Tribune 6/2008 :: SP in colleges van de grootste steden beneden de rivieren

Achtergrond

“Als wij aan de knoppen draaien, moet er iets gebéúren”

SP in colleges van de grootste steden beneden de rivieren

Tilburgse SP-wethouders Johan van den Hout en Paul Huijgen, raadslid Marjolein Buijssen

Na een korte maar hevige college-crisis heeft Tilburg een nieuw stadsbestuur. Met twee wethouders van de SP. Na Eindhoven en Heerlen bestuurt de partij daarmee in drie van de grootste steden in het Zuiden.

Tekst: Rob Janssen

Foto's: Joop Wever, Rob Voss

Het Brabants Dagblad noemde het ‘een dramatische broedermoord binnen het CDA’. ‘Welhaast een Griekse tragedie’ luidt de omschrijving van de Tilburgse SP-voorman Johan van den Hout. Of was het meer een cynische enscenering van de beruchte dolkstootlegende? Feit is, dat de positie van de Tilburgse CDA-wethouder Els Aarts begin april zo goed als onhoudbaar was geworden. Er hing een vernietigend rekenkamer-rapport over haar beleid wat betreft het wegenonderhoud in de lucht, dat haar zo goed als zeker tot opstappen zou dwingen. Die persoonlijke vernedering wilde Aarts echter voorkomen. Dan nog liever een bom onder het héle stadsbestuur leggen, redeneerde ze en ze speelde het vervolgens klaar om de aandacht naar een ander heet hangijzer in de Tilburgse politiek te verleggen: de omstreden verbouwing van het zogenaamde Midi-theater. En laat dat nou de portefeuille zijn van Aarts’ partij- en ambtsgenoot Hans Janssen. “Els Aarts zette haar eigen partijgenoten in de raadsfractie op tegen Janssen”, blikt Johan van den Hout terug. Het gevolg was dat het voltallige Tilburgse college viel. Zodoende leek de persoonlijke schade voor Els Aarts, die naar verluidt een burgemeesterspost elders ambieerde, nog mee te vallen. Maar al snel kwam de ware toedracht van de christendemocratische broedermoord aan het licht en terugkeer van het CDA in een nieuw college leek geblokkeerd. Het zou echter niet gemakkelijk worden om een nieuwe coalitie zonder het CDA te formeren, zo was de verwachting. Het liep echter anders.

“We waren er zo uit”, zegt Johan van den Hout, die inmiddels samen met Paul Huijgen de SP vertegenwoordigt in het Tilburgse stadsbestuur. “De onderhandelingen waren kort, helder en zakelijk. Wij hebben gezegd: ‘Als coalitiepartij willen we niet alleen op de winkel passen. Nee; als we aan de knoppen draaien dan moet er ook iets gebeuren.’ Daarover was overeenstemming.” En zo kon al op 19 mei een nieuw college van PvdA, GroenLinks, VVD en SP geïnstalleerd worden.

“Waarom rookgordijnen leggen met cryptische omschrijvingen en tachtig pagina’s vaag proza?”

Wat opvalt aan Tilburgs nieuwe bestuur is de relatief jonge leeftijd van de meeste wethouders. Johan van den Hout, Marieke Moorman (PvdA), Joost Möller (VVD), Jan Hamming (PvdA) en Gon Mevis (GroenLinks) zijn allemaal rond de veertig. Nieuw jong elan in Tilburg? Van den Hout: “Misschien wel. Maar ik spreek liever van ‘daadkrachtig’. Met leeftijd heeft dat niets te maken. Waar het om gaat, is dat we praktische oplossingen voor praktische problemen willen bieden. Neem de spreekwoordelijke stoeptegel die scheef ligt. Tot nu toe ging dat in Tilburg als volgt: eerst kwam er iemand van de gemeente naar de stoep kijken. Vervolgens opperde een ander, dat het wegdek op die plek dan ook maar eens op de schop genomen moest worden. Waarna een derde deskundige vond, dat je dan eigenlijk ook meteen onderhoud aan de riolering in die straat kon plegen. Na zes maanden lag er dan een nota op tafel, terwijl die stoeptegel nog steeds scheef lag. Met die praktijk willen we breken. Een stoeptegel recht leggen moet je als gemeente gewoon dóén. Niet na zes maanden, maar binnen zes dagen. Wat zeg ik? Binnen zes uur!’

