Waarom maken we huishoudelijke verzorging zo ingewikkeld?

Keukentafelgesprekken

Vanuit haar woning aan De Oude Haven in Nijmegen kijkt mevrouw Hendriks uit op de kade en de Waalbrug: ‘Er is hier altijd beweging. Op de kade, maar ook in de Waal met al die schepen.’ Zonder hulp zou mevrouw Hendriks hier niet meer kunnen wonen. Daarom kreeg ze sinds 2011 vijf uur per week hulp bij het huishouden. Tot januari 2015, toen de hulp belde met de mededeling dat ze voortaan nog maar vier uur langs zou komen. ‘Ik kon mijn oren niet geloven.’

Er volgde een keukentafelgesprek (zie kader hieronder). Niet met de gemeente, die had haar immers jaren geleden al gesproken. Het was de zorgorganisatie die opnieuw in gesprek ging, om te kijken of er niet wat tijd vanaf kon. Met de gemeente was afgesproken dat er meer ruimte moest zijn voor persoonlijke voorkeuren. Wanneer mevrouw liever schone ramen had dan dat er regelmatig werd gestofzuigd in een kamer die ze toch bijna niet gebruikte, dan moest dat mogelijk zijn. Zo was althans het verhaal, verpakt in de ambtelijke term ‘schoon en leefbaar huis’.

Bij mevrouw Hendriks kwam daar echter niets van terecht: ‘Met een uur minder moest het ook wel kunnen, werd er gezegd. Terwijl ik er qua gezondheid de afgelopen jaren alleen maar op achteruit ben gegaan.’ Bij een van de vervolggesprekken werd zelfs gedreigd dat mevrouw helemaal geen hulp meer zou krijgen als ze niet akkoord zou gaan. ‘Die man heb ik gelijk de deur gewezen.’

Onderzoek naar (on)tevredenheid

In Nijmegen kreeg de huishoudelijke zorg bij het verplichte cliënttevredenheidsonderzoek ruim een acht. Helaas zegt dat soort cijfers weinig over de kwaliteit. Ze bieden vooral vergelijkingsmateriaal voor andere gemeenten waar dezelfde vragen worden gesteld. De hoge scores die in heel het land worden gehaald, roepen wel de vraag op of verhalen als die van mevrouw Hendriks incidenten zijn. Daar lijkt het helaas niet op. Ook op andere plaatsen waar SP-afdelingen onderzoek deden naar de huishoudelijke verzorging, kwamen dezelfde verhalen naar boven (zie kader hieronder).

Wat bij het doornemen van de enquêtes direct opvalt is dat men vrijwel overal klachten heeft over de keukentafelgesprekken, want belangrijke zaken worden daar niet besproken. Ook Angelique Hummel van de Nijmeegse SP-hulpdienst hoort dit vaak: ‘In een kwartiertje wordt gekeken of het met wat minder hulp kan, in plaats van dat samen wordt besproken wat er nodig is. Neem bijvoorbeeld een mevrouw die bij ons aan de bel trok. Tijdens het keukentafelgesprek had ze trots aangegeven dat ze nog zelf de afwas doet. Als je dan niet doorvraagt, kom je er nooit achter dat ze vanwege de pijn over elk kopje maar liefst vijf minuten doet. Deze mensen raken in paniek als ze vervolgens te horen krijgen dat ze voortaan minder hulp krijgen.’

Kevin Wevers, die als jurist namens meer dan duizend hulpbehoevenden procedures heeft aangespannen tegen gemeenten in het hele land, herkent dit soort verhalen. ‘Het hoort nu eenmaal bij het leven dat wanneer je ouder wordt er allerlei gebreken komen. Maar niemand gaat met plezier vertellen last te hebben van incontinentie. Terwijl de gemeente dat wel te weten moet komen om te bepalen hoeveel hulp iemand nodig heeft. En laten we wel wezen, die hulp is geen gunst van de gemeente, daar hebben deze mensen volgens de wet gewoon recht op.’

Volgens Jos de Blok, oprichter van Buurtzorg en haar equivalent voor de huishoudelijke verzorging Buurtdiensten, is de aanpak waar gemeenten voor kiezen helemaal verkeerd. De Blok: ‘Een huisarts of wijkverpleegkundige kan het beste inschatten of iemand hulp bij het huishouden nodig heeft. Waarom sturen al die gemeenten dan een paar ambtenaren langs? Dat is totaal overbodig en maakt het systeem alleen maar duurder.’

