Tribune 11/2001 Column Jan Marijnissen: Onze tijdgenoot Erasmus

Tribune 16 november 2001

Onze tijdgenoot Erasmus

In 1523 schreef Erasmus een brief aan Frans I van Frankrijk. 'De prediker der rede' riep daarin 'de allerchristelijkste majesteit van Frankrijk' op in zaken van oorlog en vrede toch vooral de laatste een kans te geven. Zo schrijft hij: '…dat alle christenvorsten eens objectief zouden moeten afwegen welke ongelooflijke winst men maakt wanneer men een onrechtvaardige vrede verwelkomt eerder dan dat men een gerechtvaardigde oorlog blijft voeren.' Tevens roept hij de machthebbers op 'zich als ernstige artsen de moeite te getroosten om de kreunende wereld bij te staan'.

Bij het lezen van zijn brieven (zojuist verschenen bij uitgeverij Boom) werd ik getroffen door de actualiteit van de zaken die Erasmus aanhaalt. Ook zijn redeneringen zijn – al zijn ze soms wat naïef – nog steeds bruikbaar om de machthebbers de juiste vragen te stellen, de problemen van de wereld te analyseren en oorzaak en gevolg en doel en middel goed van elkaar te onderscheiden.

New York, 11 september 2001. De wereld is geschokt. Iedereen die zich een voorstelling maakt van wat er in die vliegtuigen en in die twee torens gebeurd moet zijn, gruwelt. Het fort waarin wij ons in het Westen waanden, blijkt niet te bestaan. Denken aan een raketschild is nu een lachwekkende bezigheid geworden. We leven op één wereld, in het perspectief van de ruimte een zandkorrel, in het perspectief van de toekomst een dorp. Natuurlijk moeten de verantwoordelijken voor de aanslagen op het WTC opgespoord, gepakt, berecht en gestraft worden. Maar de betekenis van die gebeurtenis op de elfde september gaat veel verder.

De vrijblijvendheid waarmee wij tegen de rest van de wereld aankijken, zal moeten verdwijnen. Eén miljard mensen onder de armoedegrens; veertig duizend doden per dag als gevolg van ondervoeding, slecht drinkwater en ziekte; honderden miljoenen die worden geknecht door bazen en dictators; massa's en massa's mensen die geen perspectief of hoop hebben, zij allen hebben recht op een beter bestaan. We kunnen hier niet langer aan voorbijgaan, onder het mom van 'We geven toch ontwikkelingshulp?' en 'Ik heb toch een lot in de postcodeloterij?'.

Erasmus schrijft: 'Artsen gaan op zoek naar de oorzaken van het kwaad. Waarom peilen wijze en ervaren mensen dan niet naar de kiemen waaruit de troebelen steeds weer ontspruiten? Zo zouden ze de wortels van het vreselijke kwaad kunnen wegsnijden en het kwaad zelf kunnen genezen.'

Wat valt hier nog aan toe te voegen?

De kosmopoliet Erasmus wees ons in de zestiende eeuw al de weg. Waarom zijn we vijf eeuwen later op dit vlak nog zo weinig opgeschoten? Waarom slagen we er maar niet in om de ambities van personen en staten op de juiste wijze te combineren met het respecteren van het algemeen belang? In de tijd van Erasmus was de wereld nog groot en onbekend, de mensen vaak onwetend; in onze tijd ligt dat anders: de wereld is klein en de mens weet veel (meer). En toch…