Tribune 11/2005 - Alsjeblieft, trek aan de noodrem!

trek aan

de noodrem!

...want het nieuwe zorgstelstel wordt een grote chaos

Tekst: Ronald Kennedy Foto: Barry Smit

Patiënt wordt cliënt, ziek betaalt voor gezond, verzekeraars gaan op de stoel van de arts zitten en medische deskundigen moeten zich straks bekwamen in administratieve taken. Niemand wil het nieuwe zorgstelsel. Toch wordt het op 1 januari ingevoerd. ‘We leggen ons nergens bij neer,’ zegt Agnes Kant. Waarvan akte. Verslag van de Actie Noodrem.

Het is 12 oktober, najaarsoverleg. De parkeerplaats voor de Sociaal Economische Raad (SER) loopt zo rond het middaguur al aardig vol. Politie, pers en actievoerders maken zich op voor de komst van vakbondsleiders, vertegenwoordigers van de werkgeversorganisaties en kabinetsleden. SP’ers zorgen voor een speciaal ontvangstcomité.

Met Kamerlid Jan de Wit voorop worden actiekaarten aan de prominenten overhandigd. Beleefde reacties volgen. ‘Fijn dat jullie hier staan.’ En: ‘Ik ga het lezen.’ Wat ze gaan lezen is duidelijk: een krachtig verzoek aan de deelnemers van het najaarsoverleg om af te zien van het nieuwe zorgstelsel. De argumenten zijn helder: ziek gaat betalen voor gezond, de premie is niet inkomensafhankelijk, er komt meer marktwerking in de zorg en de bureaucratische rompslomp bezorgt zowel arts als patiënt nu al nachtmerries.' Onderaan de brief: ‘Wees verstandig, luister voor één keer naar de bevolking en trek uw onzalige Zorgwet in. Is getekend, Jan de Wit.’

Allemaal passeren ze de revue. Premier Balkenende (‘U vindt het toch niet erg als ik bedank’), minister Zalm (een lachend ‘dank je wel’), zijn collega’s De Geus en Brinkhorst (heel veel haast) en eindelijk… minister Hoogervorst. Die vindt de actie maar niks. ‘We zien elkaar toch elke dag in de Kamer, jongen?’, zegt hij hoofdschuddend tegen De Wit, die even later de megafoon ter hand neemt. ‘Veel mensen in het land maken zich ernstig zorgen over het nieuwe zorgstelsel. Het is een verwarrend en asociaal stelsel dat de lagere inkomens het hardst treft,’ roept hij. ‘Natuurlijk moeten we onze democratie respecteren. Maar de vraag is wie in dit land deze Zorgwet heeft gewild en wat het verbetert aan het huidige zorgstelsel. We hopen dat Nederland zich tegen deze nieuwe Zorgwet gaat verzetten.’

Lokale SP-afdelingen gaan met in totaal 650.000 protestkaarten de straat op

Niet alleen in Den Haag voert de SP actie tegen het gewraakte nieuwe zorgstelsel. De SP-website vormde de voorhoede. Tienduizenden mensen tekenden na amper een week al via www.sp.nl protest aan. En alle lokale SP-afdelingen gaan inmiddels de straat op met in totaal meer dan 650.000 protestkaarten en zo’n 7500 affiches. ‘Het merendeel van de mensen pakte resoluut de pen en behoefde geen uitleg over onze bezwaren,’ zegt bijvoorbeeld Fetse Visser van de SP in Goeree-Overflakkee: ‘Zorgwekkend is dat een vrij grote groep van de mensen die wij spraken, niet weet wat er vanaf 1 januari 2006 staat te veranderen. Ook stellen veel mensen vragen over de formulieren voor de zorgtoeslag. Velen snappen de inhoud niet en zien door de bomen het bos niet meer.’

Agnes Kant, initiatiefneemster van de Actie Noodrem, noemt de actie nu al een succes. ‘De belangstelling is overweldigend, het materiaal is niet aan te slepen,’ aldus het SP-Kamerlid. De noodzaak voor ’n protest is groot, meent ze. ‘Ik denk dat de gevolgen van het nieuwe zorgstelsel niet te overzien zijn en ik ben echt bang dat het compleet verkeerd gaat uitpakken.’ Maar is het niet te laat? ‘De SP heeft altijd laten weten hier tegen te zijn. We zijn vanaf het begin het politieke debat aangegaan, maar we zitten nou eenmaal met een kabinet dat niet luistert naar mensen. Vandaar dat we nu aan de noodrem willen trekken. We leggen ons nergens bij neer.’

‘Ik verdien net teveel voor een zorgtoeslag.

Hoe ga ik het straks bolwerken?’

