Tribune 02/2009 ::

Reportage

Verkoop Essent en Nuon onzalig én onnodig

Ze zijn nuts!

Volgend jaar gaan alle remmen los. Dan mogen provincies en gemeenten hun aandelen in de nu nog publieke energiebedrijven verkopen. Duitse giganten als RWE en E.ON liggen al op de loer en de race lijkt gelopen. Líjkt, want er is wel degelijk een alternatief voor de uitlevering aan buitenlandse markt-mastodonten.

Tekst Rob Janssen en Marjo van Lijssel Foto Bas Stoffelsen

Maandagochtend, 19 januari 2009. Buiten is het ijskoud. Er waait een harde wind en het regent. Naast het kantoor van energieleverancier Essent in ’s-Hertogenbosch staan SP-busjes geparkeerd. Even verderop beweegt zich een stoet betogers in de richting van de hoofdingang. Journalisten en cameraploegen verzamelen zich. Kantoormedewerkers kijken nieuwsgierig uit het raam. Over een paar minuten, om vijf voor twaalf, zal energieleverancier Essent door demonstranten tot publiek bezit worden verklaard. Waarom? Omdat een Duitse energiereus, RWE, Essent wil overnemen. Voor maar liefst 9,3 miljard, een bedrag waar veel provincie- en gemeentebestuurders nu al hun vingers bij aflikken. “Het gevaar is dat Essent straks in handen komt van particuliere aandeelhouders”, waarschuwt Nico Heijmans, voorzitter van de SP-fractie in de Provinciale Staten van Noord-Brabant. “Die zullen echt niet zeggen: ‘Joh, geef mij dit jaar maar wat minder winst zodat de mensen niet zo’n hoge energierekening hebben.’ Nee, het doel van een bedrijf is zo veel mogelijk winst maken op korte termijn. En dat zal uiteindelijk niet resulteren in een lage prijs voor de consument en een betrouwbare energielevering.”

Nu hebben de vier overgebleven publieke bedrijven een dochteronderneming die het elektriciteits- en gasnet bestiert. Het is aandeelhouders nog verboden om hun bedrijf te verkopen aan een private investeerder. Maar per 1 januari volgend jaar moeten Essent, NUON, Eneco en Delta volgens de zogeheten splitsingswet hun netbedrijf hebben afgesplitst. De netwerkbedrijven moeten verplicht in overheidshanden blijven, maar dat geldt niet voor de productie- en leveringsbedrijven. De aandeelhouders daarvan kunnen het bedrijf dan gewoon verkopen.

“Ze denken snel geld te vangen; ik ken dat ergens van”

Uit het hele land zijn mensen naar Den Bosch gekomen om te demonstreren tegen de overname van Essent. “Alsof het al niet duur genoeg is”, zeggen ze tegen elkaar. “Het wordt nog een luxe om je huis te verwarmen!” Er zijn veel SP’ers, maar ook een CDA-lid uit Haarlem laat van zich horen. “Ik vind dit een goede actie”, benadrukt ze. “Ik hoop dat iedereen straks ook naar Noord-Holland komt, als hetzelfde gebeurt met Nuon. Het privatiseren van de nutsvoorzieningen is het domste wat de regering ooit heeft gedaan. Daardoor stijgen de prijzen. Het CDA was er destijds niet voor, de PvdA heeft de privatisering er toen doorgedrukt.”

