Tribune 05/2009 :: Zelfstandigen durven in een droom te geloven

Interview

Sharon Gesthuizen

“Zelfstandigen durven in een droom te geloven”

Ze studeerde rechten en Engels, maar vond pas echt haar draai op de kunstacademie en als zelfstandig kunstenaar. In de Tweede Kamer maakt Sharon Gesthuizen zich sterk voor kleine ondernemers, en ze staat naast de postbodes van TNT op de barricaden. “Ik heb er ontzettend veel bewondering voor dat ze ondanks bedreiging en intimidatie opkomen voor een fatsoenlijk loon.”

Tekst: Christine de Vos Foto’s: Suzanne van de Kerk

“Ik ben rechten gaan studeren omdat ik iets wilde met mijn ideeën over een rechtvaardige samenleving. De studie viel erg tegen, er waren wat mij betreft erg weinig raakvlakken met de maatschappij. Ik had het gevoel aansluiting te missen bij de wereld om me heen. Ik dacht bijvoorbeeld: als er zoveel zwervers op straat zijn, waarom hebben we het daar niet over in college? Ik kon toen de SP’ers van het eerste uur zo goed begrijpen, die het zonde vonden om op school te zitten als je buiten de wereld moest veranderen.

Op de kunstacademie kwam ik in een warm bad. De docenten waren bevlogen, de studenten heel erg gemotiveerd en ze wilden echt iets. Vrije Kunsten is ook geen studie die je half kan doen. Als een kameel in de woestijn die eindelijk bij een oase aankomt, zoog ik alles op. Ik kon doen wat ik al sinds de middelbare school wilde: mijn eigen gedachten en ideeën uitwerken en verhalen vertellen.”

Wat voor verhalen?

“Een van mijn eerste performances ging over subculturen. Ik kleedde me eerst uit en trok vervolgens een mannenpak aan, maar helemaal verkeerd: blouse aan mijn benen, jasje achterstevoren. Met een pak geef je aan tot en bepaalde groep te horen. Als je in een nieuwe groep komt en je kent de gebruiken niet, valt dat heel erg op. Ik wilde laten zien wat een belachelijke en ook pijnlijke situaties het kan opleveren als je dan probeert je te conformeren. Ik wil als artiest iets overdragen aan mensen. Performance is voor mij het meest geschikte medium omdat ik denk dat je altijd alleen maar jezelf kunt geven. Dat is wat optreden bij uitstek is: jezelf geven. En ik heb creativiteit nodig om me te realiseren dat wat ik doe ertoe doet.”

Wanneer ontwaakte jouw politiek bewustzijn?

“Ik was elf toen mijn vader zijn werk verloor. Hij was al heel jong in de scheepsbouw gaan werken en toen in de jaren tachtig de massa-ontslagen vielen stond hij na 38 jaar trouwe dienst op straat. Zonder diploma en met het gevoel zomaar opzij te zijn geschoven. Ik was nog heel jong, maar zag wel wat dat met hem deed. Werk is de rode draad in het leven van mensen. Je doet iets, je maakt iets. Toen ik een aantal jaar later uit mijn beschermde omgeving op de middelbare school terechtkwam werd mijn wereld groter. Ik realiseerde me hoeveel verschillen in rijkdom en achtergrond er bestaan. En dat niet alle verschillen gelijkgetrokken hoeven worden, maar wel dat iedereen kansen verdient. Ik denk dat toen de bodem voor het socialisme is gelegd.

Ik ben politiek actief geworden in de tijd dat ik op de Kunstacademie zat in Arnhem. In 2002 werd ik bestuurslid van de Landelijke Studentenvakbond. Dat was het jaar dat we ons verzetten tegen de onderwijshervormingen van het kabinet (onder meer collegegeldverhoging, selectie aan de poort en het niet langer financieren van een tweede studie –red.). We hebben toen bij een aantal partijen in de Kamer steun gezocht. Dat was heel veel bellen en mailen, soms kwam er nooit een reactie. De SP daarentegen reageerde wel en ondersteunde acties in woord en daad.

