Tribune 01/2001 Justitie uit balans

Tribune 19 januari 2000

Veiligheid te koop, rechtshulp onbereikbaar, criminaliteit groeiend Justitie is uit balans

Tien jaar geleden maakte de politie 50.000 keer proces-verbaal op wegens een geweldsmisdrijf. In 1995 was dat aantal gestegen tot 65.000 en weer drie jaar later stond de teller al op 77.000. Het onbehaaglijke gevoel van heel wat Nederlanders dat de natie onveiliger wordt, is dus terecht. Die toename van de geweldscriminaliteit komt niet uit de lucht vallen en kan evenmin worden toegeschreven aan de aangeboren slechtheid van de mens. Het heeft alles te maken met de ontwikkelingen in de samenleving. Wie ongelijkheid en materialisme zaait, zal criminaliteit oogsten. Het neoliberalisme van Paars roept een cultuur op waarin consumeren is verheven tot hoogste genot, en rücksichtslos voor het eigen belang opkomen tot de grootste deugd. Respect krijg je pas, als je maatschappelijk slaagt en alle materialistische behoeften kunt bevredigen. Maar niet iedereen doorloopt de glanzende carrière die hiervoor nodig is. Met name onder de kansarmere jeugd in de grote steden in het Westen zien we daar de gevolgen van. Een deel van hen zoekt zelfrespect in de agressieve bejegening van anderen, mede onder invloed van het breed uitgedragen materialistische wensenpakket: Nikes, scooter, peperdure GSM. Het bezit van deze zaken verschaft de eigenaar status binnen zijn groep. De wijze waardoor ze verkregen worden, doet niet ter zake. De maatschappij is een vrij jachtterrein, zeker als alcohol en drugs de laatste remmen wegnemen.

Simpele oplossingen voor het probleem van de toenemende (gewelds)criminaliteit zijn er niet. De roep om strengere straffen is begrijpelijk – zeker uit de mond van de slachtoffers maar voorbeelden uit het buitenland tonen aan dat deze methode geen navolging verdient. In de Verenigde Staten herbergen de gevangenissen, volgens de meest recente telling, 1,9 miljoen veroordeelden. Dat is bijna één procent van alle volwassenen en naar verhouding ruim tien keer zoveel als in Nederland. Sinds 1980 is het aantal gevangenen in de VS verdrievoudigd. Maar uit niets blijkt, dat potentiële criminelen zich erdoor laten afschrikken.

Een échte oplossing moet beginnen met het terugdringen van de mentaliteit van 'ikke, ikke en de rest kan stikken'. Daarin dient de overheid het voortouw te nemen. Door waarden als solidariteit en gemeenschapszin weer op een voetstuk te plaatsen en in beleid om te zetten. Door meer toezicht uit te oefenen, voorzieningen in wijken uit te breiden in plaats van af te breken, de inkomensverschillen te verkleinen, de jeugdzorg veel beter te faciliteren, en noem maar op.

De ontwikkeling gaat echter de andere kant op, ook op justitieel gebied. Vooral de geweldscriminaliteit onder jongeren neemt toe. Maar voor de gerechtvaardigde eisen van de gezinsvoogden (die kunnen bijdragen aan het voorkomen van verdere ontsporing) is te weinig geld. In november vorig jaar protesteerden zeshonderd gezinsvoogden op het Binnenhof. Volgens hun koepelorganisatie Vedivo zijn de problemen zo groot, dat er ruim 100 miljoen gulden nodig is om ze écht op te lossen. Na sterke druk uit de Kamer kwam minister Korthals de sector overigens tegemoet. Maar wel met slecht 30 miljoen.

In 2000 was er een tekort van 220 plaatsen in jeugdgevangenissen. Justitie gaat ervan uit dat dit in aantal in 2003 zal zijn opgelopen tot 310. Met als gevolg dat soms levensgevaarlijke, gestoorde jonge delinquenten maandenlang vrij rondlopen. Een bijkomend probleem is, dat bij steeds meer rechtbanken de kinderrechters verdwijnen. Terwijl deze specialisten vaak beter in de gaten hebben wat er moet gebeuren om herhaling van crimineel gedrag te voorkomen.

