Tribune 02/2006 :: Havanna aan de Waal

Havanna aan de Waal

Tekst: Rob Janssen Foto's: Rob Voss

Op 7 maart zullen veel ogen gericht zijn op Nijmegen. Vier jaar lang werd de Waalstad geregeerd door een linkse coalitie van GroenLinks, PvdA en SP. Wat leverde dat op? En wist ‘Havanna aan de Waal' een trend te zetten? Als het aan de SP ligt, komen er vier rode jaren bij. Het linkssociale beleid bevalt zo goed en is zo ingeburgerd geraakt dat ook de oppositie het soms tot norm lijkt te hebben verheven. ‘Wij worden soms door de VVD links ingehaald.'

12.30 uur. Een groentesoepje, een vegetarisch broodje en een kopje thee. Jola van Dijk (20) heeft nog een uurtje de tijd voordat haar volgende college begint. ‘De Refter', de centrale kantine van de Nijmeegse Radboud Universiteit, begint vol te stromen. ‘Heel veel studenten zijn links. Maar GroenLinks heeft nog steeds de meeste aanhang,' zegt Jola van Dijk. Voor de raadsverkiezingen staat de derdejaars studente politicologie en rechten op de zevende plaats van de SP kandidatenlijst. Pas drie jaar is ze lid, maar ze viel al snel op door haar activiteiten in de regio Maas en Waal. Toen ze in Nijmegen ging wonen en studeren, was ze dan ook van harte welkom in het SP-bolwerk aan de Waal. En anno 2006 is de kans groot, dat ze in de Nijmeegse gemeenteraad komt. Als allerjongste nota bene.

Ze legt haar mobieltje voor zich op tafel en neemt een slok thee. Het college dat op het middagprogramma staat, heet ‘Europese politieke filosofie'. ‘Dat vak heeft vooral een theoretische inslag,' vertelt ze. ‘Maar mijn vraag is dan: Hoe zit het in de praktijk? Een hoogleraar kan zeggen: De gemeenteraad beslist zus of zo. Maar de raad bestaat uit fracties en ik wil juist weten wat zich binnen die fracties heeft afgespeeld. Kortom, de wetenschappelijke benadering kan feitelijk dan wel correct zijn, maar er zit vaak méér achter bepaalde ontwikkelingen. Dát is de praktijk.' Als jonge SP'er legt ze een opvallend gevoel voor politiek pragmatisme aan de dag. ‘Neem nou die discussie over die zogenaamde asobakken. GroenLinks wilde in de stad een parkeerverbod instellen, als die zogenaamde SUV's breder dan 1 meter 85 zijn. De SP-fractie was daar tegen en dat was terecht. Begrijp me goed, ik ben zeker kritisch over die brandstofslurpende bakken, die ook nog eens onveilig zijn voor andere weggebruikers. Maar zo'n parkeerverbod maakt die dingen niet veiliger en milieuvriendelijker. Hier is een landelijke aanpak noodzakelijk,' aldus Van Dijk.

Het wordt tijd de collegezaal op te zoeken. Daar wacht de Britse professor Graham Lock, die voor zijn studenten een drie uur durende verhandeling over politieke filosofie en rechtsstelsels in petto heeft. Jola van Dijk verdwijnt in de studentenmassa op de Nijmeegse campus.

‘Als je als stad de sociale norm hanteert, dwing je andere partijen tot sociale gedachten'

Als de Nijmeegse kiezer op 7 maart opnieuw de linkse partijen aan een meerderheid helpt, is de kans groot dat de jonge studente haar eerste stappen als volksvertegenwoordigster gaat zetten binnen een coalitiefractie. Want in politiek Nijmegen heerst een goed gevoel over het linkse stadsbestuur. ‘Dit smaakt naar meer,' zegt bijvoorbeeld GroenLinksfractievoorzitter Wouter van Eck terugblikkend op de afgelopen vier jaar: ‘Als linkse coalitie sta je dichter bij elkaar. De wethouders vinden elkaar snel en opereren echt als een team. Daar komt bij, dat de sfeer in de raad open is en bijvoorbeeld de Stads en de Seniorenpartij zich soms ook van hun linkse kant laten zien.'

