Tribune 05/2007 :: Interview - Er heerst een compleet verwrongen beeld van wat een normale vrouw is

Interview

Sunny Bergman

“Er heerst een compleet verwrongen beeld van wat een normale vrouw is”

Plastische chirurgie, de vrouw als lustobject, de ‘bimbocultuur’. Het zijn termen die de laatste tijd weer over de tong gaan in Nederland. Niet in de laatste plaats door de geruchtmakende VPRO-documentaire Beperkt Houdbaar, van Sunny Bergman. Haar confronterende film laat zien hoezeer het streven naar een fictief vrouwelijk schoonheidsideaal de maatschappij in zijn greep houdt, én hoe daar miljarden mee verdiend worden.

Tekst Rob Janssen Foto’s SuzanneVan De Kerk

Kijken naar Beperkt Houdbaar is verontrustend, vermakelijk en ongemakkelijk tegelijk. Zo is te zien hoe een foto van een jonge vrouw met de computer wordt ‘gefotoshopt’: haar taille wordt versmald, haar borsten vergroot. Hopla: Et Dieu créa la femme! Of de griezelige dokter Matlock, die Sunny Bergman zelf vertelt wat de make-over van haar dijen, billen, borsten en gezicht ongeveer gaat kosten in dollars. En wat te denken van de nauwgezet in beeld gebrachte operatie van een 15-jarig Amerikaans meisje, dat net zo’n vagina wil hebben als in de Playboy? Sunny Bergman (34), filmmaakster voor de VPRO en de IKON, houdt onze maatschappij met haar documentaire een ontluisterende spiegel voor.

In Beperkt Houdbaar zit een scène met een vrouw die botox heeft laten spuiten. ‘De maatschappij vraagt hierom,’ verklaart ze. Vraagt de maatschappij om botox?

“Tijdens de research voor Beperkt Houdbaar heb ik inderdaad gemerkt dat vrouwen in sommige circuits heel erg het gevoel hebben dat zij aan een bepaald beeld moeten voldoen. Ik vond het opmerkelijk dat mensen zeggen dat ze aan de botox zijn gegaan om er fris en representatief uit te zien. Eigenlijk zeggen ze dus dat je er met een gerimpeld gezicht niet fris en representatief uit kunt zien. Die vrouw uit de documentaire werkte trouwens als secretaresse. En dat is natuurlijk bij uitstek een functie waarbij de directeur vaak wil dat ze er op een bepaalde manier uit ziet. Als een visitekaartje van het bedrijf.”

Maar welke circuits bedoel je?

“Nou, ik ben erachter gekomen dat het clichébeeld van Vanessa gewoon niet klopt. Er zijn heel veel hoger opgeleide vrouwen in het bedrijfsleven, die in de dertig zijn, keihard werken, maar daarnaast ook nog een heel druk sociaal leven hebben. Ze zijn echter bang om er moe uit te zien, want dan denkt iedereen dat ze hun baan niet aan kunnen. Dénken ze. En dan gaan ze botox spuiten.”

Waarom komen die vrouwen dan niet in je film voor?

“Ik heb erg mijn best gedaan om dat soort vrouwen voor de camera te krijgen. Want als ingrepen zoals botox vanuit de werksfeer gevraagd worden, dan is het maatschappelijke probleem dus nóg groter. Ik heb in heel veel klinieken gevraagd naar hoog opgeleide vrouwen die carrière maken. Maar ze wilden niet. Volgens mij omdat ze het niet willen toegeven. Het opvallende was, dat de vrouwen die ik wél te spreken kreeg bijna altijd vrouwen waren die alles gratis krijgen van de klinieken. Zó typisch vond ik dat.

In vrouwenbladen lees je ook maar al te vaak interviews in de trant van: ‘Oh, die borstvergroting heeft mijn leven veranderd, ik heb er zoveel meer zelfvertrouwen door gekregen.’ Nou, dat zijn allemaal vrouwen die gratis die dingen krijgen! In ruil daarvoor moeten ze interviews geven. Dus die hele industrie is bezig met een bijzonder slimme marketingstrategie.

Journalisten - mijzelf incluis - zijn vaak lui en stappen naar de kliniek om te vragen of ze iemand mogen interviewen. Maar die kliniek heeft natuurlijk zeggenschap over wie dan naar voren wordt geschoven.”

Nog zo’n opmerkelijk moment in je film. Een Nederlandse plastisch chirurg zegt: “De mensen willen normaal zijn.”

