Tribune 01/2000: "Poppenkast in Heerlen"

Hoofddoel: de SP – koste wat het kost – buiten het college houden

Poppenkast in Heerlen

Tekst Rob Janssen Foto fotobureau Driepoot

Heerlen heeft sinds kort een nieuw college. Alle partijen zitten erin, behalve de grootste: de SP. "Verbreding van het draagvlak" luidde het motto bij de coalitievorming, maar "vervanging van poppetjes" is een treffender omschrijving. Sommige "poppetjes" gaan daarbij heel ver… "De Heerlense politiek is een slangenkuil en een mijnenveld tegelijk."

Wie denkt dat gemeentepolitiek een suffe bedoening is, zou eens een kijkje moeten nemen in het Zuid-Limburgse Heerlen. Want daar gebeuren de meest sensationele dingen. Hooglopende ruzies en scheldpartijen, een hysterische wethouder die zich angstig in het gemeentehuis verstopt, een complete raadsfractie verplicht in therapie bij een psychiater… Nets lijkt onmogelijk in de voormalige mijnstad. Toen zo'n drie maanden geleden het plan bekend werd om het aantal wethouders van zes naar acht uit te breiden, stelde een columniste van dagblad De Limburger voor om dan maar meteen elf wethouders te installeren. Met een knipoog naar het carnaval schreef ze: "Heerlen is hard op weg richting Raad van Elf". Riet de Wit, voorzitter van de achtkoppige SP-fractie, formuleert het nog wat scherper: "De Heerlense politiek is een slangenkuil en een mijnenveld tegelijk."

Tijdens een heimelijk onderonsje plakte PvdA-wethouder Zuidgeest een lappendeken-coalitie in elkaar

Sinds de gemeenteraadsverkiezingen van maart 1998 is de SP de grootste partij in Heerlen. Ruim éénvijfde van de kiezers in de 95.000 inwoners tellende stad stemde er op en dus lag deelname van de SP aan het college voor de hand. Te meer daar PvdA-lijsttrekker Jos Zuidgeest een dag voor de verkiezingen nog door hemzelf ondertekende "garantiebewijzen voor links beleid" had laten uitdelen. Het liep echter anders. Zuidgeest begon te rekenen en te combineren en ontdekte warempel een manier om de twee grootste partijen, de SP en het CDA, buiten de deur te houden. Terwijl de onderhandelingen tussen SP, CDA, Stadspartij en PvdA nog in volle gang waren, plakte Zuidgeest – tijdens een heimelijk onderonsje in het holst van de nacht – een lappendeken-coalitie in elkaar zónder de twee grootste partijen, die elk acht raadszetels bezetten. Voor de PvdA was het de enig mogelijke combinatie waarin zij met niet meer dan vijf raadszetels toch een dominante rol kon verkrijgen, met name voor "onderkoning" Zuidgeest. En zo ontstond een uiterst gammel bondgenootschap van PvdA, Stadspartij, VVD, Ouderenpartij, D66 en GroenLinks, met een meerderheid van slechts drie zetels in de raad.

"De manier waarop de nieuwe bestuursploeg in elkaar is geflanst, laat alvast een vieze smaak achter," schreef een commentator van De Limburger daags na die bedenkelijke formatie. En inderdaad; al vlug bleek de coalitie geen enkel draagvlak te hebben: noch bestuurlijk, noch bij de burgers. De flinterdunne basis – die door de afscheiding van twee raadsleden van de Stadspartij zelfs afbrokkelde tot een raadsmeerderheid van slechts één zetel – zorgde voor een totaal onwerkbare situatie. De Heerlenaren lachten en huilden tranen met tuiten om het gehannes op het gemeentehuis. Bij de dienst Stadsontwikkeling, zo bleek bijvoorbeeld uit een ambtelijke notitie, is de financiële administratie een geweldige puinhoop. Zeventig procent van de facturen wordt te laat betaald. De dienst wordt nota bene gerund door een externe adviseur, voor het lieve sommetje van 1200 gulden per dag. Hoe de politieke verantwoordelijkheid voor deze wantoestanden precies in elkaar zit, is vooralsnog een groot raadsel. De sociale dienst in Heerlen stond zelfs onder curatele bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het kostte de gemeenschap 20 miljoen gulden om er orde op zaken te stellen. De totale besluiteloosheid in de drugsproblematiek onderstreepte de machteloosheid van de politiek nog eens extra.

