Tribune, nieuwsblad van de SP, nr. 3/2003

De Verenigde Staten hebben inmiddels genoeg militairen in het Perzische Golfgebied om oorlog te voeren tegen en in Irak. Dat zei minister van Defensie Rumsfeld kort geleden in een vraaggesprek met de Amerikaanse televisie. Aan de andere kant van de oceaan neemt de steun voor de oorlogsplannen met de dag af. Op 15 februari demonstreerden overal ter wereld meer dan zes miljoen mensen tegen deze nieuwe oorlog. Ook in Nederland gingen tienduizenden de straat op. Een verslag met een open einde.

'Nog steeds droom ik van het dwarrelend as dat als zwarte sneeuw in de lucht hing. Een groot contrast met het begin van de dag. Echt, de 14de mei 1940 was een prachtige voorjaarsdag. Tot het moment dat de vliegtuigen kwamen. We roken de brand en stelden ons voor hoe groot de verwoesting moest zijn. We zagen het met eigen ogen, de volgende dag. Mijn zusje, een paar jaar jonger dan ik, rende lachend achter de zwevende asdeeltjes aan, haar handjes uitgestrekt. 'Pakken, pakken', riep ze. Ons huis stond er niet meer en dat van de buren ook niet. Wij konden het allemaal navertellen, omdat we díe dag toevallig op visite waren bij mijn oma in Gouderak.'

Bep Tongerloo maakte als kind het bombardement van Rotterdam mee. Ze verloor haar huis, haar speelgoed, een vriendinnetje en een nichtje. 'Op de televisie hoorde ik Harry van Bommel laatst zeggen dat bommen op gewone mensen vallen en dat kan ik beamen. Daarom ben ik hier. Het is toch tegen elke vorm van fatsoen om gewone Irakezen te straffen voor de gruweldaden van hun leider. Ik heb nog nooit in mijn leven gedemonstreerd, maar nu kón ik gewoon niet thuis blijven.'

Het 'hier' van Bep Tongerloo is Amsterdam, 15 februari 2003. De hoofdstad maakt zich op voor een massaal protest tegen de oorlogsplannen van Bush, Blair & Balkenende. Terwijl zich over het hele Damrak een slang van demonstranten heeft gevormd - van het Centraal Station tot op de Dam - is Bep erin geslaagd een plaatsje op een bank te bemachtigen. Duizenden staan inmiddels voor het grote podium, pal voor het Paleis. Duiven zijn er niet vandaag. Op haar jas is een sticker geplakt met de tekst Niet in mijn naam! 'Ik hoorde net dat Jan Pronk wel meeloopt,' zegt ze. 'Gelukkig, dan hoef ik me niet helemáál te schamen dat ik m'n hele leven al PvdA stem.' De laatste keer dat ze op hetzelfde plein stond was ter gelegenheid van een 4 mei-herdenking, vlak voordat haar man overleed. 'Wim Kok hield toen een toespraak.'

4 mei: overlevenden, familieleden en vrienden komen samen tijdens de Nationale Herdenking, uit respect voor de doden die wij verloren gedurende de Tweede Wereldoorlog en in de oorlogen daarna.

Zij die de oorlog overleefden staan op deze dag vooraan. Zij vertellen hun verhalen. Niet één gelijk aan de ander. Bepaald door de plaats waar zij woonden, door leeftijd, geslacht, geloof of levensovertuiging, of door toevallige omstandigheden. De kans die zij kregen, het lot dat hen trof, de moed die zij toonden.

55 jaar, meer dan een halve eeuw, ligt de Tweede Wereldoorlog achter ons. Toch is hij nog iedere dag aanwezig. Bij de overlevenden, in de herinneringen, in de vele gedenktekens, en in de zoektocht om de geschiedenis in haar volle omvang te leren kennen en te erkennen. Een oorlog reikt verder dan een mensenleven, hij werpt een schaduw over de hele samenleving, over vele generaties, ook in deze nieuwe eeuw.

'Het zou mooi zijn geweest als Kok die woorden hier vandaag had uitgesproken,' zegt Bep Tongerloo en dan gaat ze op in de menigte.

