Nooit meer onzichtbaar

Dit jaar vieren we dat precies honderd jaar geleden de Nederlandse overheid het algemeen stemrecht invoerde. Daarmee werden alle volwassen burgers officieel gelijkwaardig in politieke inspraak. Ter vergelijking: een eeuw eerder koos alleen een handjevol rijken het parlement en had het overgrote deel van de bevolking niets te zeggen over het landsbestuur. ‘Wij willen stemrecht, of revolutie’, was de leus voor uitbreiding van het stemrecht.

Honderd jaar later werkt onze parlementaire democratie nog vrijwel hetzelfde, met een paar wijzigingen: de stemgerechtigde leeftijd is verlaagd naar 18 jaar en de opkomstplicht is vervallen.

Maar Nederland en de wereld zijn in diezelfde tijd ingrijpend en onher­kenbaar veranderd. Met name de afgelopen veertig jaar heeft het algemeen stemrecht daarmee aan betekenis verloren. Overheidstaken werden op afstand gezet en publieke diensten geprivatiseerd, waarmee de greep van de staat op de economie verslapte. Internationale afspraken en uitbreiding van de Europese samenwerking beperkten de speelruimte voor het Nederlandse parlement steeds verder. Referenda werden ingevoerd, vrijwel altijd genegeerd, en daarna weer afgeschaft. Hoe armer een wijk, hoe minder mensen er stemmen. Honderd jaar na de invoering van het algemeen stemrecht zien we opnieuw hoe een groep mensen buitenspel staat. Niet omdat ze niet mogen stemmen, maar omdat ze de zin ervan niet inzien: de politiek werkt toch niet voor ons.

Het ‘nee’ van de bevolking van Frankrijk en Nederland tegen de Europese Grondwet in 2005, evenals het negeren daarvan, was in vele opzichten het begin van een ken­tering: de meerderheid van de mensen haakt af bij het dominante, neoliberale project dat de markt vóór mensen zet. In Engeland leidde dit zelfs tot het voornemen om de Europese Unie te verlaten. Ook in Frankrijk werd nieuwkomer Macron verkozen met de belofte te breken met het establishment. Toen hij de belastingen voor rijken en grote bedrijven verder verlaagde en die voor gewone mensen verhoogde, stonden de Gele Hesjes op: tot hier en niet verder. Wij, de gewone mensen, zullen nooit meer onzichtbaar zijn.

Met de opkomst van de gele hesjes dringt zich opnieuw de vraag op wat onze democratie in de huidige vorm nog waard is, en hoe echte zeggenschap daarbinnen vorm kan krijgen. In deze Spanning worden de eerste contouren van een antwoord op die vraag geschetst. Met hoofdrollen voor het betrekken van álle mensen (misschien zelfs een opkomstplicht), de herinvoering van het referendum én het democratiseren van de economie.