Wie vertrouwt de Belastingdienst?

Horizontaal toezicht van de Belastingdienst. Nooit van gehoord? Het is het kroonjuweel van het vestigingsklimaat. Inderdaad, niet voor ons, maar voor de ondernemers. Burgers wantrouwen we en bestraffen we met boetes. Ook als ze per ongeluk de overheid verkeerd of te laat informeren. Maar bedrijven vertrouwen we. Alles voor een goed vestigingsklimaat, een verzorgingsstaat voor multi­nationals.

Tekst: Ruud Kuin

Sinds 2005(!) experimenteert de Belastingdienst met horizontaal toezicht. Maar wat is het precies? Kort samengevat: fiscaal toezicht op basis van vertrouwen. Het is een knap staaltje Hollands pragmatisme. Boekenonderzoek kost veel tijd, dat kan efficiënter. De Belastingdienst, fiscalisten en advieskantoren sloegen de handen ineen. En geheel in de poldertraditie kwamen ze met een uniek concept: horizontaal toezicht. Controleer uzelf. De belastinginspecteur geeft vooraf aan waarop wordt gelet. Als het bedrijf dan die controlepunten in het eigen systeem bouwt, is de Belastingdienst bereid blindelings op de bedrijfsgegevens te vertrouwen, zonder verdere controles. Het bedrijf weet waar het aan toe is en de ­Belastingdienst heeft minder werk. Vertrouwen in plaats van controle. Wat begon bij multinationals, wordt inmiddels toegepast bij 2.000 grote ondernemingen en 143.000 midden- en kleinbedrijven.

Pakkans

Maar hangt de bereidheid om netjes aan je belastingplicht te voldoen niet samen met de pakkans? Onderzoeken wijzen inderdaad uit dat met het verslappen van het toezicht de belastingmoraal verzwakt is. Een derde van de Nederlanders heeft de stellige indruk dat onregelmatigheden in hun aangiften niet worden ontdekt. In 2001 dacht slechts 20 procent dat
en in 1994 zelfs nog minder, maar 12 procent.

Hoeveel lopen we mis?

Volgens de Algemene Rekenkamer heeft de Belastingdienst al jaren geen idee hoeveel miljard belasting we mislopen doordat grote bedrijven onjuiste aangifte doen. Wel is duidelijk dat het om grote bedragen gaat, aldus de Rekenkamer. Van 2008 tot 2012 betaalden de 1,7 miljoen midden- en kleinbedrijven jaarlijks tussen de €2,5 en €3,2 miljard te weinig door foute aangiften.

De regering heeft een klein onderzoek onder 350 bedrijven gedaan naar de effectiviteit van (horizontaal) toezicht. Bij meer dan 50 procent van de bedrijven bleek op jaarbasis minimaal één fout te zitten in de aangiftes voor btw, loonheffing en winstbelasting. Dertig procent van de correcties betrof bedragen van meer dan €250.000, met een uitschieter naar €57 miljoen. Het onderzoek wijt de meeste fouten echter aan slordigheden(?).

Een recente Europese studie, Missing profit of Nations, wijst uit dat in de Europese Unie ongeveer 20 procent van de door multinationals verschuldigde belasting niet wordt betaald, wat neerkomt op €160 miljard. Dat is iets minder dan de totale jaarlijkse begroting van de Europese Unie. Verklaringen hiervoor zijn dat bedrijven de mazen in de wet opzoeken, sluiproutes vinden (40 procent van de winst gaat naar belasting­paradijzen) of speciale belasting­afspraken weten te maken.

Vertrouwen of controle?

Bedrijven dragen steeds minder bij aan de schatkist. Maar blijven we dan toch uitgaan van vertrouwen in plaats van controle? Het lijkt er wel op, gezien de reactie van Eric Wiebes, nu minister van Economische Zaken en Klimaat maar tot vorig jaar staats­secretaris van Financiën en politiek verantwoordelijk voor de Belastingdienst. Hij noemde het horizontaal toezicht in 2017 nog ‘een sterkte van ons belastingstelsel’. Het goede vestigingsklimaat voor bedrijven is immers heilig.