Onzinnige gesprekken

Uit onderzoeken van SP-afdelingen blijkt dat zorgleveranciers vaak zeer onzorgvuldig omgaan met hun cliënten. Van langskomen zonder aankondiging en mededelingen van de hulp over beslissingen over verminderde uren, tot het ontbreken van motivatie bij de uitvoeringsafspraken en het inschakelen van scholieren voor de zogenaamde keukentafelgesprekken: een aantal gemeenten en zorgleveranciers nemen hun taak weinig serieus. Wevers: ‘Dat je op zo’n manier omgaat met een groep waarvan je weet dat een groot deel niet goed voor zichzelf opkomt, is totaal onverantwoord. Helaas is dit wel de praktijk in heel veel gemeenten.’

En dat steekt bij de jurist: ‘Er zijn nog steeds ontzettend veel gemeenten die spreken van een ‘schoon en leefbaar huis’. Prima, maar dan moet je wel overtuigend vaststellen wat daar voor nodig is. Wordt dat niet gedaan, dan val je terug op het Ciz-protocol uit 2005, waarin staat omschreven hoeveel tijd er nodig is voor bepaalde taken. Wanneer wij daar via de rechtbank op wijzen, blijkt telkens dat mensen recht hebben op veel meer uren dan de gemeenten nu beschikbaar stellen.’

SP-Wethouder Peter Verschuren zag bij buurgemeenten hetzelfde gebeuren: ‘Ook bij ons in de regio zijn gemeenten overgegaan van indicatie in uren naar ‘schoon en leefbaar huis’. Daar zijn ze toch wel op teruggekomen, nadat wethouders behoorlijk in de problemen kwamen. Natuurlijk komen mensen in verzet wanneer zo’n organisatie zegt dat ze in twee uur klaar zijn waar voorheen vier uur hulp nodig was.’

Decentralisaties en bezuinigingen

Dat zoveel gemeenten feitelijk hebben gekort op de hulp bij het huishouden, is onder andere het resultaat van de bezuinigingen in 2015. Ook voor de SP was dat een uitdaging, aldus Peter van Zutphen: ‘Toen in 2007 de uitvoering bij de gemeente kwam te liggen was de zorg goed te betalen. Maar toen de VVD en PvdA in 2015 maar liefst 30 procent kortten op het beschikbare budget, kregen gemeenten het ineens heel moeilijk. Door drie miljoen aan eigen geld van de gemeente vrij te maken, maar ook kritisch te zijn op oneigenlijk gebruik van persoonsgebonden budgetten, hebben we de voorziening in Heerlen overeind weten te houden.’

Gedwongen door de landelijke bezuinigingen kozen veel gemeenten voor afspraken over het resultaat in plaats van de geleverde prestatie. Dus een ‘schoon en leefbaar huis’, in plaats van een aantal uur hulp. Wevers: ‘Daarmee stellen gemeenten zich nogal kwetsbaar op. Zonder een overtuigend, op wetenschap gebaseerd protocol, kun je niet zomaar stellen dat je in bijvoorbeeld drie uur per week aan de wettelijke verplichtingen voldoet. Niet voor niets win ik elke rechtszaak die ik voer. Gemeenten leren maar niet dat ze niet onder hun wettelijke verplichting uit kunnen komen.’

Minder zorg voor meer geld

Is de huishoudelijke verzorging onbetaalbaar? ‘Nee, de manier waarop we de zorg organiseren is duur’, aldus Joke van der Schoor van Helpgewoon. Deze organisatie helpt groepen thuishulpen voor zichzelf te beginnen in werknemerscoöperaties. ‘Elke gemeente tuigt een aanbestedingscircus op. Ze denken allemaal uniek te zijn, maar eigenlijk vragen ze allemaal hetzelfde. Ondertussen struinen al die zorgleveranciers talloze bijeenkomsten af. Zonde van het geld, dat beter kan worden besteed aan het betalen van een reëel tarief, dat prima door het ministerie kan worden vastgesteld en voor elke gemeente gelijk is.’