Spanning, maart 2010 :: Het rijke rode leven - Deel 54
Het Rijke Rooie Leven
DEEL 54 Sjaak van der Velden
Strijd tegen bezuinigingen is van alle tijden
Bezuinigingen zijn van alle tijden. Als het goed gaat met de economie willen rechtse economen en politici bezuinigen omdat het anders slecht zal gaan. Als het slecht gaat dan willen ze dat de broekriem nog een gaatje strakker wordt aangetrokken om het weer beter te laten worden. Zodat ze weer kunnen zeggen dat... enzovoorts. Vooral tijdens een economische crisis grijpen de bezuinigers hun kans, hoewel juist zij vaak aan de wieg hebben gestaan van die crisis. Natuurlijk zijn crises een logisch onderdeel van de kapitalistische productiewijze en kunnen we individuen niet echt de schuld geven. Maar goed, van dat kapitalisme zijn diezelfde pleitbezorgers van bezuinigingen grote voorstanders.
In de jaren dertig van de vorige eeuw wilde de regering-Colijn fors bezuinigen en nu laat de gevallen regering van zijn geestverwant Balkenende een pakket bezuinigingen uitwerken. Opvallend trouwens dat ze het woord bezuinigen meestal vermijden. Colijn noemde het ‘aanpassen’, Balkenende praat over ‘heroverwegen’. Van Agt, de CDA-regeringsleider die in 1978 aan het bezuinigen sloeg, noemde zijn operatie een ‘ombuiging’.
In mei 1978 opende de CDA-VVD-regering de aanval op de ambtenaren; die moesten ‘inleveren’. Stakingen en demonstraties hielden Van Agt niet tegen, wat de weg vrij maakte voor nog meer bezuinigingen. Eind juni kwam hij met Bestek ’81, een ‘ombuigings-operatie’ van ongekende omvang: 10 miljard gulden. Van die tien miljard moest 65 procent worden opgebracht door de ambtenaren, de gezondheidszorg en de sociale zekerheid (een daling van de sociale uitkeringen met 3 procent). De rest van het geld zou elders in de rijksbegroting worden gevonden. Doel van Bestek ’81 was: een maximaal financieringstekort van 5 procent van het nationaal inkomen in 1981, stabilisatie van de lastendruk en vermindering van de arbeidsinkomensquote met 1 procent per jaar en het terugdringen van de werkloosheid.
Al op de dag dat het plan openbaar werd gemaakt, stonden de eerste demonstranten bij de minister van Sociale Zaken op de stoep. Er zouden nog ettelijke demonstraties en stakingen volgen. De roerige jaren zestig en zeventig liepen weliswaar ten einde, maar de mensen waren het strijden nog niet verleerd. Mensen waren nog niet murw gebeukt door de neoliberale mantra dat het geen zin had om samen dingen aan te pakken maar dat je beter alles als individu kon doen. Er heerste nog strijdwil.
In het najaar van 1978 vonden tientallen acties plaats van vooral werklozen en jongeren die protesteerden tegen de oplopende jeugdwerkloosheid. Ook waren er enkele kleine ambtenarenacties uit protest tegen de aangekondigde loondaling.
1979 werd het hoogtepunt in de strijd tegen de regeringsplannen. Nadat economen nog meer doemscenario’s over de bevolking hadden uitgestort, grepen Van Agt en Wiegel hun kans om aanvullingen op Bestek ’81 te presenteren. Weer kwamen ze met een mooie naam: ‘volumebeleid’. Hierin nam de regering zich voor om de toegang tot de sociale zekerheid zoals de WAO moeilijker te maken.
De maat was nu echt vol. Ook de vakbeweging, die aanvankelijk niet erg warm liep voor de protesten, kwam in beweging. Op 19 juni 1979 demonstreerden 50.000 vakbondsleden in Utrecht en legden enkele tienduizenden het werk korte of lange tijd neer. De vanuit de CPN opgerichte actiegroep ‘Bestek ’81 moet van de baan’ riep op tot een demonstratie in de hoofdstad op 23 juni. Daar kwamen ongeveer 65.000 mensen samen uit protest tegen de plannen nadat de nacht ervoor in de ‘Nacht tegen Van Agt’ diverse muzikanten hadden opgetreden in het Amsterdamse Bos.
De regeringsplannen werden op kleine punten aangepast, maar vooral het verzaken van de zogenaamde sociale vleugel van het CDA voorkwam meer aanpassingen. Met Bestek ’81 begon de grote ontmanteling van de verzorgingsstaat die Lubbers en Kok later uitvoerden. En dat allemaal na een historische verkiezingsoverwinning van Den Uyl in 1977, die echter door het CDA buiten de regering werd gehouden. De strijdwil van de bevolking werd stukje bij beetje gebroken; de neoliberale agenda kon worden uitgevoerd.
Inmiddels is de glans van die agenda er wel af door de economische crisis. Honderdduizend mensen voerden in 1979 actie tegen een bezuiniging van 10 miljard gulden, hoeveel zullen er nu in beweging komen tegen een bezuiniging van 35 miljard euro?