrijf dat haar postverwerking doet ten minste het minimumloon betaalt? Door de markt te liberaliseren heeft het kabinet de postwerkers vogelvrij verklaard en met de gunning aan Sandd levert ze zelf het eerste schot!”

Op 11 mei volgde voor de TNT-medewerkers op de sorteercentra de zoveelste vernedering. Die dag kregen ze namelijk te horen of ze in het kader van een reorganisatie mochten blijven of niet. Wat vooraf al werd gevreesd, werd bewaarheid: ongeveer de helft van de voltijdswerkers moet weg. Voor de rest is de kust allerminst veilig, getuige de status ‘mogelijk overcompleet’ die veel van hen aan hun broek kregen. Op dezelfde dag stroomde het gastenboek van het actiecomité Red de Postbode – dat samen met de SP opkomt voor de belangen van postwerkers – vol met woedende reacties richting de TNT-directie. Opvallend zijn tevens de talrijke oproepen van heel wat schrijvende bezoekers aan de vakbonden om nu toch echt in het geweer te komen. Of dat gaat gebeuren is overigens zeer de vraag: in februari lieten AbvaKabo en FNV Bondgenoten weten dat wat hen betreft aan de voorwaarden is voldaan om de postmarkt snel te liberaliseren...

“Als de overheid TNT Post weer terugpakt, levert dat de staat geld op”

Het is frappant om te zien dat er ondertussen gewoon winst wordt gemaakt met postverwerking en -bezorging. Gesthuizen. “We praten over zo’n 5,2 miljard poststukken per jaar. De winstcijfers van TNT zijn evident: zo’n 3 procent per jaar. Maar het past blijkbaar in de filosofie van de huidige multinationals om dat niet meer genoeg te vinden. Winst is niet meer voldoende; het gaat om méér winst. Zo is het een feit, dat er met exprespost meer verdiend wordt dan met de reguliere post. Denk verder aan de arbeidsvoorwaarden die constant onder druk staan plus de verplichte zaterdagdiensten bij de post en je weet hoe laat het is: men wil er liever vanaf”, legt Gesthuizen uit.

De manier waarop TNT het eerder genoemde dochterbedrijf Netwerk VSP aanprijst is in dat verband wellicht veelzeggend. Een persbericht meldde reeds op 11 juli 2007 dat VSP Netwerk ‘ruim vierentwintigduizend bezorgers’ beschikbaar heeft voor distributie van folders, magazines, etcetera. Vierentwintigduizend? ‘Toevallig’ is dat ook het totaal aantal postbodes bij TNT...

Is er dan een operatie gaande, waarbij vele duizenden postwerkers weggepest worden, om ze vervolgens voor veel minder geld hetzelfde werk te laten doen?

Rob van der Post acht een dergelijk uitkleedscenario allerminst uitgesloten. “Voor die elfduizend mensen die eruit moeten heeft TNT gewoon geen oplossing. Alles wijst erop dat het bedrijf zichzelf doelbewust leeg wil laten eten, onder andere door het eigen VSP Netwerk. Straks is er geen geld meer, zit er alleen nog ongemotiveerd personeel en is het aandeel niks meer waard. Met wat er dan nog van het bedrijf over is, gaat men dan naar de Nederlandse staat en zegt: ‘Hier heb je de boel weer terug.’ Let maar op, dat gaat gebeuren.”

Zo ver wil Sharon Gesthuizen het echter niet laten komen. Ze wil dat de staat TNT nu al terugpakt. Eind april stelde ze een onderzoek voor naar nationa-lisatie van de postdivisie van TNT. Ze constateert dat, ruim vier jaar na de start van de liberalisering van de postmarkt, de situatie voor zowel werknemers als consumenten alleen maar verslechterd is. Gesthuizen: “Er is een chaotische situatie ontstaan voor werknemers en consument. Bovendien bestaat er het risico dat de uitvoering van de postbezorging in gevaar komt als gevolg van de grillen van hijgerige aandeelhouders en opkoopfondsen.” Minister Van der Hoeven (CDA) reageerde echter niet bijster enthousiast op het voorstel. Ze is bang dat de belastingbetalers opdraaien voor de kosten. Gesthuizen: “Volgens mij begrijpt de minister het niet helemaal. Een overname van TNT kan de staat namelijk juist geld opleveren. De overheid kan de kosten voor het lenen van geld voor de overname gemakkelijk betalen uit de winst die TNT post maakt. Die winst was de afgelopen jaren tussen de 600 en 800 miljoen euro; de overheid houdt zelfs geld over.”