Opmerkelijk is ook het volume van het nieuwe collegeprogramma. Dat beslaat ‘slechts’ 15 pagina’s. En heeft bovendien geen titel. “Een ambtenaar had een titel bedacht”, vertelt Johan van den Hout. “Die luidde: Talenten binden aan de stad. Vonden we niet nodig. Waarom rookgordijnen leggen met zo’n cryptische omschrijving? Hetzelfde geldt voor het aantal pagina’s. Vaak bestaat een collegeprogramma uit tachtig pagina’s waarvan er zestig vaag en nietszeggend proza zijn. Dat wilden we gewoon niet. Ook in die zin kun je zeggen, dat we inzetten op een nieuwe bestuursstijl.”

Niettemin ondersteunt het nieuwe college het genoemde Midi-theater, dat de val van het vorige college inleidde. Draaikonterij? “Absoluut niet”, verzekert Van den Hout: “Er ligt inmiddels een veel beter plan dat een stuk minder risico’s voor de gemeente behelst. De exploitanten gaan nu zelf ook investeren en de vage toezeggingen zijn nu omgezet in harde contracten. Als het vorige college het zo gedaan had, was het nooit gevallen.”

Paul Huijgen en Johan van den Hout gaan zich als wethouders onder meer bezighouden met wijkbeheer, schoonhouden stad, wegenonderhoud, verkeer en vervoer, sociale zaken, armoedebeleid en bestuurlijke vernieuwing.

FNV: Eindhoven de sociaalste

Tilburg is met 182.000 inwoners de zesde stad van Nederland en de nummer twee van Noord-Brabant. Brabants grootste en Nederlands vijfde is echter Eindhoven met een inwonertal van 210.000. En ook in de lichtstad bestuurt de SP. De raadsverkiezingen van 2006 leverde de partij een verdubbeling van het aantal raadszetels op (van drie naar zes) en met Hans-Martin Don leverde de SP voor het eerst een wethouder. Hij kreeg onder meer Financiën en Welzijn in zijn portefeuille. “Ik kom zelf uit de zorgsector en werkte daar in uitvoerende zin”, vertelt Don. “Nu ik als wethouder beleidsmatig met de zorg bezig ben, probeer ik op basis van mijn ervaring eerst een plaatje in mijn hoofd te vormen van bepaald beleid. Hoe zou iets er in de praktijk uit kunnen gaan zien? Als zo’n plaatje lukt, lukt het beleid vervolgens ook vaak.”

Op 15 mei werd in Eindhoven de eerste mobiele mantelzorgwoning in gebruik genomen. In de tuin van een echtpaar dat een dementerende moeder wil verzorgen. Daarbij gaat het om een complete woning van 54 vierkante meter met woon-, slaap- en badkamer, kleine keuken en diverse extra voorzieningen. Don: “Het idee is al oud, maar in Eindhoven hebben we het als eerste in praktijk gebracht. Bedrijven hebben gezorgd voor de ontwikkeling en bouw van de mobiele woning, die vervolgens door de woningbouwvereniging gekocht wordt. Vanuit het zorgbudget betaalt de gemeente de plaatsing en het grondwerk en de bewoner betaalt de huur.”

Het bestuurlijke pragmatisme van Hans-Martin Don oogst veel lof. Zo liet Jan Steyaert, lector Sociale Infrastructuur en Technologie aan de Fontys Hogescholen in Eindhoven, in Zorg + Welzijn Magazine optekenen, dat ‘hij de uitvoering van de Wmo (de Wet Maatschappelijke Ondersteuning –red.)zeer gezwind heeft aangepakt. Hij zat daarbij in een dubbele spagaat, want zijn partij was tegen de Wmo en hij moest als wethouder met ook financiën in zijn portefeuille de financiering in het oog houden. Dat heeft hij werkelijk schitterend gedaan.’ En VVD-raadslid VVD-raadslid Hanny Jacobs-Van Nisselrooij in hetzelfde artikel: ‘Het was voor ons een verrassing dat hij in 2006 in de politiek kwam, hij was totaal nieuw. Maar we zijn heel tevreden. Hij zoekt naar het compromis en harmonie’. Staatssecretaris Jet Bussemaker schijnt Don zelfs om advies te vragen over de uitvoering van genoemde Wmo.

Opmerkelijk genoeg was de SP landelijk de felste tegenstander van invoering van die Wmo, die de verantwoordelijkheid van uiteenlopende zorgtaken bij de gemeenten legt. Is het niet ironisch om je eerst fel tegen de Wmo te verzetten vervolgens de hemel in geprezen te worden voor de uitvoering ervan? “Nee”, reageert Don stellig. “Als wethouder gaat er niet om of je het ermee eens bent of niet. Het gaat erom dat je er het beste van maakt voor de mensen die de Wmo raakt. Dat betekent dat je de zaken praktisch moet aanpakken.”