Woest op Bush

De demonstratie van 15 februari wordt, zo zal later blijken, de allergrootste in de wereldgeschiedenis. In 354 steden, verdeeld over 100 landen, lopen mensen massaal te hoop tegen de nakende oorlog in Irak. Van Kuala Lumpur in Maleisië tot Ramallah in Palestina en Tel Aviv in Israël, van Seoel in Zuid-Korea tot New York in de Verenigde Staten, van Europa tot Zuid-Amerika. Zelfs op IJsland en Antarctica wordt gedemonstreerd!

In Amsterdam loopt ook een groep mee van tenminste 200 'Americans Against War in Iraq'. Eén van hen is de dertig jarige Trevor, uit Chicago. Hij is vast van plan om de wereld te laten zien dat niet heel Amerika als één man achter de plannen van George W. Bush staat. 'Mijn broer is omgekomen tijdens de eerste Golfoorlog, net als duizenden andere onwetenden en onschuldigen. Zie het maar als mijn marginale bijdrage aan de vrede,' verklaart hij zijn aanwezigheid.

Denis Campbell, één van de initiatiefnemers van 'Americans Against War', vertelt dat vanaf het begin contact is gezocht met het Iraakse Platform. 'We hadden het gevoel dat ook zij vrede willen en geen verdeeldheid en oorlog.' Dat gevoel bleek te kloppen. 'Ze waren onmiddellijk enthousiast dat een groep Amerikanen zo openlijk de samenwerking zocht. Vanaf toen ging het allemaal heel snel. Nu trekken we hier zelfs gezamenlijk op.' Onderweg naar de Dam heeft Denis twee spandoeken gezien, die nog stamden uit de tijd van de Vietnam-demonstraties. 'Vijfendertig jaar oud. Alleen was de naam Vietnam doorgekrast en die van Irak erbij gezet. Geweldig toch!

Landgenoot Jeff - die drie jaar in Nederland woont - demonstreerde ook al ten tijde van de Vietnam-oorlog. 'Deze situatie is ermee vergelijkbaar,' zegt hij. 'De gevolgen van de Vietnam-oorlog waren desastreus, dat worden die van een oorlog in Irak ook. Destijds moesten we hemel en aarde bewegen om onze gewelddadige regering te stoppen. Nu is dat precies eender.'

Ook Donald Nader, één van de andere Amerikaanse activisten, windt zich flink op over de houding van zijn eigen regering. 'Bush noemt iedereen die tegen de oorlogsplannen is anti Amerikaans. Maar hij is zelf anti Amerika. Wij zijn opgevoed met ideeën van echte vrijheid en democratie. Wat hij voorstaat, heeft daar niets mee te maken!'

Waar is Wouter?

'Verschillen mogen en kunnen er zijn. Maar wat we met elkaar gemeen hebben is dat we massaal een zo sterk mogelijk signaal af willen geven, dat de oorlog zoals die wordt voorbereid door de regering Bush een heel duidelijk en onvoorwaardelijk NEE moet krijgen.' Aldus de opening van Saskia Kouwenberg, interim coördinator van het Xmin- Y solidariteitsfonds. Gejuich gaat op bij de Amerikanen. Naast het podium klimt intussen een aantal mensen op een vrachtwagen om foto's te maken van de menigte. Onder hen Jan uit Utrecht. 'Fantastisch al die mensen!' roept hij als hij weer naar beneden is geklommen.' Alles staat bom en bomvol!' Jan heeft voor het laatst gedemonstreerd in de jaren tachtig, tegen de kruisraketten. 'Ik zat nu voor mijn werk in Kameroen toen ik van deze demonstratie hoorde. Omdat ons project vertraging opliep, heb ik flink moeten soebatten om op tijd in Nederland te kunnen zijn. Maar ik moest en zou hier bij zijn.'

'Waar is Bos, wij zoeken Wouter!' Een groep serieus kijkende vrouwen, met kleine PvdA-posters waar Bos op staat, wringt zich door de menigte. 'Hem zoeken we!' zegt één van hen wijzend op de afbeelding. 'Heb je 'm gezien? Hij is uitgenodigd en zou hier dus moeten, maar we kunnen hem nergens vinden!' Luid gejuich klinkt op als Saskia Kouwenberg even later vertelt dat er toch flink was PvdA-ers zijn komen opdagen. Onder wie oud-minister Pronk en een aantal kaderleden. Wie er uiteraard ook is, is Jan Marijnissen.