Ondertussen is Agnes Kant gearriveerd. Blauwbekkend van de kou, maar onder luid gejuich, klimt ze op een zeepkist. “Jahaa, en hier bovenop is het nog kouder!”, roept ze door een megafoon. “Op dit soort dagen hoop je toch echt dat de kachel het doet. Wij staan hier omdat Essent in de uitverkoop wordt gedaan door publieke aandeelhouders, provincies en gemeentes. Ze denken snel geld te vangen. Ik ken dat ergens van. Er waren ook banken die alleen aan winsten dachten en niet aan het langetermijn-effect. Daarom hebben we nu een kredietcrisis. Ons gaat het om het publieke belang. Energie is geen luxe, maar een basisvoorziening. Die moet betrouwbaar en betaalbaar zijn. Wij willen ook dat energie duurzaam is. Er is geen enkele garantie dat RWE daarvoor gaat zorgen. Integendeel! Het Duitse bedrijf staat bekend als een van de smerigste energie-leveranciers van Europa, waar nog wordt geproduceerd op basis van bruinkool en steenkool. Het is onze verantwoordelijkheid om de verkoop te voorkomen. Het kabinet steekt geen poot uit om deze publieke nutsvoorziening in overheidshanden te houden. We hebben nu dus nog één mogelijkheid: de bevolking oproepen om te protesteren tegen deze uitverkoop. Daarom zijn we hier. Vandaag starten we een grote actie, die maanden gaat duren. Overal in het land zullen we de volksvertegenwoordigers duidelijk maken dat we het er niet mee eens zijn. Essent verkopen? Ze zijn nuts! Stop de uitverkoop! Essent is en blijft van ons.” Onder luid applaus slaat Agnes Kant, recht voor het Essent-gebouw, een bord in de grond met een heldere boodschap: ‘Publiek bezit’.

Ondertussen heeft Jeroen Brouwers, perswoordvoerder van Essent, zich een weg gebaand door de menigte. “Eén ding moet me wel even van het hart”, roept hij door de megafoon. “Als het gaat over een duurzame toekomst… Ik weet het, RWE is op dit moment niet de allerschoonste van Europa. Verre van zelfs. Maar Essent en RWE hebben wel veel plannen voor duurzame energie. Zo gaan we flink investeren in windenergie. Dus wat dat betreft ziet de toekomst er goed uit. Maar ik wens jullie hoe dan ook succes met de komende acties.”

“We kunnen de overname nog tegenhouden”

“Natuurlijk, dit had allemaal voorkomen kunnen worden”, zegt Nico Heijmans. “Jaren geleden stemde de toenmalige regering – de PvdA voorop – in met de splitsing van nutsvoorzieningen in netwerk- en distributiebedrijven. Dat is de eerste stap geweest naar privatisering. Gek genoeg waren de Provinciale Staten daar toen faliekant tegen; ook vertegenwoordigers van CDA, PvdA en VVD. In de Tweede Kamer trok men zich daar helaas niets van aan. Maar het is ook nu nog niet te laat. We kunnen de overname nog tegenhouden, door een enorme druk te zetten op alle provinciale besturen. Honderdduizenden flyers liggen klaar om verspreid te worden. We trekken ook het land in met massale handtekeningen-acties. We zullen het grote publiek laten spreken en daar móeten de volksvertegenwoordigers naar luisteren.”

“Kijk, uiteindelijk moet 80 procent van de aandeelhouders instemmen met een overname”, legt Heijmans uit. “Als bijvoorbeeld de provincies Overijssel en Groningen ‘nee’ zeggen, dan gaat de hele deal al niet door – want samen bezitten die al meer dan 20 procent van de aandelen van Essent. En Noord-Brabant heeft alleen al 31 procent van de Essent-aandelen. Op dit moment is de meerderheid van de Statenleden daar voor een overname, maar dat zegt nog helemaal niets. Veel leden en kiezers van bijvoorbeeld het CDA zijn het oneens met hun volksvertegenwoordigers. In de provincie Noord-Brabant wordt pas op z’n vroegst eind april een definitief besluit genomen. We hebben dus nog een paar maanden de tijd om mensen te overtuigen – en dat kán. Elk huishouden heeft gas en licht nodig. Het is een eerste levensbehoefte.”