Volgens de Landelijke Monitor Werk en Inkomen die de FNV in april uitbracht, is Eindhoven de meest sociale gemeente van Nederland. De stad scoort uitstekend als het gaat om zaken als minimabeleid en gemiddelde wachttijd bij uitkeringsaanvragen. Ook de mate waarin men bij de Wmo-aanbestedingen kwaliteit laat prevaleren boven de prijs beoordeelt de Monitor zeer positief.

Don blijft nuchter onder al die complimenten aan zijn adres en de goede rapportcijfers van zijn stad. “Ach, als het goed gaat krijgt de wethouder altijd de credits. Maar ik spreek altijd liever van ‘we’ dan van ‘ik’. Ik heb een hele goeie club mensen om me heen, die minstens evenveel pluimen verdienen. En dat geldt ook voor de collega-wethouders.”

“Mensen hebben weer zin om zich met de stad te bemoeien”

Knalden de kurken in Eindhoven en Tilburg bij de raadsverkiezingen van 2006 al flink; in Heerlen (90.000 inwoners) was de zege van de SP nog groter. Het aantal raadszetels steeg van zeven naar elf, een aantal dat de partij momenteel alleen in Oss evenaart. Het college van PvdA, VVD en SP telt maar liefst drie SP-wethouders: Cor Duijf, Peter van Zutphen en Riet de Wit. De twee laatstgenoemden traden in 2002 al eerder toe tot het gemeentebestuur. Maar toen coalitiepartners CDA, Stadspartij en PvdA na twee jaar ineens gingen morrelen aan keiharde afspraken over de locatie van een verslaafdenopvang, stapten De Wit en Van Zutphen op. “Als ik dat niet had gedaan, was ik ongeloofwaardig geworden. Daar pas ik voor. Zo gehecht aan het pluche ben ik niet”, aldus Riet de Wit destijds in de Tribune. Het gevolg was wel, dat half Limburg schande sprak van de politieke spelletjes van de gevestigde orde. Het zal wel altijd gissen blijven of de overdonderende SP-verkiezingszege van 2006 daar iets mee te maken heeft.

“Het gaat goed met het college”, zegt Riet de Wit nu. “Maar belangrijker is, dat het met de stad beter gaat dan vroeger. De drugsproblemen zijn verminderd; heel belangrijk voor Heerlen. We zijn niet meer drugsstad nummer één. Verder is er vooruitgang geboekt op het gebied van economie, werkloosheid en armoede.”

Toch bungelt Heerlen bijna altijd ergens onderaan in de lijsten van gemeenten waar het aantrekkelijk wonen is. Bovendien blijven het aantal uitkeringsgerechtigden en mensen met lage inkomens en lage opleiding in Heerlen relatief hoog. De sociaal-economische mokerslag van de mijnsluitingen in de jaren zestig en zeventig wierp een lange schaduw over de gehele Oostelijke Mijnstreek.

Riet de Wit: “De armoede blijft een punt van zorg in onze stad. Maar als gemeente kunnen we weinig aan te lage uitkeringen en te hoge prijzen doen. Wel hebben we een aantal sociale maatregelen genomen, zoals het op poten zetten van een eigen schuldhulpverlening.” Heerlen houdt de schuldhulpverlening in eigen hand middels een eigen loket. Gebleken was namelijk, dat de diverse instanties te veel langs elkaar heen werkten en met name jongeren met schulden plukten daar de wrange vruchten van. Ook aangaande de Wmo worden nieuwe maatstaven gezet. De stad wil af van de situatie dat zorgaanbieders zogenaamde alfahulpen (lees: freelancers zonder vast contract) in de huishoudelijke hulp aannemen om kosten te besparen. De nieuwe aanbesteding in Heerlen regelt, dat zorgaanbieders geen nieuwe alfahulpen meer mogen aantrekken en dat bestaande alfahulpen een vast contract krijgen.

“Ik merk dat de stemming in de stad beter wordt, dat mensen weer zin hebben om zich met de stad te bemoeien”, vertelt Riet de Wit. “Dat is wel eens anders geweest. Ik durf wel te zeggen dat het stadsbestuur veel socialer en standvastiger is dan vroeger. Én veel opener. De arrogantie van de oude politiek is zo goed als verdwenen.”