“Inderdaad heel interessant, want je zou denken dat mensen juist heel knap willen zijn als ze iets aan hun uiterlijk willen veranderen. Dat ze op een filmster willen lijken of zo. Kathy Davis van de Universiteit van Utrecht deed onderzoek daarnaar en woonde honderden intakegesprekken bij. Daaruit bleek elke keer dat die vrouwen het gedeelte van hun lichaam dat ze wilden laten veranderen zagen als iets ontzettend abnormaals. Zo van: ‘Iedereen ziet dat en als ik dat verander, ben ik normaal.’ Maar Davis zei achteraf, dat ze in geen enkel geval kon zien waar die vrouwen nou voor kwamen.”

Dat klinkt als een obsessie…

“Voor steeds meer vrouwen wordt het inderdaad obsessief. Die Nederlandse chirurg zei dat men normaal wil zijn, en niet heel mooi. Maar het beeld van wat normaal is, ís niet meer normaal! Dat blijkt ook uit die reclamecampagne van Dove, waarvoor ze ditmaal eens normale vrouwen hadden gekozen. Daarvan werd al snel gezegd: oh ja, die reclame met die dikke vrouwen. Maar die vrouwen hebben maat 40-42, wat zeg maar de gemiddelde maat is. In Nederland zíjn dat helemaal geen dikke vrouwen. Wij hebben dus kennelijk een verwrongen beeld van wat normaal is.”

Paaldansen als fitness, cardiostriptease; ik heb begrepen dat dat allemaal is bedacht om vrouwen meer zelfvertrouwen te geven.

“Ja, maar voor mijn gevoel leren die paaldansinstructrices alleen maar hoe vrouwen na kunnen doen wat ze in films zien! Kijk, een aantal jaren geleden werd porno ineens hip. In videoclips, films, fotoshoots, noem maar op: overal wordt tegenwoordig gerefereerd aan porno. Tegelijkertijd zijn jonge vrouwen zich heel erg via hun seksualiteit gaan profileren. Niet door middel van wat mijns inziens interessant is aan seksualiteit, maar door middel van wat de schrijfster Ariel Levy in haar onlangs verschenen boek Female Chauvinist Pigs de bimbocultuur noemt: de platte, eendimensionale vrouwelijke seksualiteit. En het interessante is, dat vrouwen dat nu claimen alsof dat vrijgevochten is. En dat het een bevochten recht is. Oké, natuurlijk is het een verworvenheid dat wij als vrouwen ons mogen kleden zoals we willen, maar dat betekent niet dat je dat bimbo-ideaal moet omarmen en vervolgens gaan zeggen dat dat geëmancipeerd of zelfs feministisch is.”

In Beperkt Houdbaar interview je dokter Matlock, een Amerikaanse plastisch chirurg die jouw lichaam letterlijk en nietsontziend de maat neemt. Te kleine dit, te grote dat. Huilde je in die scène?

“Nee, er zat iets in mijn oog.”

Maar leuk vond je het niet, zo te zien.

“Nee, maar die man ging dan ook behoorlijk over de top. Subtiel deed hij het niet. Hier in Nederland gaat dat anders. Wat niet wegneemt dat hier wel degelijk gemanipuleerd wordt door artsen. Ik weet dat menig cosmetisch arts tegen een patiënt met een spatader zegt: ‘Nu je toch hier bent, zullen we dan ook die boze frons even laten doen, want je kijkt zo ongezellig.’ Op het moment dat jij bij een arts in zo’n witte jas zit die zoiets tegen je zegt en je staat niet erg sterk in je schoenen, dan denk je toch dat het een serieuze kwestie is? Ik hoop echt dat de politiek hiermee aan de slag gaat.”

Wat verwacht je dan van de politiek?

“Ik heb allerlei ideeën daarover. Bijvoorbeeld over leeftijdsgrenzen. Meisjes van veertien mogen een vagina-lift zonder toestemming van hun ouders laten doen, terwijl je achttien moet zijn om een tattoo te laten zetten. Verder heb ik het sterke vermoeden dat door de vercommercialisering er in ziekenhuizen dermatologen rondlopen die ook botox spuiten. Je dénkt dus dat je niet naar een commerciële arts gaat, maar zulke artsen vestigen zich in toenemende mate in ziekenhuizen. Ik vind dat niet gewenst: zij kunnen je onzeker maken en vervolgens geld aan je verdienen. Als je naar het ziekenhuis gaat, moeten ze je daar beter maken en je niet zien als een geldbron. Dus dat ze je onzeker kunnen maken om er vervolgens geld aan te kunnen verdienen.”

In Utrecht ontstond onlangs ophef over een enorm reclameaffiche van Hunkemöller met een mooie vrouw in goudkleurige bikini. Hoe sta jij in die discussie?