Nog een voorbeeld: toen in 2004 de commissie-Dijkstal vond dat de ministerssalarissen te laag waren, waar de SP het helemaal niet mee eens was, heb ik op een aantal politieke websites gezocht naar wat andere linkse partijen vonden. Wat me echt tegenviel was dat de site van GroenLinks nauwelijks werd bijgehouden.

Ik werd lid, ging Tribunes bezorgen, deed mee aan acties en vanaf dat moment is het snel gegaan. Ik werd raadslid in Haarlem, beleidsmedewerker in de Tweede Kamer en nu voer ik als Kamerlid het woord over onder meer Economische Zaken. Wat me aanspreekt in de SP is dat we van niets iets kunnen maken. We laten niet van tevoren de moed in de schoenen zinken, maar pakken aan. En we realiseren ons dat succes altijd veel werk en toewijding vergt. Nou ja, bijna altijd; af en toe een meevallertje mag ook wel! Hier voel ik me heel erg bij thuis.”

Hoe wordt een kunstenaar woordvoerder Economische Zaken?

“Ik ben zelf een paar jaar zelfstandig ondernemer geweest. Ik begon als freelance-videomaker en startte later mijn bedrijfje Sciamachie. Ik werkte voor onder meer semi-overheidsinstellingen, kunstenaars en filmmakers. Een zelfstandig ondernemer is per definitie een creatief maar ook een positief mens. Iemand die in een droom durft te geloven. En zo iemand moet alles zelf kunnen: acquisitie, netwerken, onderhandelen met leveranciers, een website bijhouden, administratie voeren, noem maar op. En natuurlijk zijn ambacht uitoefenen. Mijn beleidsterrein gaat voor een goot deel over het midden- en kleinbedrijf: van de zelfstandigen zonder personeel, de zzp’ers, tot bedrijven met 70 man personeel of meer. De meeste ondernemers zijn zo betrokken en zo trots op hun bedrijf! Dat vind ik echt hartverwarmend.”

Waar lopen zelfstandig ondernemers tegenaan?

“Kleine ondernemingen staan op alle terreinen veel zwakker dan de grote bedrijven. Hun onderhandelingspositie met de leveranciers is bijvoorbeeld veel minder sterk. Waar een grote supermarkt prijsverhogingen rustig doorberekent aan de consument, kan de buurtsuper wel inpakken als hij dertig procent bovenop de kaas doet.

Een groot probleem is de afwezigheid van huurbescherming voor ondernemers, zo leerde ik toen ik ging buurten in de Amsterdamse Dapperbuurt. Na vijf jaar, de gebruikelijke termijn voor een huurovereenkomst van een winkelpand, kan het zomaar gebeuren dat de huur twee tot drie keer over de kop gaat. Helemaal als een buurt dankzij de inspanningen van de ondernemers bekend komt te staan als klasselocatie gaan hup, de huren omhoog. Net als mensen die een huis huren, zouden ook kleine ondernemers fatsoenlijke huurbescherming moeten krijgen.

Renovatie van buurten waar ook kleine ondernemingen zijn gevestigd, leidt bijna altijd tot problemen. Huren exploderen, ondernemers missen inkomsten omdat ze op een waardeloze tijdelijke locatie zitten en de geboden vergoeding voor verhuiskosten is veel te laag. Zo draai je deze ondernemers de nek om. De kans dat ze na herstructurering van de wijk terug kunnen komen is vaak klein, om dat intussen de huur zo hoog is geworden dat alleen de grote winkelketens het nog kunnen betalen. Daar wordt een winkelstraat echt niet leuker op. Uit onderzoek is gebleken dat het publiek niet de Kalverstraat of de Lijnbaan de leukste plaatsen vindt om te winkelen, maar de straatjes die iets achteraf liggen en waar veel kleine winkeltjes en restaurantjes zijn. Ook na herstructurering van een buurt moeten ondernemers de vruchten kunnen plukken van de tijd en energie die zij in hun zaak en hun buurt hebben gestoken.”