Zijn korte toespraak is helder: 'Wereldwijd demonstreren dit weekend zo'n 10 miljoen mensen tégen de oorlog en vóór de vrede. Dat is sinds Vietnam niet meer gebeurd. Dit weekend schrijven jullie geschiedenis. De voorstanders van de oorlog beweren dat wij Saddam Hoessein steunen. Die bewering is een schande. We veróórdelen het bewind van Saddam Hoessein. Laten we eens naar de feiten kijken. Wie hebben Saddam Hoessein daadwerkelijk gesteund en bewapend, tijdens zijn ruim dertigjarige dictatuur, tijdens zijn oorlog tegen Iran? Juist, álle permanente leden van de Veiligheidsraad. Omdat ze er belang bij hadden. Zíj hebben het monster geschapen dat nu gewelddadig bestreden zou moeten worden. Tegen elke prijs. De oorlog van Bush, Blair & Balkenende wijzen wij af. Omdat het fenomeen van de Preventieve Oorlog (of is het Primitieve Oorlog?) levensgevaarlijk is. Elk land kan immers altijd wel een aanleiding vinden voor een preventieve oorlog.'

Ander Joods geluid!

Naar de toespraken wordt ook geluisterd door een groep die zich 'Een ander Joods geluid' noemt. Zij benadrukt, net als sommige sprekers op het podium, de relatie tussen de (dreigende) oorlog in Irak en de Palestijnse kwestie. 'Deze oorlog zal onherroepelijk tot meer geweld leiden in Israël en de bezette gebieden,' zegt een van de woordvoerders. De groep kan het beleid van premier Sharon dan ook niet steunen. 'Wij vinden het belangrijk dat de wereld weet dat niet alle joden gekant zijn tegen de Palestijnen. Ofschoon in de media meestal het tegendeel wordt beweerd. Daarom zijn we hier. We willen geen oorlog in ons eigen land en ook niet in Irak. De meesten in Israël en Palestina willen gewoon in vrede leven.'

De gezamenlijke vrije radio's verzorgen deze dag live-uitzendingen van de demonstraties, onder de naam Vrije Radio Voor Vrede. Via de satelliet zijn (ook live) beelden te zien van de demonstraties, en in de Balie is tijdelijk een alternatief perscentrum gevestigd dat verslagen en foto's publiceert op de diverse zeer druk bezochte vredessites over de hele wereld.

'Mensen zijn het zat dat ze hun eigen geluid nooit terughorenen zien,' vertelt Boyd Noorda, één van de media-coördinatoren. 'Dan ontstaat er vanzelf een alternatief netwerk. De gevestigde media komen pas kijken als het uit de hand loopt, of als de aantallen, zoals vandaag, zo groot zijn dat ze er echt niet meer omheen kunnen. Natuurlijk ben ik blij dat we nu wat extra aandacht krijgen, maar deze beweging is al veel langer aan de gang.'

Boyd Noorda kan moeiteloos een lange reeks acties en initiatieven noemen, ongeveer vanaf de aanslag op de Twin Towers in New York. 'Meteen daarna is het Platform tegen de Nieuwe Oorlog ontstaan, dat nu ook deze demonstratie organiseert. Het is een bundeling van inmiddels 200 politieke, maatschappelijke en religieuze organisaties. Vanaf het begin zijn er - soms zelfs wekelijks - protestacties gevoerd. Eerst tegen de zogenaamde oorlog tegen het terrorisme, toen tegen de oorlog in Afghanistan, en nu dus tegen de oorlog in Irak.'