Nauw samenhangend met Justitie is de politie. Meer blauw op straat roept de hele politiek al jaren. De praktijk is echter dat stadswachten massaal overstappen naar beter betalende banen en dat de gezamenlijke politiekorpsen zo'n 2500 vacatures hebben. De onvermijdelijke consequentie is, dat de commercie oprukt. Van het kabinet mogen gemeenten particuliere beveiligingsbedrijven inhuren voor toezicht in de openbare ruimte. Een mogelijkheid waar in rijke wijken al een tijdje gebruik van wordt gemaakt. Onder andere in de villawijk Vught-Noord wordt 's nachts permanent gesurveilleerd door een particuliere bewakingsdienst, betaald door de bewoners. Hun argument is dat de politie tekortschiet. Dat kan kloppen, maar het is geen reden om een tweedeling aan te brengen op het terrein van de veiligheid. Want dat is precies wat nu gebeurt: wie het kan betalen, koopt de veiligheid die anderen moeten ontberen.

Beschaving op het terrein van Justitie betekent ook dat de toegang tot het recht voor iedereen gewaarborgd moet zijn. Daarvan komt steeds minder terecht. In 1994 is de Wet op de Rechtsbijstand in het leven geroepen. Doel ervan was het deel van de bevolking dat aanspraak kan maken op gefinancierde rechtshulp terug te dringen van 80 tot 60 procent. De wet slaagde daar ruimschoots in: inmiddels kan minder dan de helft van de mensen nog een beroep doen op rechtshulp van de overheid. Daarnaast zijn ook de vergoedingen die advocaten krijgen voor dergelijke 'toevoegingen' te laag om een kantoor draaiende te houden. Wie dus al in aanmerking komt voor gefinancierde rechtshulp, heeft steeds meer moeite om nog een advocaat te vinden die zijn zaak op zich wil nemen.

Rechtsstaat Nederland?

Eind vorig jaar had ik een aantal sociaal advocaten uitgenodigd om te horen hoe het staat met de aftakeling van de gefinancierde rechtshulp. Mijn oud-collega's konden dat haarscherp duidelijk maken. Maar wat me haast nog meer trof, was de aangrijpende brief van een advocaat die zich afmeldde. Het Rotterdamse advocatencollectief waarin hij werkt, stopt. De nieuwste vergoedingsregels – juist bedoeld om het inkomen te verbeteren – betekenden de nekslag voor het kantoor dat uit overtuiging voor minstens 80 procent afhankelijk was van gefinancierde rechsthulp. 'Nu we geen zaken meer innemen, merken we dat het wegvallen van zeven advocaten in Rotterdam-Zuid veel problemen oplevert voor rechtzoekenden. Met name in vreemdelingenzaken, sociale zekerheid en bijstand is moeilijk een andere advocaat te vinden.' Mijn conclusie: als het uitkleden van de sociale rechtshulp nog even aanhoudt, kunnen twee tot drie miljoen burgers hun recht niet zoeken omdat er geen advocaat beschikbaar is. Hoezo rechtsstaat?

Jan de Wit

• Gezinsvoogden hebben 10 minuten per week tijd voor direct contact met een kind en diens ouders. Uit onderzoek van de projectgroep Gezinsvoogdij, verricht in opdracht van minister Korthals, blijkt dat dit eigenlijk 2 uur per week zou moeten zijn.
• Het personeel van particuliere beveiligbedrijven is de afgelopen jaren verdrievoudigd tot ruim 35.000 personen. De feitelijke sterkte van de politie bedroeg volgens het ministerie op 1 juli 2000 42.000 voltijdbanen. Allerwegen wordt eraan getwijfeld of de belofte van oud-minister Peper wordt gehaald, om de korpsen in vier jaar uit te breiden met 3400 agenten. In '94 beloofde Dijkstal het blauw op straat in zijn regeerperiode uit te breiden met 3715 uniformdragers. Hij bleeft steken op 2577.

‘In Amsterdam zijn de afgelopen drie jaar 346 hoofdagenten naar elders vetrokken. Daar staat een instroom tegenover van 51 hoofdagenten. Als deze trend doorzet, moeten politiebureaus volgend jaar sluiten wegens personeelsgebrek. ’

Woordvoerder Kruyer van de Amsterdamse Politievakorganisatie in trouw, 25 september 2000

‘Er is absoluut onvoldoende dan wel geen budget om de instroom van nieuwe politieagenten te garanderen.’

Directeur IJzerman van het LSOP (Landelijk Selectie en Opleidingsinstituut Politie) in De Volkskrant van 14 november 2000

‘De belangerijkste dreiging is naar mijn mening de opkomst van het ongenuanceerde marktdenken over onze beroepsuitoefening. Opgelegd door anderen en overgenomen door beroepsgenoten zal de commercialisering – als we geen weerwerk leveren – hoogtij vieren met een schijnheilige verwijzing naar een veronderstelde wil van een niet nader gedefineerde markt ’

Mr. P.J.M. von Schmidt auf Altenstadt, deken van de Nederlandse Orde van Advocaten, Advocatenblad 1999, nummer 19.