Tribune 3/2003 Interview met Servaz van Berkum

Tribune 14 maart 2003

'Terugkijkend op de tijd dat ik nu met JS bezig ben, schiet me één woord te binnen: enerverend. Er is binnen een jaar ontzettend veel gebeurd. Eerst de opkomst van Fortuyn, dan de instorting van de PvdA en vervolgens weer de miraculeuze comeback van de PvdA onder leiding van Bos. En als ik zie hoe dat allemaal gegaan is, ja, dan is 'enerverend' wel het juiste woord.'

Servaz van Berkum is nu zo'n anderhalf jaar actief in het bestuur van de Jonge Socialisten (JS) en mag zich sinds drie maanden voorzitter noemen. Hij is het gezicht en het vaste aanspreekpunt van de JS en houdt zich naar eigen zeggen bezig met 'de coördinatie van de inhoudelijke lijn'. Op PvdA-congressen is hij degene die het woord voert namens de Jonge Socialisten.

'Ik herinner me nog heel goed dat tafereel, waarbij Pim Fortuyn in die auto stapte en zijn hand opstak. Je weet wel; toen hij moest opstappen bij Leefbaar Nederland. Ik dacht dat het toen wel gedaan was met de hype en verwachtte van Fortuyn geen grote invloed meer op de Nederlandse politiek. Wel voelde ik aankomen dat de PvdA zetels zou gaan verliezen, maar tot op dat moment achtte ik ongeveer 38 zetels reëel. Maar zeker op de dagen rondom 15 mei begon het allemaal heel eng te worden. Als je op straat het woord 'PvdA' in de mond nam, was je niet veilig. We werden uitgescholden, kregen dreigmails. Er braken ongeregeldheden uit, mensen werden in elkaar geslagen. En wat moet je dan doen? Ons probleem was dat we op dat moment niks meer kónden doen. We waren vleugellam. Als links mens kun je in zo'n situatie helemaal niks. Op dat moment had ik het niet gek gevonden als we maar 15 zetels zouden halen. Het was gewoon een hele enge situatie. Ik durf zelfs zo ver te gaan om te zeggen, dat de LPF trekken had van wat je fascisme zou kunnen noemen. Er werden opmerkingen gemaakt als: Het file-probleem wordt veroorzaakt door immigranten en De islam is een achterlijke cultuur. Zulke uitspraken getuigen niet bepaald van kennis van de samenleving. Laat staan van respect.'

Wat bedoel je precies met 'eng'?

'Ik zal proberen dat uit te leggen. Ik bracht afgelopen zomer een bezoek aan Mauthausen in Oostenrijk, waar de nazi's een concentratiekamp hadden. Toen realiseerde ik me, dat de holocaust helemaal niet beestachtig was zoals vaak gezegd wordt. Want die nazi-beulen waren eigenlijk heel gewone mensen. Huisvaders die lief waren voor hun kinderen en huisdieren. De holocaust was het toppunt van doorgedachte industrialisatie van massa-vernietiging. Ik wil met dit voorbeeld niets of niemand over één kam scheren of met elkaar vergelijken, maar wel wil ik ermee aangeven dat er in nazi-Duitsland werd geappelleerd aan een soort tumor die in het menselijk denken zit. Vorig jaar werd diezelfde gevoelige plek weer aangeraakt. Er werd een haatgevoel aangeboord dat door de massa ondersteund werd. Tegelijkertijd ging het ook nog eens slechter met de economie, de werkloosheid liep weer op enzovoorts. Er ging echt een doos van Pandora open; zeker rond 15 mei. Dát bedoelde ik met eng.'

En dan op 22 januari de comeback…

'Dat was natuurlijk fantastisch. We waren in campagnetijd zó ontzettend druk bezig geweest met het uitdragen van de PvdA-ideeën. Maar het belangrijkste voor ons was het verhinderen van een nieuw rechts kabinet. En dat gaat waarschijnlijk lukken. Daar ben ik heel blij mee en tevreden over.'

Liepen jullie tijdens de laatste campagne dan niet aan de leiband van de PvdA?

'Als Jonge Socialisten zijn wij een onafhankelijke organisatie. Dat betekent dat we zelf onze beslissingen nemen en doen wat we zelf willen.'

Maar hebben jullie dat ook echt gedaan?