Samen met de postbodes bij TNT Post verzet je je tegen de voorgenomen loonsverlaging van 15 procent. Hoe is zo’n enorme verlaging mogelijk? Doet TNT het zo slecht? “Er is geen enkele rechtvaardiging. TNT heeft het meer dan aardig gedaan. Het bedrijf heeft minder winst gemaakt dan vorig jaar maar dat heeft vooral te maken met pas opgestarte activiteiten elders.

Die loonsverlaging heeft ook niets met de crisis te maken. Het komt omdat het kabinet, als het braafste jongetje van de klas, als eerste in Europa de postmarkt open wil stellen voor andere bedrijven. Zoals Sandd, Selektmail – een dochter van DHL – en VSP. Dat is, jawel, een dochter van TNT Post. Er komen nu drie postbezorgers door de straat in plaats van één, waanzin! Het postvolume neemt af, maar het aantal spelers neemt toe. Snoeien in de loonkosten is de enige optie en dat gebeurt dan ook naar hartelust. Die nieuwe bedrijven betalen hun werknemers een fractie van wat een echte postbode verdient. Nu hebben de vakbonden ingestemd met een ongekend CAO-voorstel, waardoor postbodes honderden euro’s per maand inleveren.”

In Nederland hebben we toch het minimumloon?

“Veel postbezorgers van de nieuwe bedrijven zijn zzp’ers die werken op basis van een ‘overeenkomst van opdracht’ en niet in loondienst. Deze bezorgers verdienen stukloon: ze worden betaald per brief die ze bezorgen. Uit onderzoek van de Arbeidinspectie is gebleken dat als deze bezorgers in normaal tempo hun werk doen, ze op maximaal zes euro per uur uitkomen. En dan hebben ze nog geen WW, geen recht op WAO, geen pensioen, geen vakantiegeld en geen doorbetaling bij ziekte. Reuze fijn hoor, de vrijheid van de freelancer!”

TNT is dus eigenlijk slachtoffer van de liberalisering?

“Nou nee. Een open postmarkt stelt ook TNT in staat in andere landen een poot aan de grond te krijgen en daar op dezelfde wijze met werknemers om te gaan als de piraten hier. Sterker nog, dat doen ze in Nederland ook al: VSP is een dochter van TNT. Het had TNT gesierd als ze voor hun mensen waren gaan staan en tegen het kabinet hadden gezegd: dit kan niet. Maar ze profiteren er dus mooi zelf ook van: een hele Europese markt ligt voor hen open en ze hebben tegelijk een excuus om de lonen omlaag te gooien.”

Wat heeft Europa hier nou precies mee te maken?

“De liberalisering van de postmarkt is typisch zo’n voorbeeld van het doorgeschoten marktdenken dat overal ter wereld op zijn retour lijkt, behalve in Brussel. De Europese Commissie heeft besloten dat concurrentie goed is voor de postmarkt: overheden moeten hun postmarkt opengooien voor concurrerende bedrijven en dan zou het minder moeten kosten. Er is nog niemand geweest die mij heeft kunnen uitleggen hoe drie postbodes in een straat goedkoper kan zijn dan eentje. Dat kan maar op één manier: de lonen. Europa liberaliseert zo over de rug van de gewone mensen, postbodes die al jaren hun ronde lopen.

