Tribune 04/2009 :: Verkiezingen Zuid-Afrika

Achtergrond

Wie loodst deze democratie door de puberteit?

Verkiezingen Zuid-Afrika

Op 22 april vinden in Zuid-Afrika nationale en provinciale verkiezingen plaats. Nooit eerder had regeringspartij ANC zo’n sterke concurrentie. Ronald Kennedy uit Kaapstad analyseert de verhoudingen.

Tekst Ronald Kennedy Foto Halgen Krog / Images24.co.za. / HH

“We zagen de partij als een vehikel om de wil van het volk uit te voeren”, zegt Saki Macozoma, prominent zakenman en voormalig ANC-zwaargewicht. “Maar dat is onmogelijk geworden. Ik geloof dat dit land een alternatief nodig heeft. Een andere regering.”

Net als vele andere ‘afvalligen’ heeft Macozoma zich aangesloten bij het nieuwe Congress of the People (Cope). De vraag is echter hoe ‘nieuw’ hun alternatief is. De kieslijst bestaat namelijk vooral uit conservatieven en bewindslieden die het onder de afgetreden president Thabo Mbeki voor het zeggen hadden. Toch is Cope in de paar maanden dat het bestaat uitgegroeid tot een oppositiepartij van belang.

Binnen het ANC vond tijdens het partijcongres van december 2007 een machtswisseling plaats. Massaal zegden de leden hun vertrouwen op in ‘autocraat’ Mbeki. De voltallige partijtop en een groot aantal bewindvoerders moesten het veld ruimen voor leden uit het kamp van de omstreden Jacob Zuma. Mbeki zelf werd vervangen door Kgalema Mothlanthe die als tussenpaus wordt beschouwd voor Zuma.

De wisseling van de wacht leidde tot grote onrust. Immers, de almachtige regeringspartij stond opeens onder leiding van ‘rooien’. Bovenal heerst er angst voor de gedoodverfde president, Jacob Zuma: een ongeschoolde polygamist die suggereert dat je aids kunt voorkomen door goed te douchen. Iemand die is vrijgesproken van verkrachting, maar nog steeds verdachte is in een grootschalig corruptieschandaal. Iemand die strijdliederen zingt over machinegeweren en zich omringt met ongeleide projectielen als ANC-jongerenleider Julius Malema die bereid is “de wapens op te pakken” voor Zuma. Voor veel Zuid-Afrikanen gaat dat te ver, maar ook binnen de partij is er ontevredenheid. “Hiervoor zijn onze kameraden niet gestorven”, luidt steeds weer de redenatie van menig ‘afvallige’.

Maar hoe rood is Zuma eigenlijk? Herhaaldelijk heeft hij aangegeven geen radicale economische wijzigingen te willen doorvoeren. Tekenend is dat de alom geprezen minister van Financiën, Trevor Manuel, door tussenpaus Mothlanthe gevraagd is om terug te keren in het kabinet – twee dagen nadat hij zijn ontslag had ingediend. In tegenstelling tot Mbeki geniet Zuma wel brede steun binnen de Communistische Partij en vakbond Cosatu.

Grappend benadrukte Zuma zijn verbondenheid met de Communistische Partij: “Misschien steken we die rivier ooit over en sluiten we ons bij jullie aan.” Niet dat iemand de opmerking serieus nam. Zuma wordt vooral gezien als een slimme populist.

Hoe dan ook; Zuma moet het opnemen tegen een oppositie die sterker is dan ooit. Tot nu toe was de Democratische Alliantie (DA) de grootste oppositiepartij met 50 zetels in het 400 zetels tellende parlement. Ter vergelijking: het ANC heeft er 279. Alhoewel de DA nationaal geen potten kan breken, is de partij wel heel sterk in de kapitaalkrachtige Westkaapprovincie. Met Helen Zille, de populaire burgemeester van Kaapstad, aan het roer is het zeer waarschijnlijk dat de DA er weer de macht grijpt. Wellicht in een coalitie met Cope en andere partijen. Maar ook in de acht andere provincies moet het ANC harder knokken dan ooit. Tot dusver was de macht van het ANC zo sterk dat de scheidslijn tussen staat en partij soms moeilijk te vinden was.

Alhoewel een overwinning van de oppositie een onrealistisch scenario lijkt, is die luxe positie van het ANC na 22 april waarschijnlijk voorbij. In tegenstelling tot de DA, kan Cope namelijk wel op aanzienlijke steun rekenen bij de zwarte meerderheid.

Verwacht wordt dat ongeveer 80 procent van de geregistreerde kiezers gaat stemmen. Waar zij ook op stemmen; het is in zekere zin een blanco stem. De tijd moet uitwijzen hoe de nieuwe leiders de nu 15-jarige democratie door haar puberteit loodsen.