De SP in Vlaardingen gaat in de eerste helft van oktober maar liefst tien keer de straat op. Daarbij doen ze ook het lokale Vlietland-ziekenhuis aan. Samen met een aantal Vlaardingse partijgenoten schuift voormalig SP-Kamerlid en ras-Vlaardinger Remi Poppe een grote tafel met actiemateriaal pal voor de ingang. Vrijwel iedereen die langskomt ondersteunt de actie. Een jonge vrouw: ‘Het wordt te snel en ondoordacht doorgevoerd,’ meent ze over de nieuwe Zorgwet. ‘De kans op onverzekerde patiënten neemt toe. Ik constateer grote onzekerheid in het ziekenhuis.’ Ze blijkt diëtiste te zijn in het Vlietland-ziekenhuis. ‘Niemand weet precies wat er volgend jaar gaat gebeuren.’ Een oudere dame nadert de actievoerders. Ze heeft naar eigen zeggen jarenlang als maatschappelijk werkster gewerkt. Fel: ‘Wie die zorgtoeslag heeft bedacht, heeft niks begrepen van hoe mensen in de bijstand leven. Het wordt waarschijnlijk in december uitgekeerd en met kerst uitgegeven.’ Mevrouw Bakker, net zeventig geworden: ‘Niemand heeft me nog kunnen vertellen waarvoor ik straks verzekerd ben. Wat is gedekt? Wat kost het om me aanvullend te verzekeren? Ik wil eerst alles op mijn gemakje kunnen bekijken, maar die tijd krijgen we niet.’ En de 62-jarige mevrouw Rietdijk-Franchimont: ‘Zelf maak ik me niet zo'n zorgen om de financiële kant van het verhaal, maar zoveel mensen kunnen die extra kosten niet ophoesten. Zij worden zo nog verder in het verdomhoekje geschoven. Ik vind dat heel erg. Het feit dat de zorgtoeslag wordt uitgekeerd door de belastingdienst en medische specialisten steeds meer te maken krijgen met administratieve rompslomp, vind ik heel griezelig. En dan worden we ook nog geacht onze informatie maar op te zoeken door op internet te surfen. Voor veel ouderen is dat al een probleem.’

Na een uurtje tellen de Vlaardingse actievoerders de opgehaalde en ingevulde protestkaarten. In totaal worden er in de havenstad 783 handtekeningen verzameld. Op de valreep komt er nog een bejaardenverzorgster langs en neemt gretig een stapel ongebruikte kaarten mee. ‘Ik ga ze verspreiden bij mij in de flat, er moet gewoon een halt geroepen worden aan dit stelsel. Op mijn werk, maar ook in mijn familie zie ik dat er grote onbezorgdheid heerst. Zelf merk ik het ook. Nu zit ik in het ziekenfonds en kom net rond. Maar ik verdien net te veel voor een zorgtoeslag. Hoe ga ik dat straks bolwerken?’

Ze staat niet alleen. Bij het meldpunt van de SP komen dagelijks talloze verhalen binnen van mensen die zich ernstig zorgen maken. Een herkeurde WAO’er: ‘Ik durf zelfs te stellen dat leven in dit land inmiddels een hel is voor diegene die geen honderdduizend euro per jaar verdienen.’ Een aan een rolstoel gekluisterde reumapatiënte schrijft: ‘Zieken en ouderen zijn de dupe van dit nieuwe stelsel. Door de hoge kosten komen we nooit meer aan iets leuks toe, een dagje uit of zo.’ Iemand uit Beek: ‘Dit kabinet is er gemakshalve vanuit gegaan dat iedereen in staat is om formulieren in te vullen. Hoe zit het met mijn verstandelijk gehandicapte zusje, met dementerende ouderen, analfabeten en noem maar op? Een bureaucratisch gedrocht is het.’ Het zijn niet alleen middeninkomens, lager betaalden en minima en die zich ernstig zorgen maken. Een recent onderzoek van het Financieele Dagblad wijst uit dat 82 procent van de lezers vindt, dat zorgverzekeraars niet de regie mogen voeren in de gezondheidszorg. CDA-burgemeester Gerd Leers van Maastricht kant zich op 12 oktober tijdens zijn Thorbeckelezing tegen ‘ nieuwe verzekeringsstelsels in de gezondheidszorg, waar niemand om heeft gevraagd.’ De KNGF, het verbond van erkende fysiotherapeuten, roept haar leden op om, als daad van verzet, geen contracten af te sluiten met zorgverzekeraars. Want: ‘De overgrote meerderheid van de fysiotherapeuten is niet tevreden over het verloop van het experiment met marktwerking.’

'Patiënten worden gedwongen zich te laten behandelen in een ziekenhuis dat vaak veel verder weg ligt.'

