Tribune 01/2000 Interview: Natasha Gerson

Interview

Natasha Gerson

In Geen reden tot ongerustheid doen Natasha Gerson en Wilja Jurg verslag van de vervuilende praktijken waar grote bedrijven in Nederland moeiteloos mee lijken weg te komen. Ze openden een ware beerput van ondeugdelijk onderzoek, weggemoffelde rapporten en burgers die voor gek worden versleten. "Eén spelfout in een brief en je krijgt nooit antwoord. Een gewone huisvrouw is nergens. Laat maar, dat is een beetje een homeopathisch type, zegt zo'n ambtenaar dan."

"Schandalig blijkt gewoon dagelijkse praktijk"

De laatste drie jaar zijn Wilja en ik ondergedompeld geweest in milieuschandalen. Maar al heel gauw bleek dat wat wij schandalig vonden, gewoon dagelijkse praktijk was. Dingen zijn geen schandaal als het overal zo is en juist dáárin zit het schandalige. Normen en regels zijn totaal ondergeschikt zodra er een economisch belang boven komt drijven. Nederland kent geen normaal handhavingsbeleid. Kleine bedrijfjes fungeren als zetbaasjes en vergemakkelijken zodoende de milieu-administratie van de grote. Als alles via hun achterdeur verdwijnt, kunnen de grote vervuilers er formeel een nette onderneming op na houden. Milieuorganisaties zijn niet zo geïnteresseerd in smerige fabriekjes. Zij houden zich liever bezig met iets waar eer aan te behalen valt: convenanten over terugdringing van CO2-uitstoot, klimaatbeheersing, mondiale zaken. De milieubeweging is bang geworden om voor zuurpruim te worden uitgemaakt, kampt met een imagoprobleem en wil wat positiever uit de hoek komen. Gevolg: ze stapt over een heleboel dingen heen.

Milieuambtenaren hebben hetzelfde. Ze mieren over kleine dingetjes en de grote laten ze liggen. Een man die eerst het lek in zijn koelinstallatie dicht en dan de milieupolitie belt, krijgt een boete van een paar duizend piek omdat hij éérst had moeten bellen. Maar dan was intussen de koelvloeistof weggelekt! Aan de andere kant zijn zij net zo gefrustreerd als de burgers. Hebben ze eindelijk voldoende om een bedrijf te kunnen aanpakken, komt er een fijne brief van het ministerie of ze dat vooral maar willen laten. Want er is landsbelang in het geding.

Voor Geen reden tot ongerustheid deden Wilja en ik onderzoek naar aluminiumsmelterij FHS in Overijssel, die afval uit de kernenergie-industrie omsmolt en er een ronduit beroerde bedrijfsvoering op na hield. De uitstoot was veel te hoog, de rookgasreinigingsinstallatie deugde niet, er zaten gaten in de ovens en controles werden niet uitgevoerd. Kortom, het was een zootje. In een nabijgelegen gehucht lag het aantal kankergevallen ver boven het landelijk gemiddelde.

Met het boek willen we degenen die iets in hun omgeving opmerken en het willen aankaarten, een hart onder de riem steken. Ze laten weten dat ze niet alleen staan en ze wat tips geven. Het is jammer dat mensen steeds individueel het wiel moeten uitvinden. Want je komt steeds dezelfde dingen tegen. Gezondheidseffecten worden ondergeschoven; onderzoeken waar consequent niets uitkomt, omdat de opzet van het onderzoek daarna gemaakt is; de trucjes die fabrieken verzinnen om hun registratie te omzeilen.

De manier waarop klagende burgers behandeld worden, is ook altijd hetzelfde. Als je iets wilt aankaarten, moet je er rekening mee houden dat de minste vorm van excentriciteit, een afwijkend uiterlijk of al te links overkomen, ervoor zorgt dat je niet serieus genomen wordt. Eén spelfout in een brief en je krijgt nooit antwoord. Omwonendenacties worden dan ook vaak getrokken door heel kundige, heel geobsedeerde en meestal gepensioneerde ingenieurs, waar de provincie nog wel naar wil luisteren. Een gewone huisvrouw die zegt: "Volgens mij word ik hier ziek van," is nergens. "Ja, die mevrouw is een beetje een homeopathisch type," krijgen we dan van de behandelend ambtenaar te horen. "Zegt dat ze eczeem heeft van die fabriek, maar vegetariërs hebben altijd eczeem."

In het boek komen een paar mensen voor, bij wie het weken van hinderlijk achtervolgen kostte om ze te spreken te krijgen. We balanceerden op het randje van de privacyschending. Zozeer, dat we ons op een gegeven moment afvroegen of we nu niet net zo erg bezig waren als de privé-detective die achter óns aansjouwde. Mensen vinden doen we bijvoorbeeld met behulp van het bevolkingsregister. Moeten we wel wat smoezen verzinnen, want je krijgt die informatie niet zomaar. Je komt niet binnen en gooit je perskaart op tafel. We organiseren een reünie is een veel gebruikte smoes. We zijn ook erg goed in huilen. Of ik speel de kattenkop die boos wegloopt en je zal nog eens wat beleven roept. Wilja gaat zich dan verontschuldigen voor mijn gedrag en krijgt wél te horen hoe het zit.

Of we last krijgen met de publicatie van het boek, kan ik niet goed inschatten. Voor juridische gevolgen ben ik niet bang. Alles klopt tot op de laatste millimeter. Waar ik wel een beetje huiverig voor ben, zijn onbezonnen acties van medewerkers van het bedrijf. Ik heb twee kleine kinderen en een man die er niks mee te maken hebben. Maar aan het begin van een onderzoek overzie je ook nog niet hoe intens het gaat worden en tegen de tijd dat je daar achterkomt, kan je niet meer terug.

Wat FHS betreft, die heeft intussen subsidie gekregen om zich te vestigen in een nieuw alupark in Delfzijl. Ze zijn als eerste uitgenodigd om zich daar te vestigen. Belachelijk dat er bij het toekennen van ontwikkelings- en vestigingssubsidies alleen gekeken wordt of een bedrijf rendabel is en niet hoe het zich heeft gedragen!

Bij ons onderzoek kwamen Wilja en ik vaak de SP tegen. Niet alleen bij milieuzaken, ook met andere dingen. Altijd was er wel een of andere lokale SP'er die het hele dossier in een la had liggen en ons alles kon uitleggen. Daar waren we best van onder de indruk en dat was de reden dat we toen allebei lid zijn geworden.

Voor mij was dat best een grote stap. Eigenlijk hou ik helemaal niet van groepjes; van mensen die vinden dat alleen zij gelijk hebben. Dat zag ik ook in de kraakbeweging, die nogal sektarische neigingen vertoonde, en in de sekte die ik beschrijf in De Zielen van Midgard. Als je beslist: wij worden een club, bouwen een muur om ons heen en gaan elkaar eens lekker vertellen dat we gelijk hebben, wordt er nooit enige nuancering aangebracht. De buitenwereld begrijpt niet waar je mee bezig bent, en bestempelt je als eng en gevaarlijk. En dat is heel jammer voor de mensen aan de binnenkant, die misschien wel heel veel steun ondervinden van hun levensovertuiging. Ook religie is volstrekt functioneel. Ik vind het erg makkelijk om atheïst te zijn, als je het al zo goed hebt in je huidige leven dat je je niet kan voorstellen dat het beter wordt. Ik denk dat een heleboel mensen op deze aarde niet zouden kunnen functioneren zonder religie. Als je zo'n hard leven leidt zonder enige beloning, moet je erin kunnen geloven dat die beloning na het leven komt.