Ondertussen konden de leden van de PvdA-fractie elkaar niet meer luchten of zien. Frans Timmermans, Tweede-Kamerlid voor de PvdA en zelf Heerlenaar, kon de voortdurende interne ruzies niet langer verdragen en probeerde hoogst persoonlijk een einde aan de bonje te maken. Veel succes had hij niet en het eind van het liedje was, dat de complete PvdA-fractie "naar de hei" werd gestuurd: groepstherapie bij een psychiater.

"De honger van het CDA naar wethouderspluche is blijkbaar zo groot, dat ze zichzelf in de uitverkoop gooiden"

Wethouder Zuidgeest was echter niet voor één gat te vangen. Terecht zag hij na enige tijd in, dat de coalitie alleen kon functioneren als zij "verbreed" zou worden. De SP buiten het college houden bleef het hoofddoel, dus nam hij stilletjes het initiatief tot gesprekken met het CDA over deelname aan het verbond. Maar de christen-democraten eisten twee wethouderszetels, waarmee het totale aantal wethouders in Heerlen op acht zou komen. Dat leverde met het oog op de financiën de nodige weerstand op. Er moesten dus twee wethouders opstappen. Er was evenwel niemand te vinden die vrijwillig het veld ruimde. Jos Zuidgeest, creatief als altijd, had ook daar een oplossing voor: de zittende coalitie "gewoon" laten struikelen om zo de weg te openen naar een nieuw college mét het CDA. Die partij had daar ook volop oren naar, maar samen zouden ze een heksentoer moeten uithalen om te voorkomen dat de SP – als grootste partij – de leiding zou hebben van nieuwe collegeonderhandelingen. Want dat zou er – net als in 1998 – toe leiden dat de SP de inhoud van het beleid aan de orde zou stellen en daar hadden PvdA noch CDA behoefte aan. Het gaat hen alleen om de poppetjes.

En zo beleefde Heerlen een ongekend potje politiek Stratego. Half december greep Zuidgeest een kleine onenigheid over een verhoging van de OZB aan om het bijltje erbij neer te gooien. Daarmee blies hij het college op. Er volgden ondoorzichtige tactische manoeuvres van de PvdA'er, maar ondertussen is het college formeel helemaal niet afgetreden. "Zo werd ons ieder initiatief onmogelijk gemaakt," zegt SP-fractievoorzitter Riet de Wit. "Officieel wisten we niets. Niemand stelde ons op de hoogte. Zuidgeest had zogenaamd wel zijn ontslag ingediend, maar de gemeentesecretaris was daarvan niets bekend. Wij konden dus niets doen, omdat het college officieel nog zat."

Er werd een "geheime" informateur benoemd, ook al een unicum. Maar over het werk van deze meneer Heyenrath werd de SP evenzeer in het ongewisse gelaten.

De volgende zet was aan het CDA. De christen-democraten openden plotseling de onderhandelingen over een nieuw college, zogenaamd vanwege de "aarzeling" van de SP om met een dergelijk initiatief te komen. "Wij hebben op die bijeenkomst vijftien beleidspunten naar voren gebracht die wij belangrijk vonden om over te onderhandelen," vertelt Riet de Wit. "Maar alle andere partijen, met uitzondering van de fractie-Hummel, weigerden hierop in te gaan. Alles was feitelijk al in kannen en kruiken. Inhoudelijke gesprekken waren gewoon niet mogelijk en niet gewenst. Het ging alleen nog maar om de personele invulling, zonder de SP uiteraard."