'Ja, we hebben wel degelijk onze lijn gevolgd. Juist omdát we onafhankelijk zijn en juist omdát we onze eigen mening hebben. Dat is ook het grote verschil met ROOD. Waar ROOD de lijn van de SP volgt, zeggen wij: Okay, we hebben met ons beginselprogramma een gezamenlijk uitgangspunt. Maar vanuit dat beginselprogramma beredeneren wij onze eigen politiek.'

'De kabinetsformatie? Ik heb er weinig vertrouwen in.'

Maar hoe gaat dat dan in z'n werk? Zeggen jullie: Wat wij als Jonge Socialisten zeggen is anders dan de PvdA, maar stem toch maar op de PvdA…?

'Uiteindelijk komt het op hetzelfde neer. Het is niet zo dat ik iets ga roepen wat totaal afwijkt. Maar er zijn wel degelijk punten waarvan wij zeggen: Daar kunnen wij niet mee instemmen. Voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de JSF. Wij zijn het duidelijk niet eens met de manier waarop de PvdA daarmee omging. Voor de gang van zaken rondom de Irak-oorlog geldt hetzelfde. Ik vind dat de PvdA weliswaar een goed standpunt heeft ingenomen, maar het mag wel wat steviger naar voren gebracht worden. We zijn het met de PvdA eens, dat je oorlog moet voorkomen. Met de PvdA zitten wij een beetje tussen links en rechts in. Aan de ene kant willen we niet dat iedereen meegaat met die enorme stroom van mensen die zeggen dat je nu Irak moet binnenvallen. Aan de andere kant zeggen we ook niet dat je Irak nooit moet aanvallen. Want als je dat zegt, dan vergeet je dat er omstandigheden denkbaar zijn waarin het beter zou zijn om Saddam te stoppen. Maar ikzelf denk dan aan de situatie waarin Saddam bijvoorbeeld Turkije gaat binnenvallen. Dan kun je aan een aanval gaan denken. Maar dat is iets heel anders dan het oneens zijn met de regering in Irak. Natuurlijk zijn er problemen in dat land die opgelost moeten worden, maar voor de oplossing daarvan moet je denken aan bijvoorbeeld het ICC , het International Criminal Court in Den Haag, dat misdaden in Irak kan onderzoeken en proberen Saddam voor het gerechtshof te krijgen. Én proberen van onderop een goede oppositie op te bouwen. Respect tonen aan het land zelf hoort daar ook bij. En respect toon je niet door Saddam weg te halen en er vervolgens een Amerikaanse gouverneur neer te zetten.'

Ja, maar in hoeverre wijken jullie dan af van het PvdA-standpunt?

'Op dat punt wijken we niet af.'

Vreemd, want jullie waren wél op 15 februari in Amsterdam op de grote demonstratie en de PvdA niet…

'Precies. Daarom is onze kritiek op de PvdA ook, dat de partij te weinig luistert naar haar eigen standpunt. Wij vonden dat wij binnen die demonstratie genoeg ruimte hadden om ons eigen geluid te laten horen. De PvdA vond dat ze die ruimte niet had en dat betreur ik. Heb ik ook kritiek op aangetekend. Ander punt: de recente wapentransporten door Nederland. Omdat ze al plaatsvonden, heeft de PvdA te weinig duidelijk gemaakt, dat ze het niet met die transporten eens was. In plaats te zeggen: 'We ondersteunen die transporten niet' zeiden ze: 'Nou ja, er is toch niks meer aan te doen, dus laat maar gaan dan.' Hetzelfde geldt ook weer voor de levering van Patriots aan Turkije. Structureel worden er binnen de PvdA keuzes gemaakt waar wij niet achter staan. We staan echter wel achter de basis en die ondersteunen we dan ook heel duidelijk.'

Maar hoe zit het dan met die Irak-motie die jullie tijdens het PvdA-congres op 22 februari niet mochten indienen?

'Die was niet aangekomen bij het presidium vanwege een misverstand. Een vervelende procedurele fout. Wel kwam er een motie van de Amsterdamse PvdA, waarin stond dat oorlog alleen mag als een tweederde meerderheid van de Veiligheidsraad ermee instemt. Dat vonden wij te zwak. Dus hebben wij twee amendementen ingediend en uiteindelijk is 'tweederde' veranderd in 'liefst unaniem'. Nog steeds een zwakke formulering als je het mij vraagt, maar goed. Wij hebben er vervolgens nog aan toegevoegd, dat de PvdA actief en passief moet lobbyen bij haar zusterorganistaties - en daarmee bedoel ik met vooral Labour in Engeland - om te kiezen voor een humanitaire oplossing. Dus als JS zijn we erin geslaagd om de PvdA weer behoorlijk naar links te trekken. We hebben nu iets in de hand, waarmee we bij eventuele volgende wapentransporten kunnen zeggen: 'Kijk, wij kunnen en mogen ook iets anders vinden'.'