“Ik vind het eigenlijk heel jammer dat die discussie is opgerakeld door de ChristenUnie. Daardoor waren de reacties heel fel. Zo van: ‘Wát een betutteling! Moeten we straks weer lange rokken gaan dragen?’ Ik vind die bikini-discussie op zich een heel boeiend vraagstuk. Als je door de stad fietst, zie je dat bijna eenderde van de reclames gaat over vrouwelijkheid in verband met schoonheid. Het heeft heel veel invloed; niet alleen op jonge meisjes, maar op vrouwen van alle leeftijden. Veel van hen gaan ongetwijfeld denken dat vrouwelijkheid en seksualiteit gedefinieerd worden aan de hand van een schoonheidsideaal waaraan zij niet kunnen voldoen. Dat vind ik jammer. Bovendien zou de discussie ook moeten gaan over de publieke ruimte en aan wie die eigenlijk toebehoort.”

Al die aandacht voor het thema heeft al geleid tot een tegenreactie: de actie Stop de nieuwe preutsheid. De initiatiefnemers hebben het over ‘dolgedraaid feminisme’.

“Het lijkt allemaal veel op een golfbeweging: eerst kreeg ik alleen maar positieve reacties op mijn documentaire, toen kwam de rel in Utrecht, vervolgens kwam het boek van Ariel Levy uit en nu ineens is het omgeslagen. Het gaat er fel aan toe en ik ben echt geschrokken van de reacties. Vaak in de trant van: ‘Die wijven moeten niet zeiken.’ Het is zo jammer, want we proberen juist voortdurend te benadrukken dat het ons niét gaat om preutsheid. Wat ik wel interessant vind, is dat mensen die het niet met me eens zijn het steeds hebben over mijn eigen uiterlijk. Óf ze zeggen: ‘Je zult wel dik, lelijk en gefrustreerd zijn’, óf het is van: ‘maar je bént toch helemaal niet zo lelijk?’ Heel typisch. Ik vraag me dan af, waarom ze niet inhoudelijk op mijn argumenten ingaan.”

Kun je aangeven hoe groot het maatschappelijke probleem van de geseksualiseerde cultuur eigenlijk is?

“Om je een indruk te geven: uit wereldwijd onderzoek van de universiteit van Harvard blijkt dat 25 procent van de vrouwen plastische chirurgie overweegt. Hetzelfde onderzoek laat zien dat slechts twee procent van de vrouwen zichzelf mooi noemt en slechts één procent sexy. Uit de reacties op mijn film blijkt verder dat het onderwerp een zeer gevoelige snaar raakt bij vrouwen. En dat het een dilemma voor hen is, omdat ze enerzijds het gevoel hebben dat ze veel meer dan mannen op hun uiterlijk beoordeeld worden, en anderzijds omdat het ideaal waaraan ze zouden willen voldoen onmogelijk haalbaar is. Dat zorgt alleen maar voor een negatief zelfbeeld. Bij het bepalen van hun zelfbeeld laten mannen hun uiterlijk voor 30 procent meewegen en vrouwen voor 70 procent. Natuurlijk kan je zeggen: vrouwen doen dat toch zelf? Dat is ook zo, maar je kunt dat niet los zien van de maatschappij waarin vrouwelijkheid gedefinieerd wordt via schoonheid.”

Je zou kunnen wijzen op de eigen verantwoordelijkheid…

“Maar dan negeer je het feit, dat mensen gevormd worden door hun omgeving en de samenleving.”

Maar waar ligt nou de oorzaak van het probleem? Bij de vrouwen zelf? Of juist bij de mannen? Of ligt de schuld vooral bij de commercie?

“Het is te simplistisch om te stellen dat er één schuldige is. Ik vind wel dat je het feit kunt bediscussiëren dat de cosmetische industrie geld verdient aan de onzekerheden van vrouwen. Kan dat zomaar? Is dat wenselijk? En al helemaal bij producten die zogenaamd rimpels weghalen en die dat gewoon helemaal niet doen. Daar wordt enorm veel geld aan verdiend, terwijl het gewoon écht niet werkt. Heel veel mensen weten dat niet eens.”

Je lijkt persoonlijk erg betrokken bij dit onderwerp. Was de motivatie om Beperkt Houdbaar te maken journalistiek of persoonlijk?

“Laatst werd me gevraagd: ‘Ben jij nou een actiejournalist?’ Ik weet het niet precies. Ik zou mezelf niet alleen maar journalist of filmmaker willen noemen, want ik ben met allerlei projecten bezig waarmee ik toch een idee kan uiten over wat gaande is in de wereld en wat je daaraan kan doen. Maar Beperkt Houdbaar ontstond uit een combinatie van een persoonlijk uitgangspunt, journalistieke observatie én maatschappelijke betrokkenheid.”

Zie ook:

• Beperkt houdbaar :: bekijk documentaire online