Toeval of niet – op diezelfde negentiende januari wordt bekend dat een andere Duitse energiereus ook al aast op Nederlandse energie-aandelen: E.ON. Dit in Düsseldorf gevestigde bedrijf zou volgens Duitse bronnen zijn oog hebben laten vallen op Nuon. E.ON is voor Paulus Jansen, energiewoordvoerder van de SP-Tweede Kamerfractie geen onbekende: “Dat bedrijf is al actief op de Nederlandse markt, het nam enkele jaren geleden de elektriciteitscentrales van EZH in de regio’s Rijnmond en Haaglanden over. Net als RWE is ook E.ON groot in kolen. En ze willen daarin nog groter worden, via de bouw van een nieuwe kolencentrale op de Maasvlakte.”

“Er gebeurt precies waar wij tien jaar geleden al voor waarschuwden”

E.ON behoort met RWE en de Franse bedrijven Gaz de France/Suez en EDF tot het kwartet dat nu al de Noordwest-Europese energiemarkt beheerst. Peter Vogtländer, voorzitter van de Energieraad, zei op Radio 1: “Als dit proces zich zou voortzetten en er zouden maar vier aanbieders overblijven, en dat zijn dan die vier grote spelers, dan zijn wij bezorgd over te weinig concurrentie.”

En zo dreigt precies datgene te ontstaan wat de politiek in de jaren negentig juist wilde afschaffen: het marktmonopolie. SP’er Remi Poppe, zowel toen als nu Tweede Kamerlid, kan zich de discussies van een jaar of tien geleden in het parlement nog goed herinneren. “Ik weet nog goed dat PvdA-Kamerlid Crone mij vroeg: ‘Wilt u het overheidsmonopolie dan handhaven?’ Ik antwoordde: ‘Beter een goeie monopolist waar je wat over te vertellen hebt, dan een slechte marktpartij waarbij je niks meer in te brengen hebt.’ Nog zo’n typische vraag van die tijd: ‘Meneer Poppe, wilt u dan niet dat het allemaal beter wordt?’ Dan zei ik: ‘Wat is er nu slecht dan? We hebben een prima productiesysteem en de distributie is ook in orde. Dus wat nou beter? Straks kan iedere Tedje van Es stroom gaan verkopen. Hij hoeft geen investeringen te doen en smeert ’m als het hem uitkomt.’ Ja, en nu – tien jaar later – gebeurt exact datgene waar we toen voor waarschuwden: namelijk de vorming van grote marktmonopolisten waar je geen bal meer over te vertellen hebt.”

Maar vooralsnog lijkt de trein der liberalisering en schaalvergroting gewoon door te denderen. Volgens de provincie Limburg bijvoorbeeld is ‘publieke deelname aan een commerciële multi-national niet langer gewenst’. Essent kan niet zelfstandig blijven voortbestaan, zegt Essent-bestuursvoorzitter Boersma. En de Tweede Kamer verwierp een SP-motie om de verkoop van Essent te voorkomen: alleen GroenLinks en de Partij voor de Dieren steunden de oproep van Agnes Kant om desnoods het Rijk de Essent-aandelen op te laten kopen. Kortom: er is niets aan te doen, het is eten of gegeten worden, het moet nou eenmaal.

“Door samenwerking kunnen energiebedrijven concurreren met de grote concerns”

Maar volgens Paulus Jansen is er wel degelijk een alternatief. “Nederland heeft nu nog vier publieke energiebedrijven: Essent, NUON, Delta en Eneco. Samen bedienen die ongeveer driekwart van de Nederlandse huishoudens. Waarom zou je die vier niet omvormen tot maatschappelijke ondernemingen en het aandeelhouderschap concentreren bij de provincies? Dan blijven ze publiek bezit en hoeven ze elkaar niet te beconcurreren. In plaats daarvan kunnen ze samenwerken bij de inkoop van fossiele brandstoffen; zo’n inkoopcombinatie kan goed concurreren met de grote Europese energieconcerns. En ze blijven publiek bezit. Bovendien zijn dure reclamecampagnes om klanten bij elkaar weg te kapen dan overbodig. Zo hebben de Nederlandse klanten straks in iedere regio de keuze tussen een degelijk, betaalbaar publiek energiebedrijf naast de commerciële jongens van het snelle geld. Vooral de positie van huishoudens en het midden- en kleinbedrijf zal hierdoor versterkt worden,” aldus Jansen, “want de kosten van dividend, hoge salarissen voor bestuurders kunnen flink omlaag – met als resultaat een lagere energierekening voor de klanten.”