Het rode college gooide op een aantal punten het roer om. Het eerste signaal was het torpederen van het prestigieuze plan voor het aan de Betuwelijn gelieerde Multi Modaal Transportcentrum (MTC) in het nabijgelegen Valburg. Vervolgens werden de mouwen opgestroopt op het gebied van openbaar vervoer en groen en kwamen sociaal beleid en wijkwerk hoog op de agenda te staan. Maar misschien nog belangrijker: in Nijmegen ruilde het stadsbestuur de landelijke, conservatiefliberale trend in voor een sociaal beleid. SP-fractievoorzitter Hans van Hooft junior: ‘Bij ons is sociaal de norm. Dat gaat in tegen de landelijke trend, maar het heeft soms zeer interessante gevolgen. Soms proberen CDA en VVD ons links in te halen. Zo pleitten de liberalen pasgeleden voor subsidie voor een plek waar daklozen opgevangen worden. Als je als stad de sociale norm hanteert, dwingt dat andere partijen kennelijk tot gedachten die in onze lijn liggen.'

Wat geenszins wil zeggen, dat de Nijmeegse oppositiepartijen hun stokpaardjes zomaar lieten varen. VVD-fractievoorzitter PeterPaul Leferink op Reinink wijst er op, dat Nijmegen qua lasten voor het bedrijfsleven de duurste gemeente van Gelderland zou zijn en zelfs de op twee na duurste van Nederland. ‘De SP kan dan wel zeggen, dat je met één procent OZB-verhoging geen bedrijven de stad uit jaagt, maar het kan niet anders of zoiets schrikt nieuwe bedrijven af. Maar laat ik eerlijk zijn: Havanna aan de Waal is geen ramp voor de stad gebleken,' aldus Leferink. Volgens de Nijmeegse fractievoorzitter van het CDA, Richard Preijers, moet het linkse college zich niet zo op de borst kloppen voor het OV-beleid: ‘De GroenLinks-wethouder heeft alleen maar oude plannen uitgevoerd.' Vooral het werkgelegenheidsbeleid kan maar weinig goedkeuring bij hem wegdragen. ‘Er zitten nog steeds heel veel mensen in de bijstand. Ook op die portefeuille zit een GroenLinks-wethouder,' stelt de christendemocraat vast. Wouter van Eck verdedigt zijn partijgenoot. ‘Mag ik meneer Preijers er op wijzen dat de groei van de werkgelegenheid in Nijmegen volgens het CBS zelfs boven het landelijk gemiddelde ligt? En dat het zíjn kabinet is, dat 400 miljoen heeft bezuinigd op het openbaar vervoer? Desondanks heeft dit college geld vrij weten te maken voor busbanen en doorstroming van busverkeer op kruisingen. Het is bar en boos wat dit kabinet heeft aangericht qua openbaar vervoer en qua minimabeleid. In Nijmegen hebben we op die gebieden juist heel wat weten te repareren,' aldus Van Eck.

‘Er zit een groot verschil tussen een prestigeproject en een groot project'

17.45 uur. Jola van Dijk heeft het college van professor Lock voortijdig verlaten. Want ze heeft haast. 's Avonds is er een campagnebijeenkomst in het Nijmeegse SPpand en ze moet nog koken. Haar woning, een rijtjeshuis in de wijk Neerbosch-Oost, deelt ze met drie andere studenten. Meteen na thuiskomst stort ze zich op het klaarmaken van een bamischotel.

Pasgeleden kreeg ze een brief, waarin ze op de hoogte werd gesteld van het feit dat de aansluiting op de (nog aan te leggen) tweede Waalbrug niet ver van haar woonwijk komt te liggen. Een interessant punt, want het was juist de SP die in het verleden zich fel verzette tegen zulke infrastructurele prestigeprojecten. Zo mobiliseerden de socialisten de hele stad tegen het plan voor een kabeltram over de Waal. En nu wel een tweede brug? ‘Dat ís geen prestigeproject,' roept ze hoorbaar geïrriteerd vanuit de keuken. ‘Het is een gróót project. Die brug is noodzakelijk om een grote nieuwe woonwijk aan de overkant van de Waal te ontsluiten.' Ze zit inmiddels aan tafel en geniet van de bami met een overvloed aan groente. Voor haar ligt dagblad De Gelderlander, dat meldt dat de overname van busmaatschappij Novio door HTM is afgeketst. De gemeente Nijmegen is eigenaar van Novio en de verantwoordelijk wethouder is SP'er Peter Lucassen. Een SP'er die de busmaatschappij wil verkopen? ‘Tja, dat is nou eenmaal rijksbeleid. Straks moet de concessie die Novio nu nog heeft, openbaar aanbesteed worden. Daar kan Peter ook niks aan doen,' zegt Van Dijk. Ze heeft goeie contacten met de SP-wethouders. Contacten met andere partijen ontbreken nog. ‘Behalve met VVD'ers dan. Die zijn het leukste in de kroeg. Hahaha.' Een kwartier later heeft ze haar jas alweer aan. Het is tien minuten fietsen naar het SP-pand.

