Tribune 02/2009 :: Column Jan Marijnissen - Steunpilaar van de democratie

Column

Jan Marijnissen:

Steunpilaar van de democratie

Macht, welke dan ook, kan niet zonder controle en verantwoording. Want blijven beide achterwege, dan ligt machtsmisbruik en slecht bestuur op de loer. De controle op de macht is alleen mogelijk als de machtsstructuren en de besluiten die genomen worden doorzichtig zijn.

In een parlementaire democratie kiezen wij niet ‘de macht’. We kiezen de controleurs van de macht, die – al of niet uit hun midden – de mensen kiezen die tijdelijk de macht mogen uitoefenen. Gelukkig staan die controleurs er in een democratie niet alleen voor. Ook de burgers hebben er recht op te weten wat er speelt, binnen en rond de macht. Onmisbaar daarbij is de rol van de verslaggever en de kritische journalist. De burger kan zich immers maar zelden rechtstreeks tot ‘de macht’ richten. De verslaggever vertelt de lezer, luisteraar en kijker wat er gebeurt en legt – zo nodig – uit. De kritische journalist zorgt ervoor dat we de waarheid te weten komen wanneer de minister, wethouder of gedeputeerde probeert ons iets op de mouw te spelden.

Maar de infrastructuur van de journalistiek (vooral de schrijvende pers) staat op instorten. Ook in deze sector winnen de bedrijfsbelangen – meestal verengd tot winstmaximalisatie – het steeds vaker van de oorspronkelijke doelstelling van de journalistiek. Zelfs een respectabele krant als NRC (PCM) werd het slachtoffer van een hedgefund.

Het gevolg: steeds minder mensen moeten steeds meer pagina’s produceren. Steeds meer wordt ontleend aan derden; steeds minder is onderwerp van nader onderzoek en kritische ondervraging. Onderzoeksjournalistiek verliest het in alle opzichten van het snelle nieuws. Duiding, uitleg en reflectie leggen het af tegen de hype en de scoop.

Het is een vergissing te denken dat de zogenaamd nieuwe nieuwsbronnen op het Internet een alternatief vormen. De meeste gratis nieuwssites en de bloggers parasiteren op wat de schrijvende, radio- en tv-journalisten produceren. Valt de laatste weg, droogt de eerste op.

De kritische journalistiek is een steunpilaar van de democratie, net zo belangrijk als de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vereniging. Verdwijnt die, dan verdwijnt ook de democratie en worden we een machteloze prooi voor de macht. In Engeland en de VS, maar ook in ons land zien we de macht van de voorlichters, de marketeers en de reclamejongens onrustbarend snel toenemen.

Zij zijn de hulptroepen van de macht en permanent bereid om ons op het verkeerde been te zetten en ons pootje te lichten wanneer we op zoek willen naar de waarheid. Neem (weer) een abonnement!

Jan Marijnissen