Tribune 01/2000: "Kies je voor principes dan kies je voor de SP"

Kies je voor principes dan kies je voor de SP

Imagine van John Lennon schalt op zaterdag 18 december om zeven uur door de grote zaal van de Buitensociëteit in Zwolle. Het negende congres van de Socialistische Partij is afgelopen. De kernvisie Heel de mens is enthousiast aangenomen en de honderden afgevaardigden drommen naar buiten. Moe, maar uiterst voldaan en meeneuriënd You may say I'm a dreamer, but I'm not the only one. Een impressie van het "Congres van de Eeuw".

Tekst Peter Verschuren Foto Peter v.d. Kerkhof

Een week na het congres kijkt SP-secretaris Tiny Kox er bijzonder tevreden op terug. "Ik ben heel blij met de discussies over onze kernvisie en trots op onze partij. We hebben op stevig niveau gediscussieerd en daarbij onze beginselen echt sámen vastgesteld. Sinds het eerste concept zijn er veel veranderingen aangebracht en dat is op een heel plezierige wijze gegaan. Het is, kortom, een goed congres geweest. Inhoudelijk hebben we de juiste koers bepaald en de manier waarop we dat deden, was heel prettig. Dat is mijn mening en ik hoor van veel anderen dat ze er net zo over denken.

Een grote verdienste van de discussies is dat we nu op de vraag wat de SP is, in één zin antwoord kunnen geven: de partij die de menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid van mensen en de solidariteit tussen mensen voorop stelt, en die zich van daaruit op basis van een rationele analyse inzet voor een betere samenleving. En tegen mensen die reageren met: dat klinkt mooi, maar wat bedoel je precies?, kunnen we zeggen: hier kun je lezen wat wij daaronder verstaan. Met Heel de mens geven we ons helemaal bloot, we hebben geen verborgen agenda's, geen achterkamertjes. We hebben precies opgeschreven waar we staan. Laat andere partijen nu maar eens uitleggen waar zíj staan en wat de verschillen zijn met de SP. Op het congres heeft Jan Marijnissen de andere zich progressief noemende partijen uitgedaagd: Kom op, schrijf ook eens op waar júllie staan."

"Het doel is, dat de democratie de baas wordt over de economie"

Heel de mens is volgens Kox een heel vérgaande visie. "Radicaler dan wat de SP eerder opgeschreven heeft, juist omdat we het veel beter doordacht hebben. En daarbij hebben we ervoor gewaakt onszelf te overbieden waar het gaat om de concreetheid van ons alternatief. We hebben onze socialistische beginselen zo helder en kort mogelijk geformuleerd en tegelijkertijd afgerekend met de laatste restanten van dogmatiek. Over onze samenleving van de toekomst zeggen we nu geen dingen meer die gebaseerd zijn op een geloof. Bijvoorbeeld het geloof in de slogan dat nationalisatie van de productiemiddelen een noodzakelijke voorwaarde is om de samenleving beschaafd te maken, beschaafd volgens onze drie kernbegrippen: menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid van mensen en solidariteit tussen mensen. Let wel, we wijzen nationalisaties niet af, maar we zeggen niet langer op voorhand dat ze er móeten komen. Nationalisatie is een middel. In Heel de mens hebben we het niet over de middelen, maar geven we het doel aan. En dat is dat de democratie de baas moet worden over de economie. Daarmee hebben we ons overigens wel een ongelofelijke hoop werk op de hals gehaald. Want terecht vragen mensen: hoe wil je dat realiseren? In plaats van slogans te hanteren gaan we daar echte antwoorden op formuleren."

"We zijn niet meer de SP van 1990 maar echt de SP van 2000"

De media hebben veel aandacht besteed aan het congres en allerlei conclusies getrokken. Hoe kijk jij daarop terug?

Kox: "Alle vormen zijn langs geweest. De SP gooit de dogma's overboord, neemt afscheid van haar beginselen. Noem maar op. Duidelijk is dat de media begrepen dat het een belangrijk congres was. Terecht hebben ze geconstateerd dat we met iets nieuws de nieuwe eeuw in gaan. De SP is vernieuwd. We zijn niet meer de SP van 1990 maar echt de SP van 2000. En welke interpretatie je daar precies aan geeft, moet iedere journalist zelf maar uitmaken. Verschillende commentatoren hebben er ook terecht op gewezen dat de aanname van het beginselprogramma ons nadrukkelijker in het politieke spectrum plaatst en

dat GroenLinks daardoor problemen kan krijgen. De keuze wordt nu sneller: kies je voor de macht, dan kom je bij de PvdA. Kies je voor principes, dan kies je voor de SP."

In het congresstuk Op weg naar Brutopia? en tijdens het congres zelf is met nadruk afstand genomen van het "reëel bestaande socialisme" dat tot 1990 in Oost-Europa heerste. Waarom was dat?

Kox: "Omdat we elke twijfel daarover wilden verwijderen. Zowel intern als extern moest elke gedachte weg dat de SP ergens toch nog enige sympathie koestert voor wat daar gebeurd is. Het systeem in Oost-Europa is hopeloos bankroet gegaan. En een partij die zich socialistisch noemt – en dus onder een naam opereert die ook dáár gebruikt is – moet er heel duidelijk in zijn. Het hele experiment leidde uiteindelijk tot precies de zaken waar wij als SP helemaal tegen zijn. Eerder hadden we die conclusie intern al getrokken. Het was nu zaak dat nog eens heel duidelijk tegen de buitenwereld te zeggen."

"We hebben alleen de beginselen geformuleerd, nu moeten we ze uitwerken"

Staat de hele partij nu achter de vernieuwing van de SP?

Kox: "Het is goed te beseffen dat de vernieuwing niet heeft plaatsgevonden van gisteren op vandaag. Hij is nu geformaliseerd, maar voor een groot deel al eerder gerealiseerd. Op het congres namen uiteindelijk slechts tien afgevaardigden afstand van Heel de mens, en was de sfeer uitstekend. Toch is er wel degelijk een relatief kleine groep die het allemaal te snel vindt gaan. Ik heb begrip voor hun ongerustheid, maar ik denk dat de angst dat we aan het afglijden zijn onnodig is. We zijn een grote partij, met ruim 26.000 leden. Daarin kan niet altijd iedereen achter elk standpunt staan. Als iemand een andere mening heeft, is hem dat van harte gegund. Maar af en toe moeten we samen beslissen: hier staan we. Dat hebben we op het congres gedaan. Daarmee zijn we niet uitgediscussieerd. Integendeel. Alle voorwaarden zijn nu aanwezig voor een hele levendige verdere discussie in de partij. Met het congres hebben we ons wat dat betreft veel op de hals gehaald. We hebben alleen de beginselen geformuleerd, nu moeten we ze uitwerken. En daarbij hebben we heel veel behoefte aan kritische geesten.

Onze gasten van de Socialistische Partij uit de Verenigde Staten viel op dat wij volop discussieerden en volop van mening verschilden, maar dat alles in een heel kameraadschappelijke sfeer verliep. Voor hen was dat opvallend, terwijl wij het heel gewoon vinden. Het heeft er alles mee te maken dat wij niet alleen veel praten, maar ook heel veel doen. De mensen die er zaten op het congres, waren er niet omdat ze zo nodig wat willen zeggen; ze hebben een bedoeling met de SP. Ze willen iets veranderen in de samenleving."

Zie ook:

• De volledige tekst van het nieuwe beginselprogram
• De slottoespraak van Jan Marijnissen