19.30 uur. Ze dragen zwarte kostuums en ze zijn de oudsten onder de aanwezigen: de SP-wethouders Peter Lucassen en Hans van Hooft senior. Laatstgenoemde bestudeert het kapsel van Jola van Dijk als ze het pand betreedt (‘Hmm, een soort knotje'). Zijn zoon, fractievoorzitter Hans junior, schuift met tafels en stoelen. Vanavond staat een bijzondere training op het programma. De debuterende kandidaten van de lijst, onder wie Jola, moeten in een rollenspel het SPprogramma verdedigen tegen de ervaren SPdebaters uit raad en college, die zich voor deze gelegenheid als VVD'ers en CDA'ers zullen voordoen. Maar eerst licht Peter Lucassen – wethouder financiën – het gesprek van de dag in Nijmegen toe: de Novioperikelen. ‘Die verkoop gebeurt noodgedwongen. Onder druk van het rijk wordt straks het vervoer in en rondom Nijmegen openbaar aanbesteed. Als wij zeggen dat we Novio niet verkopen, dan lopen we straks het risico, dat het bedrijf zijn concessie verliest aan concurrenten en dan zitten we met een busbedrijf zonder openbaar vervoer. Een lege huls dus. Onze inzet is, dat we het beste eruit proberen te halen voor het personeel en voor de continuïteit van het openbaar vervoer.' Maar toch… het moet een SP-oudgediende als hem toch pijn doen om het openbaar vervoersbedrijf uit handen van de overheid te geven? ‘Aanvankelijk wel,' geeft Lucassen toe, ‘Maar algauw zie je in dat je het praktisch zult moeten oplossen en niet ideologisch. Zoals gezegd: het is rijksbeleid.'

‘Zelfs politieke tegenstanders erkennen dat de kloof tussen de bevolking en het stadhuis kleiner is geworden'

De nieuwkomers hebben het knap moeilijk met het rollenspel. De zittende SP-raadsleden en wethouders weten feilloos de zwakke plekken van de overwegend jonge kandidaten te vinden. ‘Wat nou, de SP wil meer fietsenrekken in de stad,' sneert SP-raadslid Jos van Rens, die voor CDA'er speelt: ‘Daar hebben jullie vier jaar de tijd voor gehad!'. Ook Peter Lucassen is in de huid van een cynische CDA'er gekropen: ‘De SP is weer bezig om de mensen tegen elkaar op te zetten.' Er wordt veel gelachen, maar het is duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is. In de koffiepauze komen hier en daar sigaretten en sigaren tevoorschijn.

Hans van Hooft senior, wethouder van wijken, recreatie en spelen, vertelt over zijn ervaringen. ‘Toen ik net wethouder was, kreeg ik een hele woonwijk over me heen. Het ging om een skatebaan, die op een plein aangelegd zou worden. Door slordige communicatie dachten de bewoners dat het de bedoeling was dat heel Nederland in hun wijk zou komen skaten. Onterecht, want dat was helemaal niet de bedoeling. We zijn toen in die wijk gaan uitleggen hoe het zat. Nou, toen was de kou al snel uit de lucht.' Het voorval is achteraf een witte raaf gebleken, want juist op het gebied van wijkwerk en zaken scoort het linkse college hoog. Meer dan voorheen laten wethouders hun gezicht zien in de wijken. Zelfs politieke tegenstanders erkennen dat de kloof tussen de bevolking en het stadhuis kleiner is geworden, schreef dagblad NRC op 23 januari over het Nijmeegse stadsbestuur. Wethouder Van Hooft: ‘Ik durf te stellen, dat de sociale samenhang in de wijken er de afgelopen jaren op vooruit is gegaan. Zoiets is moeilijk te meten, maar als ik kijk naar het gestegen aantal vrijwilligers, naar het aantal van 380 bewonersgroepen en de 450 BuurtRangers (groepjes Nijmeegse kinderen die onder begeleiding van volwassenen zwerfvuil inzamelen –red.), dan duidt dat op versterking van de sociale cohesie. Elke week gaat dit college de wijken in. Ondanks de bezuinigingen die het Rijk de stad oplegde, hebben we er veel in geïnvesteerd.'

Als portefeuillehouder Financiën kreeg Peter Lucassen in het tweede jaar van het rode college te maken met de grootste financiële bezuiniging uit de geschiedenis van de stad. ‘Ja, dat was wel even schrikken,' blikt Lucassen terug. ‘Ik dacht: hoe los ik dit op? Maar al snel heb ik het opgevat als een uitdaging. Ik wilde het zo doen, dat de stad en de burgers er zo weinig mogelijk onder zouden lijden. Hoe? Door met name in de eigen organisatie te snijden. Het aantal beleidsambtenaren – dus niet de uitvoerende ambtenaren – werd teruggebracht en we hebben ingezet op efficiënter werken. Uiteindelijk is het proces goed verlopen.'