Vrede is geen droom

De toespraken worden intussen voortijdig afgebroken, omdat de politie wil dat de stoet gaat lopen. Het wordt allemaal veel te vol op de Dam en in de omliggende straten. Langzaam zet de stoet zich dan ook in beweging. De Amerikanen en de Irakezen raken opgesplitst in de bijna chaotische drukte, maar alles blijft heel vredig en rustig. Diverse groepen Moslimvrouwen komen voorbij. Onder hen Keziban van de Turkse vereniging uit Ede. Op het spandoek dat ze draagt, staat: Peace is not only a dream. 'Ik ben blij om te zien dat we zoveel steun krijgen,' zegt Keziban. 'Dit beleid van oorlogvoeren is niet goed. Voor Irak niet en ook voor ons niet. We lopen bij elkaar om dat duidelijk te maken en te laten zien.'

Even verder op de route steekt één van de spandoeken van het Iraakse Platform boven de menigte uit. Ahmed Rabiea van het Platform legt uit: 'We zijn zowel tegen Saddam, als tegen het beleid van de VS. En dat begrijpen mensen soms niet. Ik ben 25 jaar geleden zelf gevlucht voor het bewind van Saddam. Natuurlijk vind ik dat hij weg moet. Maar de Amerikanen die dat ook eisen, hebben geen idee wie of wat daarvoor in de plaats moet komen. En ze willen ook niets horen van groepen zoals wij die daar wel degelijk ideeën over hebben.'

Wat het Platform wil is dit: van Irak een echte democratie maken, waarin iedereen een veilige plek en een evenredige stem krijgt. Rabiea: 'Dat staat haaks op de plannen van de VS. Die willen straks een koloniaal regime stichten in Irak.' Sommige van zijn in Nederland wonende landgenoten durven zich niet uit te spreken tegen deze oorlog. 'Weet je waarom?' vraagt Rabiea. 'Omdat ze bang zijn het land uitgezet te worden. Daarom demonstreren wij hier openlijk.'

Halverwege de route, op de hoek van de Marnixstraat, staat het Amsterdamse hoofdbureau van de politie. Handen gaan omhoog, er wordt gewezen. Ergens op de tweede verdieping van het pand heeft een anonieme sympathisant met zijn adem een raam beslagen. Langzaam trekt een vinger lijntjes. Even later is de boodschap duidelijk: 'No War'. Een geheel in het zwart geklede jongen zwaait met zijn eveneens zwarte vlag. 'Tof hé, 'roept hij naar iedereen die het maar wil horen.

Duidelijke signalen

En dan zijn daar ineens opvallende vlaggen in de kleuren van de regenboog, met 'peace' erop. Eén van de dragers, die om zijn hals ook nog eens een vlag heeft gedrapeerd van de anti-kruisrakettendemonstraties uit de jaren tachtig, vertelt de regenboogvlaggen een paar dagen geleden te hebben meegenomen uit Venetië. 'Het verzet tegen deze oorlog is heel groot in Italië. Uit heel veel huizen hangen van dit soort vlaggen. Ik heb er meteen vier van gekocht.'

Niet alleen het groepje met de regenboogvlaggen heeft overigens materiaal uit de jaren tachtig meegenomen. Meer leuzen en posters uit die tijd komen voorbij. Wie kent ze niet: het vrouwtje in Hollandse klederdracht dat tegen een raket schopt, de anti Kernenergiezon en het vredesteken? De hele demonstratie ademt de sfeer uit van ruim twintig jaar geleden. Iedereen zij aan zij, jong en oud, Nederlander en buitenlander. Niet één keer hoefde de politie in te grijpen. Hier en daar dansen agenten zelfs mee op trommelmuziek van de demonstranten. Op de tramhokjes langs de route zijn mensen met spandoeken geklommen. Iedereen roept en zwaait. Het signaal aan Bush, Blair & Balkenende wordt het duidelijkst vertolkt door een klein bordje, meegedragen door een jonge vrouw. 'Voer eendjes, geen oorlog.'

Rond de Dam en bij het eindpunt van de demonstratie op het Leidseplein blijven de mensen na afloop lang napraten. Groepjes komen spontaan samen om muziek te maken. In en rond Paradiso wordt het één groot feest, dat tot de late avond voortduurt. Het is duidelijk: iedereen wil vrede, en het feit dat een dergelijke massademonstratie in zoveel vrede kan plaatsvinden, toont die wil des te meer aan.