Er is bovendien geen enkele sprake van Europese dwang, aldus Jansen: “Europa verbiedt geen overheden als aandeel-houder van energiebedrijven. In diverse landen zijn nog bedrijven actief waar overheden aandeelhouder of zelfs grootaandeelhouder zijn. Trouwens, ook in een geliberaliseerde markt kunnen overheidsbedrijven bestaan. Zo heeft iedereen keuze tussen enerzijds de wildwest-aanbieders die gaan voor het snelle geld en anderzijds een degelijk en betaalbaar alternatief. In Amerika heb je aan de hand van de Enron-schandalen kunnen zien wat je kunt krijgen als je de energievoorziening helemaal aan de markt overlaat.”

Terug in Den Bosch. Nadat Essent tot publiek bezit is uitgeroepen, trekken tientallen SP-leden door de kou naar het Centraal Station en de Bossche binnenstad om mensen te informeren over de gevaren van de voorgenomen overname. Een ijskoud startschot voor een campagne waarvan het ijzer gloeiend heet is. Want in april beslissen de provincies.

Interessant in dat opzicht: op 28 januari liet het Limburgse Brunssum als aller-eerste gemeente weten haar Essent-aandelen niet te willen verkopen. De gemeenteraad riep andere gemeenten en provincies per motie op om zich tegen de geplande overname te keren.

Onderteken de petitie!

Op www.zezijnnuts.nl kun je de petitie ‘Nutsbedrijven verkoop je niet’ ondertekenen en protesteren tegen de verkoop van ons publieke energiebedrijf. Ook vind je op die site het laatste nieuws en opinies. Geïnteresseerd in nog meer achtergronden? Neem eens een kijkje op het weblog van Tweede Kamerlid Paulus Jansen: paulusjansen.sp.nl

Energieke politici

Qua omvang is RWE (Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk) de nummer twee op de Duitse energiemarkt. Het bedrijf raakte in 2004 in opspraak, toen aan het licht kwam dat kwistig met geld was gestrooid naar invloedrijke politici van de christendemocratische CDU. Bestuurslid Hermann Joseph Arentz ontving jaarlijks 60.000 euro plus gratis stroom(!) van RWE Power AG, een dochter van RWE. Later bleek dat ook algemeen secretaris Laurenz Meyer zich flink had laten fêteren. Beiden traden vervolgens af. In dezelfde periode werd onthuld dat RWE zo’n 200 mensen in dienst had die gedurende tientallen jaren via een politieke nevenfunctie het energiebeleid probeerden te beïnvloeden.

Een andere affaire speelde vorig jaar. Voormalig minister en SPD-kopstuk Wolfgang Clement uitte openlijk kritiek aan het adres van partijgenoot Andrea Ypsilanti, SPD-lijsttrekker voor de deelstaatverkiezingen in Hessen. Clement, lid van de raad van toezicht van RWE, hekelde Ypsilanti’s nee tegen kernenergie en verklaarde dat hij niet op haar zou stemmen. Dat deed hij vlak voor de verkiezingen, die de SPD vervolgens met een tiende procent verloor van de CDU. Na een storm van kritiek en dreigend royement verliet Clement de partij.

Overigens was Wolfgang Clement als minister een belangrijke steunpilaar van ex-kanselier Gerhard Schröder, ook SPD. Laatstgenoemde kreeg na de verloren bondsdagverkiezingen in 2005 een hoge functie in een door de Russische gasgigant Gazprom gedomineerd energieconsortium, waarin ook E.ON vertegenwoordigd is. E.ON heeft op zijn beurt weer een aandeel van 6,4 procent in Gazprom. Niet lang daarna werd Gazprom hoofdsponsor van topvoetbalclub Schalke 04. Het contract leverde de club over een periode van vijfenhalf jaar tot 125 miljoen euro op.