‘Avances richting SP? Wij gaan voor voortzetting van dit college'

Lucassen verraste vriend en vijand met zijn financieel beleid. Het beeld is immers, dat socialisten niet met geld kunnen omgaan. ‘Peter Lucassen is een uitstekende wethouder Financiën,' bevestigt PeterPaul Leferink op Reinink van de VVD. ‘En Hans van Hooft heeft voor grote toevoegingen gezorgd op wijkzaken. Ik vind echt dat die twee het goed doen. En je kunt duidelijke afspraken maken met ze. Bij de wethouders van GroenLinks ligt dat anders. Die moeten altijd terug naar de leden en worden soms zelfs teruggefloten,' aldus de VVD'er.

Opvallend is dat PvdA-fractievoorzitter Ton van Vroenhoven in genoemd NRCartikel dezelfde kritiek uit op de GroenLinksbestuurders. Is hier een vrijage met de SP gaande, met het doel om GroenLinks na de verkiezingen buiten de coalitie te houden? SP-fractievoorzitter Hans van Hooft junior: ‘Dat is niet aan de orde. Kijk, de GroenLinkswethouders hebben veelomvattende portefeuilles. Als je veel ballen in de lucht hebt, laat je er weleens eentje vallen. En over die vermeende avances richting SP zeg ik maar één ding: wij gaan voor de voortzetting van dit linkse college. '

De SP bezet momenteel zes zetels in de raad en is de derde partij. GroenLinks is de grootste in de Waalstad met negen zetels en de PvdA heeft er acht. Van Hooft junior is optimistisch: ‘Ik denk dat we op 7 maart acht zetels kunnen halen.'

22.30 uur. Er wordt nog wat nagekaart in het SP-pand. Hans van Hooft senior moet lachen om het predikaat ‘grootste fietsendief van Nijmegen' dat één van de nieuwe kandidaten hem die avond heeft opgeplakt. Immers, als wethouder is hij verantwoordelijk voor de gemeentelijke verwijdering van fietsen die foutief geparkeerd staan in de binnenstad. De 20-jarige Jola van Dijk wordt door de 64jarige Hans van Hooft senior gecomplimenteerd voor haar uitleg over witte en zwarte scholen. Van 1972 tot 1987 was Van Hooft landelijk partijvoorzitter. 25 jaar zat hij in de gemeenteraad en hij was ook SPfractiemedewerker in Den Haag. Het doet hem zichtbaar goed, dat de piepjonge Jola van Dijk behoorlijk overeind bleef tijdens het rollenspel.

‘Mensen zeggen dat ik dezelfde ben gebleven. Maar ik heb wel heel veel geleerd'

Naast Van Hooft kan ook Peter Lucassen (52) bogen op een indrukwekkende staat van dienst. Al 30 jaar is hij SP-lid en in 1988 kwam hij in de Nijmeegse gemeenteraad. Ook was hij Statenlid in Gelderland. Acties tegen de oorlog in Vietnam brachten hem destijds bij de SP; dertig jaar later is hij baas over de centen in een stad met 159.000 inwoners. Heeft het wethouderschap hem veranderd? Lucassen: ‘Laatst nog zei iemand tegen me: Peter, jij bent eigenlijk altijd dezelfde gebleven. Je bent er voor de mensen, niet voor je ego. Leuk om te horen. Maar ik heb de afgelopen vier jaar wel heel veel geleerd. Als wethouder Financiën moet je onderhandelen met allerlei mensen, zowel intern als extern. Je komt met mensen in aanraking die bijvoorbeeld het openbaar vervoer of de gezondheidszorg heel vakmatig benaderen. Daar heb ik heel veel van geleerd en daar ben ik dankbaar voor. Ik vind het ook geweldig dat ik van de SP de kans heb gekregen om dit te doen. Bij andere partijen zie je wel eens haantjesgedrag als het om de verdeling van wethoudersposten gaat. Maar bij ons niet. Ik heb mijn politieke carrière nooit gepland.'

22.55 uur. Het is tijd. Het pand gaat op slot. Iedereen moet naar huis. Jola van Dijk en Hans van Hooft senior zijn de laatsten. Aspirantraadslid Van Dijk pakt de fiets, wethouder Van Hooft stapt in de taxi. Zo gaat dat.