"Het is buitengewoon schandelijk hoe de SP hier opnieuw aan de kant is geschoven"

Op 2 januari was de nieuwe coalitie een feit. CDA, PvdA, Stadspartij, D66, GroenLinks, VVD en Ouderenpartij bereikten overeenstemming over de verdeling van de portefeuilles. Heerlen gaat verder met zeven wethouders. Een achtste post was eigenlijk bestemd voor Ger Wagemans van de Ouderenpartij, maar die had weer voortdurend mot met het CDA. Daarom gaat Wagemans zich volgens het persbericht van het nieuwe college bezighouden met "nader in te vullen commissariaten c.q. vertegenwoordigingen".

Het zevende poppetje in de kast, de nieuwe CDA-wethouder, is Frans Walkowiak. Dat is opmerkelijk, want diezelfde Walkowiak ontstak in 1994 in woede toen het wethoudersaantal in Heerlen voor het eerst van vijf naar zes ging. "Te duur," vond hij toen.

Riet de Wit: "Het is een schande. De oude coalitie blijft gewoon zitten. Alleen het CDA is erbij gehaald. De honger van het CDA naar wethouderspluche is blijkbaar zo groot, dat ze zichzelf in de uitverkoop gooiden."

CDA-fractievoorzitter Eduard Prickartz, die formeel de collegeonderhandelingen leidde, vindt het heel moeilijk tegen de Tribune de gang van zaken te becommentariëren: "Tja, eh... dan kunt u denk ik het beste met onze woordvoerder contact opnemen. Of nee, belt u eigenlijk de PvdA maar." PvdA'er Zuidgeest is echter niet bereikbaar voor commentaar. Na meerdere telefonische pogingen meldt zijn secretaresse tenslotte: "De heer Zuidgeest heeft geen tijd. Nee, morgen ook niet. Eigenlijk helemaal niet, nee." VVD-wethouder Wil Houben wil wél iets zeggen: "Achteraf kun je wel stellen dat de val van de coalitie niet nodig was geweest. Ik bedoel, die OZB-verhoging ging maar om één procent."

Rein Hummel voert in de gemeenteraad de tweemansfractie Hummel aan, afgesplitst van de Stadspartij. Hij zat de afgelopen twee jaar samen met de SP en het CDA in de oppositie. Hummel: "Het is buitengewoon schandelijk hoe de SP hier opnieuw aan de kant is geschoven. Het aanzien van de politiek krijgt een enorme deuk door dit soort praktijken, want de val van de coalitie was totaal onnodig. De argumenten waren gezocht en misten elke intellectuele diepgang. Zuidgeest zocht gewoon vervanging van de poppetjes."

"Ik kan me voorstellen dat de SP de gang van zaken onfatsoenlijk vindt," zegt VVD-wethouder Houben. "De SP wilde het netjes volgens de regels spelen en is niet zo netjes gepasseerd. Hoewel ze de grootste is, is een aantal partijen in Heerlen nog niet bereid om samen met de SP te regeren."

"Al het geld wordt in het centrum gestoken en naar de wijken gaat steeds minder. Luchtfietserij van de bovenste plank"

Wie weet wat er in Heerlen op stapel staat, kan wel vermoeden waarom sommige partijen SP-deelname aan het college liever in de kiem willen smoren. Want de voormalige mijnstad heeft plannen voor een gigantisch bouwproject: Stadspark Oranje-Nassau. Dit enorme, 450 miljoen kostende megaproject in het Heerlense centrum moet onder meer onderdak gaan bieden aan een World Trade Centre, een "Leisure (vermaak) Centre", een "Factory Outlet Centre" ("merkendorp") en een megabioscoop. Ook staan er gigantische parkeergarages, kantoorpanden en dure appartementen op de planning. De Heerlense raad sprak in het verleden meerdere malen grote bezorgdheid uit over het peperdure Stadspark. Tegen die achtergrond is het natuurlijk van levensbelang, dat de neuzen van "de poppetjes" dezelfde kant opwijzen.