En wij zijn weer de eerste in Europa. Net als bij de energiebedrijven: Nederland was ook de eerste om de door Europa verplichte splitsing door te voeren. Nog voordat andere landen daarmee klaar waren, besloot Brussel alweer dat het toch niet nodig is. En nu moeten we stevig actie voeren om te voorkomen dat onze gesplitste bedrijven worden verpatst aan buitenlandse bedrijven – die nog niet gesplitst zijn. Weer een voorbeeld dat men in het buitenland zo nu en dan wel voor eigen bedrijven en werknemers opkomt, terwijl de Nederlandse regering als een braaf schoothondje achter de Europese Commissie aan hobbelt. Zo gaat het ook met de postbodes. Nederland laat z’n eigen postbodes keihard vallen, terwijl in Duitsland een fatsoenlijk minimumloon is afgesproken en in Engeland Royal Mail vrijgesteld blijft van BTW. Andere landen zijn nog veel minder ver. Die komen wél op voor hun mensen, maar Balkenende vindt het blijkbaar wel best dat het mooie beroep van postbode wordt uitgekleed tot een veredelde bijbaan.”

Om hoeveel mensen gaat het eigenlijk?

“De CAO die nu ter discussie staat, betreft 23.000 bezorgers die met zijn allen 5,5 miljard poststukken bezorgen. De nieuwkomers op de markt houden 25.000 mensen aan het werk, grotendeels parttimers. Alles bij elkaar komen zij op ongeveer 4300 fte. Dus het kabinet staat toe dat de rechten van 23.000 postbezorgers op de schroothoop belanden, zodat piraten als Sandd en Selektmail 4300 banen onder minimumloon kunnen zetten.”

Wat doen de vakbonden eraan?

“Die hebben dit onderwerp laten schieten. In december zei de AbvaKabo: ‘Nog even wachten met liberaliseren, want de positie van TNT is nog te onzeker.’ De bond had niet voor het bedrijf, maar voor zijn ménsen moeten staan en de liberalisering in zijn geheel moeten bestrijden. Geen idee waarom ze zich niet strijdbaarder hebben opgesteld.”

Maar de postbodes laten het er niet bij zitten.

“Ik heb ontzettend veel bewondering voor die mensen van het actiecomité, die ondanks de bedreiging en intimidatie durven op te komen voor een fatsoenlijk loon. Zij hebben van TNT te horen gekregen dat als zij collega’s durfden adviseren tegen deze CAO te stemmen, het hun schuld is als er 11.000 mensen op straat komen te staan. Zó ontzettend smerig! Gelukkig hebben de postbodes zich niet laten intimideren en stemden de leden van alle vakbonden, dus AbvaKabo, CNV en de postvakbond BVPP, massaal tegen de loonsverlaging. De postbodes zijn in moeilijke tijden best bereid tot financiële offers. ‘Zet ons maar een paar jaar op de nullijn’, hoor ik vaak. Nou, kom daar maar eens om in andere sectoren! Post ontvangen is een recht, dus is het een publieke zaak. Er zullen altijd werknemers nodig zijn om de post te bezorgen en dat is eerlijk, verantwoordelijk werk waar een normaal loon tegenover moet staan. Dat de post in het digitale tijdperk een aflopende zaak is, geloof ik niet. Oké, bankzaken gaan bijvoorbeeld steeds meer via internet, maar internet genereert ook postverkeer. Als je online een iPod koopt, wie bezorgt die dan?”

Zijn er verdere acties in het verschiet?

“We willen een rechtszaak gaan voeren over die overeenkomst van opdracht, want volgens ons kan dat niet in de postsector. Er is sprake van een opdracht als een freelancer een klus aanneemt en die uitvoert; en dan is het afgelopen. Er is geen sprake van een gezagsrelatie, de freelancer is vrij de opdracht uit te voeren zoals hij dat wil, wanneer hij dat wil, zolang hij zijn deadline maar haalt. Hij mag het zelfs aan derden uitbesteden. Hiervan is in de praktijk van de postbezorgers geen sprake. Er is wel degelijk een gezagsrelatie, en een bezorger wordt geacht op tijd de post af te leveren. Daar moet de rechter zich maar over uitspreken.”