“Ons prachtberoep glijdt af naar een bijbaantje”

Malu Lüer bezorgt al zeven jaar post in Amsterdam-centrum. In die tijd zag ze veel veranderen. Niet alleen haar uniform, dat van rood-bruin in oranje-zwart veranderde – er zijn ook minder postbodes en meer postbezorgers. Die laatstgenoemden zijn goedkoper want zij sorteren geen post; ze bezorgen alleen en doen dat in de regel enkele uren per dag. Volgens Lüer leidt dat tot kwaliteitsverlies voor de consument. “De parttimers krijgen niet echt de tijd om een wijk en de mensen die er wonen goed te leren kennen. Soms komt de post dan niet op de goede plek omdat bezorgers er gewoon niet uit komen. Ik vind dat ik als postbode ook een sociale functie vervul. Als ik een kerstkaartje heb voor iemand van wie ik weet dat die verhuisd is, dan doe ik mijn best dat dat kaartje toch op de juiste plek komt. En omdat ik de mensen in de wijk ken, lukt dat meestal ook. Helaas werken de meeste parttimers maar tijdelijk. Vaak gaat het om mensen die even niet kunnen rondkomen. Voor hen is het dus maar een bijbaantje. Dat is de trend: de postbode was vroeger een ambtenaar met een eerlijk salaris, tegenwoordig wordt het steeds meer een bijbaantje.” Ook Rob van der Post benadrukt de sociale functie van de postbode: “Ik ken een mevrouw in mijn wijk die altijd in haar woonkamer zit en zwaait als ik voorbij kom. Op een gegeven moment ga je daar als postbode op letten: als ze er een keer niét zit, is er misschien iets aan de hand. Geloof me, ik vind postbode nog steeds het mooiste beroep dat er is; je bent altijd buiten en je hebt contact met de mensen. Ik behoor inmiddels tot de oude hap die nog een echt post-hart heeft. Maar ons beroep is aan het afglijden tot een bijbaantje, als onderdeel van een commercieel wanproduct. Terwijl het een prachtberoep is dat absoluut toekomst heeft.”

Tot aan het kookpunt

Op de website van het actiecomité Red de Postbode is een arsenaal aan gemelde pesterijen jegens TNT-personeel aanwezig. Een kleine greep hieruit:

• Naar de wc? Eerst netjes vragen. Indien nee; ophouden die boel!
• Ziek? Hou er rekening mee dat er vakantiedagen kunnen worden afgeschreven.
• Hard en/of lang gewerkt? Bedankt, maar misschien worden de uren niet betaald.
• Bedrijfsarts? Neu, de bedrijfsleider beoordeelt wel of je kunt werken.
• Droge mond? Opgepast: kauwgom is verboden op straffe van een schorsing.
• Dorst? Water drinken op dewerkvloer mag niet.

• www.reddepostbode.nl

‘Sociale’ post

Reïntegratiebedrijf WAA Groep NV in Venlo is sinds enige tijd ook actief op de postmarkt. Volgens de WAA-website gaat het om ‘zakelijke post’ in opdracht van uitkeringsinstanties, overheden, bedrijven en collega-reïntegratiebedrijven. Daarbij biedt het bedrijf ‘werkzoekenden met een (dreigende) grote achterstand tot de arbeidsmarkt begeleiding aan die gericht is op het (her)vinden van een duurzame en passende werkplek’. Post voor Venlo wordt binnen 24 uur bezorgd; ophalen, sorteren en frankeren gebeurt ‘op uw locatie’. In de telefoongids heeft de WAA Groep de aanduiding ‘sociale werkvoorziening’ meegekregen... Zo wordt dus met overheidsgeld dat is bedoeld voor reïntegratie, oneerlijke concurrentie gesubsidieerd.

Lees online