Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 3/2003

Tribune 14 maart 2003

Vijf jaar geleden werden de eerste asielzoekers op Ameland nog met het nodige wantrouwen bejegend. Nu krijgen ze alle mogelijke steun van de eilandbewoners in hun strijd tegen de 'kostenplaatjes' van het COA. Een reportage over de luide roep om menselijkheid in een krimpende markt.

'Helemaal niet leuk' vindt de 9-jarige Sabina uit Bosnië het dat ze naar een ander dorp en een andere school moet. Maar als het aan het COA ligt, het orgaan dat verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers, wacht Sabina op korte termijn tóch een verhuizing. Van Ameland naar Kollum. Daar zal ze niet langer kunnen spelen met Nederlandse klasgenootjes, maar komt ze terecht op een 'kampschool' in het AZC, om na een paar maanden opnieuw te verkassen. Want in juli wordt ook het centrum in Kollum gesloten. 'Er zit hier een gezin dat in anderhalf jaar tijd zes keer gedwongen verhuisd is,' weet een van de asielzoekers in het voormalig hotel Zeewinde in Nes op Ameland te melden.

'Mijn kinderen voelen zich hier helemaal thuis. Ze begrijpen niet waarom ze weg moeten. Maar ik kan het ze ook niet uitleggen,' zegt Sabina's moeder Kemija Spahic. 'Door de kleinschalige opvang en de vele contacten met de eilandbewoners gaat het hier juist fantastisch.' Hooguit één jaar zou het uitsluitsel over haar verblijfsvergunning oorspronkelijk duren. 'We zijn nu al tweeënhalfjaar verder en weten nog helemaal niets. Hier op Ameland - in een klein centrum met vriendelijke mensen - is die onzekerheid wel uit te houden, al word ik er doodmoe van. Maar hoe gaat het straks in Kollum, of een ander grootschalig centrum in een omgeving waar asielzoekers niet welkom zijn? Vanuit Bosnië kende ik Nederland als een democratisch land. Nu denk ik wel eens ben ik wel in Nederland? Het enige wat asielzoekers te horen krijgen is jij moet dit, jij moet dat.'

Ameland was één van de vele plaatsen waar de vestiging van asielzoekers de nodige ophef veroorzaakte. Ze kwamen er toch - vijf jaar geleden - maar pas nadat het COA toegezegd had er vooral gezinnen te zullen vestigen. Alleenstaanden vervelen zich snel op een eiland en veroorzaken dan problemen, was de gedachte daarachter. Inmiddels is het wantrouwen volledig verdwenen en vormen de Amelanders één front om 'hun' asielzoekers op het eiland te kunnen houden. Daarbij gaan ze zo ver, dat ze tot het eind van het schooljaar zelf de opvang willen organiseren en bekostigen. In een speciaal opgericht steunfonds zit inmiddels al een groot deel van het geld dat daarvoor nodig is. Ook is er met de kerkelijke stichting Inlia overleg gaande over de verzekeringen en heeft de gemeenteraad uitgesproken dat hij binnen één dag een spoedvergadering belegt als er noodmaatregelen genomen moeten worden om ontruiming vóór half juli tegen te houden. 'De aanleiding om in actie te komen was het vooruitzicht dat de kinderen halverwege het schooljaar ineens zouden moeten verhuizen,' meldt Jan Fokkema, één van de drijvende krachten achter het actiecomité dat voor de asielzoekers in de bres is gesprongen. 'Wij vonden dat te gek voor woorden en stapten naar de krant met het verzoek daar eens aandacht aan te besteden.' Inmiddels weet heel Nederland - en via de Wereldomroep ook het buitenland - dat Ameland zijn asielzoekers koestert. De suggestie dat daar economische motieven achter zouden zitten, goedkope oproepkrachten in de horeca bijvoorbeeld, verwerpt Fokkema resoluut. 'Natuurlijk is het ook voor de Amelandse kinderen niet goed als de school ineens 21 van de 38 leerlingen verliest. Dat telt mee. Maar van economische belangen die een rol spelen, is absoluut geen sprake. Ik ken veel van de mensen die zich nu mede-garant stellen voor de opvangkosten. Die doen het puur uit menselijkheid. En je zou verwachten dat een instantie als het COA daar juist heel blij mee zou zijn. Maar nee, het COA denkt alleen in kostenplaatjes. Een groter centrum is goedkoper. Einde discussie.'

Fokkema heeft in zijn ervaringen van de afgelopen maanden geen hoge pet op gekregen van het opvangorgaan. 'Als je met de mensen van het COA praat, zijn ze heel vriendelijk. Maar in de uitvoering van het beleid zijn ze kil en hard. Vakkenvullers zijn het: komt er een hok leeg, dan stoppen we er een nieuw konijn in. Na de eerste rechtszaak was de spanning hier om te snijden. Komt de deurwaarder vandaag? Komt-ie morgen? Toen bleek dat het COA besloten had om te wachten tot na de volgende rechtszitting. Uitstekend. Maar waarom dan niet even een berichtje gestuurd?'