Dus bij het volgende wapentransport neemt de PvdA op basis van die motie dus een ander standpunt in…?

'Nou, dan is het in elk geval duidelijker dat de zwaarte van de bondgenootschappelijke verplichting minder zwaar wordt genomen door de PvdA. De partij kan haar handen nu niet meer in onschuld wassen. Maar laten we ook niet vergeten, dat de PvdA de transporten niet tegen kón houden. We hebben nou eenmaal een rechtse meerderheid in dit land. De PvdA, de SP en GroenLinks kunnen dansen en springen wat ze willen, maar dat is nu eenmaal een feit. Dus die wapentransporten komen er toch wel door. Maar juist daarom vind ik het zo belangrijk, dat de PvdA kan zeggen: We kunnen er misschien niks aan doen, maar we willen er ook niet verantwoordelijk voor zijn. Dat bedoel ik: zuiver beleid tot het einde.'

Op jullie website staat: Wij volgen de PvdA zeer kritisch en nemen regelmatig standpunten in die afwijken van die van de PvdA, omdat het beleid van die partij ons vaak lang niet ver genoeg gaat. Is dat jullie doel?

'Nee. Ons doel is echt niet PvdA'tje-pesten. Ons doel is onze eigen organisatie te zijn en jongeren op te leiden voor de politiek. Jongeren interesseren in politiek, onze ideeën over het democratisch socialisme uitdragen en proberen op te komen voor onze idealen. Dus wij scholen jongeren en vervolgens proberen we hun standpunten naar voren te brengen. Binnen de PvdA doen we dat via partijbestuur, fractie en allerlei andere wegen. We willen ervoor zorgen dat je toch links beleid hebt. En dat ook de ideeën van onderop, vanuit middelbare scholen, universiteiten en hogescholen doorkomen naar de politiek.'

En lukt dat laatste ook?

'Ik moet zeggen dat wij, net als alle andere politieke jongerenorganisaties, nogal elitair zijn. Daarmee bedoel ik niet, dat we allemaal blauw bloed hebben of zo. Integendeel! Ik bedoel; ik ben zelf opgegroeid bij een bijstandsmoeder met vier kinderen. Als ik dat bijna-cliché even mag noemen. Maar bij de JS studeert nagenoeg iedereen aan een universiteit. Dus op die manier zijn wij een enigszins elitair clubje. Het is een probleem om bijvoorbeeld MBO'- ers te benaderen.'

Waarom is dat een probleem?

'Het lukt gewoon niet. Want wat ben je als politieke jongerenorganisatie? Je bent een groep mensen die bij elkaar gaat zitten en over politiek praat. Binnen die groep heb je mensen met verschillende belangen. Mijn belang is bijvoorbeeld, dat de Jonge Socialisten zo goed mogelijk naar voren komen bij de media, dat onze ideeën doorkomen bij de PvdA en dat we ook serieus genomen worden door die partij. Maar wat is het belang van een nieuw lid? Hij of zij heeft tijd over en wil iets leuks gaan doen. Dat is entertainment. Weliswaar politiek geëngageerd, maar het blijft entertainment. Nou, tot nog toe zijn politieke jongerenorganisaties onvoldoende in staat geweest - ondanks het feit dat er wel degelijk vraag bestaat vanuit de MBO'ers - hieraan te voldoen. Gewoon omdat datgene wat er geboden wordt teveel van academisch niveau is. Ik heb geprobeerd om dat terug te draaien. Maar dat bracht me dus weer in conflict met mijn eigen belang als voorzitter, omdat ik natuurlijk serieus genomen wil worden en goede standpunten naar voren moet brengen.'

Dan haal je dat hele academische karakter toch gewoon weg?

'In principe zou het dan moeten lukken, ja. Maar politieke jongerenorganisaties zijn in wezen academisch. Als je dat academische deel weghaalt, zijn het geen politieke jongerenorganisaties op die manier meer.'

Daar begrijp ik helemaal niks van…

Verzuchtend: 'Het is ook heel, heel frustrerend.'