"Dat Stadspark is luchtfietserij van de bovenste plank," briest SP-fractievoorzitter Riet de Wit. "Al het geld wordt in het centrum gestoken en naar de wijken gaat steeds minder. Er gebeurt bijvoorbeeld bijna niks meer aan jeugd- en jongerenwerk. Alle gemeenschapshuizen zijn geprivatiseerd omdat ze zogenaamd te duur waren. De prijzen zijn er flink gestegen. En stilletjes aan verdwijnen de supermarkten in de wijken ten gunste van vestigingen in het centrum. Alle sociale functies maken plaats voor puur economische functies. Ondertussen is de werkloosheid hoog en het gemiddelde inkomen laag. Bovendien zwerven hier 350 drugsverslaafden rond die voor overlast zorgen."

Merkwaardig genoeg wil de gemeente weinig weten van de sociale problemen in de stad

De Visitatiecommissie Grote Stedenbeleid onder leiding van ex-minister Brinkman onderschrijft de zorgen van De Wit. In haar rapport van november 1999 staat over Heerlen: "Op het relatief ondergebleven sociale terrein manifesteert zich momenteel een aantal grote problemen: lage arbeidsparticipatie, een laag opleidingsniveau van de bevolking, veel onveiligheidsgevoelens en harddrugsoverlast. Ook de scherpe sociale tweedeling in de stad baart zorgen."

Merkwaardig genoeg wil de gemeente weinig van de sociale problemen in de stad weten. Vanwege de genoemde puinhoop bij de sociale dienst voerden twintig SP'ers afgelopen najaar bij het gemeentehuis actie voor een beter armoedebeleid in Heerlen. Toen zij hun symbolische gatenkazen aan GroenLinks-wethouder Paul Simons wilden aanbieden, sloeg deze – letterlijk en figuurlijk – op hol. Tiny Griekspoor van de SP in Heerlen: "Het was echt een belachelijke vertoning. Wij wilden Simons gewoon spreken, maar hij vluchtte! Als een bezetene rende hij door het gemeentehuis en verstopte zich ergens in een kamertje. Zo word je hier dus behandeld als je sociale misstanden wil aankaarten." Diezelfde wethouder Simons had een half jaar daarvoor nog overhoop gelegen met de Cliëntenraad, een commissie die de gemeente adviseert over het minimabeleid en waarvan Simons zelf voorzitter is. Aanleiding voor de ruzie was Simons' pleidooi voor fikse korting op het witgoedfonds voor bijstandsgerechtigden. Overigens werd de korting door de gemeenteraad aangenomen.

En onlangs kreeg PvdA-fractievoorzitter Karel Scholtissen de woede van half Nederland over zich heen toen hij voorstelde om een "minimawinkel" te openen in Heerlen. Daar zouden uitkeringsgerechtigden goedkoop producten kunnen kopen die tegen de houdbaarheidsdatum aanzitten.

"En hier zitten ze zich dan druk te maken over megaprojecten van honderden miljoenen," zegt raadslid Rein Hummel: "Ze vinden het o zo belangrijk dat Heerlen in één adem genoemd wordt met San Francisco, Barcelona en Peking. En dan die acht wethouders… De enige stad in Nederland die acht wethouders heeft is Amsterdam, dat bijna tien keer zo groot is. Dat is toch om je suf te lachen! Eigenlijk is Heerlen niet meer dan een groot dorp."

Jammer genoeg was de inmiddels afgetreden burgemeester Jef Pleumeekers niet in de gelegenheid om de recente coalitie-perikelen in zijn stad te volgen. Hij zat in New York. Daar vond namelijk een bijeenkomst plaats van de internationale organisatie van World Trade Centres….

Zie ook:

• Tribune 4/98: De PvdA laat zich wel heel erg kennen
• Uitslag van de raadsverkiezingen in Heerlen