Landelijke politieke steun krijgen de Amelandse actievoerders onder andere van SP-Kamerlid Jan de Wit. Hij ziet niets in de sluiting van opvangcentra zoals in Nes. 'Ik vind in de eerste plaats, dat de ruimte die nu vrijkomt gebruikt moet worden om onderdak te bieden aan de asielzoekers die legaal in Nederland zijn, maar buiten de opvang vallen en op straat staan. De mensen die in beroep gegaan zijn tegen de eerste afwijzing bijvoorbeeld, of de mensen die een tweede verzoek hebben ingediend. Ook biedt het dalend aantal asielaanvragen de mogelijkheid om zorgvuldiger en humaner met de verzoeken om te gaan. De meeste worden nu binnen 48 uur afgewezen. Je zou de vrijkomende ruimte in de AZC's ook kunnen gebruiken om nieuwe asielzoekers te huisvesten in afwachting van een grondig onderzoek.' Het afstoten van opvangplaatsen schept volgens het Kamerlid het risico van nieuwe paniekmaatregelen als lekkende tenten zodra de vluchtelingenstroom weer aanzwelt. 'Het COA gaat direct tot inkrimping over, zodat het meteen weer moet uitbreiden als er weer iets meer asielzoekers komen.'

Afschaffing van het COA en overheveling van de taken naar de gemeenten en provincies, zoals bijvoorbeeld de Groningse gedeputeerde Bleker bepleit, hoeft voor De Wit niet. 'Veel gemeenten zitten daar echt niet op te wachten en dan zie ik de nieuwe moeilijkheden al. Het probleem is niet de landelijke organisatie, maar de onzorgvuldige procedures en de fixatie op de kosten. Want als er dan toch centra gesloten moeten worden, zouden dat juist de grote moeten zijn. Kleine centra zoals die op Ameland zijn misschien duurder, maar in alle opzichten veel menselijker en beter.'

De kwestie Ameland staat niet alleen. Meerdere gemeentebesturen hebben zich inmiddels in dringende pleidooien tot het COA gericht, met het verzoek om de asielopvang binnen hun grenzen open te houden. En de binnenstad van Sneek was op 19 februari zelf het decor voor een demonstratie met leuzen als: 'Sneek is niet vol' en 'Moeten deze mensen huis en haard nog een keer verlaten?'

'AZC moet blijven' schalde de stem van mede-initiatiefnemer Sarah Storm professioneel door de megafoon. 'We hebben niet het idee dat we de sluiting van het asielzoekerscentrum kunnen tegenhouden,' legde ze na afloop uit. 'Maar we willen toch íets doen om te laten zien dat we het niet eens zijn met de manier waarop er met deze mensen wordt omgesprongen. Alles wordt voor ze beslist: zijn ze net een beetje gewend, moeten ze weer weg zonder dat ze ook maar iets in te brengen hebben. Absurd.' Storm wilde als onderdeel van haar opleiding sociaal-pedagogisch werk een voetbaltoernooi organiseren tussen jonge asielzoekers en leerlingen van de naast-gelegen school. 'Voetbal is een mooie manier om heel verschillende mensen bij elkaar te brengen.' Ze kreeg echter te horen dat het centrum moest sluiten en organiseerde in vliegende vaart een protestdemonstratie. De opkomst van zo'n 100 mensen viel haar wat tegen. Maar met de vele positieve reacties is ze blij. 'De burgemeester hield een toespraak, net als een dominee en ook de Statenlijsttrekker van de SP. We hebben een duidelijk signaal afgegeven dat gelukkig breed is opgepikt.'

'Ik wil met anderen kunnen praten en contacten kunnen leggen. Ik ben een méns!'

In voormalig hotel Zeewinde is het leslokaal - met computers die geleverd werden vlak voordat de sluiting bekendgemaakt werd - inmiddels volgestroomd. Een rondvraag langs de aanwezigen wijst uit dat hun gemiddelde verblijfsduur in Nederland royaal boven de drie jaar ligt. Jan Fokkema: 'De asielzoekers zijn volledig ingeburgerd op Ameland. Het COA roept dat dit beter niet had kunnen gebeuren. Mijn antwoord daarop is: dat is heel makkelijk gezegd, maar als je het wél laat gebeuren, moet je er ook de verantwoordelijkheid voor dragen.' Een geëmotioneerde asielzoekster vult aan: 'Ik zit hier nu vijf jaar. Wat willen ze dan? Moet ik hier al die tijd rondlopen zonder te integreren en zonder de taal te leren spreken? Ik wil kunnen praten met andere mensen, ik wil contacten kunnen leggen. Ik ben een méns!'

Een dag later komt het goede nieuws waarop men in Ameland eigenlijk niet meer gerekend had. De rechter in Leeuwarden besluit dat het COA niet tot ontruiming van het opvangcentrum mag overgaan. 'Geweldig' roept Jan Fokkema, net nadat hij de uitspraak gehoord heeft. 'We hadden ons voorbereid op een noodscenario waarbij de deurwaarder morgen op de stoep zou staan. Nu is in ieder geval de tijdsdruk weg.' Waarna de rest van zijn woorden verloren gaat in het gejuich dat opklinkt in Zeewinde...