Maar je kunt dus geen politiek bedrijven op een lager niveau?

'Het kán wel, maar als je als JS, ROOD of Dwars op een serieuze landelijke manier politiek wil bedrijven, dan moet je een bepaalde inzet en kennis hebben om op bepaalde dossiers heel diep in te kunnen gaan. Anders komen de anderen met stapels papieren aanzetten om je ongelijk aan te tonen.'

Maar is het niet zo, dat juist de mensen onder HBO-niveau in de wijken wonen, waar Fortuyn groot werd?

'Dat is nu juist het probleem! Daar kampen alle partijen mee.'

Behalve de LPF…

'Kom nou! Je hebt toch gezien hoe het de LPF is vergaan! Maar even terug: wat je moet doen is niet het academische eraf halen, maar de organisatie zo hervormen, dat je aan de ene kant het academische kunt blijven koesteren, maar daar wel iets aanbouwt. En het nadeel daarvan is dat dat heel moeilijk is. Dat heeft ook met beperkte middelen te maken. Geld, mankracht enzovoorts. Dat zie je niet alleen bij ons, maar ook bij de JOVD, Dwars en ROOD. En als het dan niet lukt, dan verval je al heel snel in het academische. Want dat heb je al. En je moet ook niet je oude schoenen weggooien voordat je nieuwe hebt. Niettemin vind ik de politieke betrokkenheid van Nederlandse jongeren over het algemeen acceptabel. Tegelijkertijd is het ook zo, dat heel veel jongeren ondoordacht gaan stemmen. Velen stemmen op de LPF bij wijze van grap. Zo van: Huh-huh-huh, ik stem LPF.' (Van Berkum trekt een melig gezicht om de impact van die 'grap' te illustreren.) 'Of op een andere partij, omdat de ouders dat ook doen. Kijk, ik vind het fantastisch als jongeren op de PvdA stemmen. Maar als ze dat doen enkel om hun ouders daarin te volgen, dan is er iets mis. Dat moet niet. Daarom zijn wij als JS ook zo fel tegen bezuinigingen op onderwijs. Want er wordt vooral bezuinigd op geschiedenis en maatschappijleer en dat zijn nu juist de vakken waarmee je jongeren politiek bewust en dus ook actief kunt maken. Ik ben ervan overtuigd dat er veel meer potentie in jongeren zit dan eruit gehaald wordt.'

Hoe vind je dat de kabinetsformatie loopt?

'Langzaam.'

Maar heb je vertrouwen in wat er inhoudelijk uit gaat komt?

'Ik ben altijd voorzichtig met het uitspreken van vertrouwen.' Servaz van Berkum grinnikt. Maar dan, met nadenkende blik: 'Nee, ik heb er weinig vertrouwen in. Ik heb de hoop dat het beleid dat eruit komt een beetje fatsoenlijk is. Het vervelende is, dat je gewoon met een rechtse meerderheid in ons land zit. Dat betekent dat je ook een bepaald soort beleid krijgt. Het nadeel is, dat we als PvdA niet de grootste partij zijn geworden. Daardoor kun je bepaalde eisen gewoon niet stellen. We zullen nou eenmaal met het CDA aan de slag moeten. En dan kún je niets anders dan die coalitie aangaan en dan zúl je compromissen moeten sluiten. En krijg je dan klote-beleid, nou, dan liever dat klote-beleid dat nog een beetje sociaal is dan het beleid van Balkenende I. Waar ik me momenteel ernstig zorgen over maak is de houding van het CDA. Die partij laat het maar gewoon lopen. Daar word ik chagrijnig van, want ik vind het niet eerlijk naar de kiezers toe.'

Zie jij het er nog van komen, dat de PvdA helemaal niet in de regering komt?

'Och, dat is best mogelijk. Maar als een links persoon moet je het altijd betreuren dat de PvdA niet in de regering komt. Ook de SP moet blij zijn als wij in de regering zitten, juist vanwege de politieke situatie die wij in Nederland hebben.'

Maar stel dat de PvdA wel gaat regeren met het CDA, dan krijg jij het dus druk als Jonge Socialist….

'Ja. Want dan moet de PvdA compromissen gaan sluiten en moeten wij op onze hoede zijn. Niet dat ik de PvdA niet vertrouw, hoor. Ik denk dat ze het op een gedegen manier zullen gaan doen. Maar soms doen ze het iets té gedegen.'