De medische wereld vreest een versterkte greep van commercie op de zorg. Verzekeraars gaan steeds meer op de stoel zitten van medisch specialisten, zo waarschuwen apothekers en artsen. DeltaLloyd en OHRA hebben al een zogenaamde ‘blacklist’ uitgegeven van artikelen die zij niet meer vergoeden, omdat ze te duur zijn. In een brief aan haar cliënten, waarschuwt een ap otheker uit Leidschendam dat zorgverzekeraars het liefst zaken willen doen met één fabrikant. ‘Daardoor kunnen wij niet meer garanderen, dat de aan u verstrekte geneesmiddelen door uw verzekeraar worden vergoed.’ Ter illustratie een passage uit een rapport van de vorig jaar op initiatief van Agnes Kant gestarte actiegroep ‘Zorg geen Markt’: ‘Opmerkelijk zijn de meldingen over de toegenomen macht van de zorgverzekeraars en de negatieve gevolgen daarvan op gebied van kwaliteit van de zorg en keuzevrijheid van patiënten. Zo blijkt dat patiënten geen behandelingen vergoed krijgen in het ziekenhuis van hun keuze, maar door de zorgverzekeraars gedwongen worden zich in een bepaald ziekenhuis, vaak veel verder weg te laten behandelen. Ook gaan zorgverzekeraars steeds vaker op de stoel van de arts zitten en vergoeden bepaalde behandelingen, geneesmiddelen of hulpmiddelen niet, ook niet als de arts aangeeft dat deze wel medisch noodzakelijk zijn.’Maar zelfs vanuit de zorgverzekeraars komt er kritiek. ‘Menzis ziet een spanningsveld ontstaan tussen marktwerking en solidariteit,’ staat er op de website van die zorgverzekeraar. De combinatie eigen risico en no-claim wordt gezien als ‘erg ondoorzichtig’. De uitvoering van de zorgtoeslag ‘een enorme administratieve operatie’. Menzis: ‘Bovendien is het onze angst dat de zorgtoeslag omlaag gaat als het kabinet voor moeilijke tijden komt te staan.’

'Niemand wil het stelsel zoals het er nu lijkt te komen'

Het plein voor het SER-gebouw is inmiddels leeg. De afloop van het najaarsoverleg wordt even later door de sociale partners bestempeld als een mislukking. Het kabinet heeft star alle voorstellen over een beter zorgstelsel rücksichtslos van tafel geveegd. Agnes Jongerius van het FNV spreekt van het ‘kopzorgstelsel’. Haar vakbond heeft gepleit voor een verhoging van de zorgtoeslag voor ouderen en studenten. Ook wilde het FNV garanties dat tandheelkunde en fysiotherapie in het basispakket worden opgenomen. Het kabinet stemde niet in. Jongerius na afloop: ‘De komende tijd zal steeds concreter duidelijk worden wat de koopkrachteffecten zijn van onder andere het nieuwe zorgstelsel. En grote groepen mensen zullen problemen krijgen om de eindjes aan elkaar te knopen.’ De kersverse CNV-voorzitter René Paas steekt ook zijn teleurstelling niet onder stoelen of banken. ‘Het kabinet beweegt zich als een slak die afremt voor de bocht.’

Agnes Kant blijft onverminderd strijdbaar. ‘We geven de mensen de mogelijkheid om hun protest duidelijk te maken, het is aan de regering om te beslissen of ze hier iets mee doen.’ Juist nu moet er dus verzet geboden worden, meent het SP-Kamerlid. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald blijft het motto. ‘Had er bij de Betuwelijn bijvoorbeeld maar iemand aan de noodrem getrokken. Dit zorgstelsel is even ondoordacht en vooral niet sociaal, dat is altijd ons grootste bezwaar geweest.’ Kant wil ook dat het onderscheid tussen particulier en ziekenfonds verdwijnt, maar dan wel in een stelsel dat gestoeld is op gelijkheid. ‘Met een inkomensafhankelijke premie dus. Dat is niet alleen makkelijker uitvoerbaar; het is ook eerlijker. Bovenal willen we een stelsel dat gevrijwaard is van marktwerking. Niemand wil eigenlijk het stelsel zoals het er nu lijkt te komen. Het wordt een grote chaos. Wij willen het kabinet tot inkeer brengen.’

Welke problemen ontstaan er als het nieuwe zorgstelsel wordt ingevoerd?

A: De kosten en het verdwijnen van de solidariteit

Voor veel mensen wordt het nieuwe zorgstelsel een stuk duurder. De 1100 euro nominale premie (minus eventuele zorgtoeslag) is voor veel mensen een grote lastenverzwaring. De premie voor de aanvullende verzekering zit daar nog niet bij. Bovendien is voor mensen met een hoger inkomen de nominale premie een lasten-verláging! Arm en rijk, iedereen betaalt dezelfde premie. Hiermee verdwijnt de inkomenssolidariteit uit de zorgverzekering, via de zorgtoeslag wordt dit maar gedeeltelijk gecompenseerd.

Het verhaal van minister Hoogervorst dat niemand meer dan vijf procent van zijn of haar inkomen aan zorgkosten zal gaan besteden is niet waar. Het maximum geldt alleen voor de nominale premie; een aantal groepen (onder minimumloon) kunnen bovendien meer dan vijf procent aan nominale premie gaan betalen.

B. Marktwerking en de macht van zorgverzekeraars

Voor veel mensen is nog niet duidelijk hoe de zorg er zelf uit gaat zien door de marktwerking. Zorgverzekeraars gaan contracten afsluiten met zorgleveranciers (huisartsen, ziekenhuizen, medicijnfabri-kanten etc.). De kans bestaat dat je dus niet meer naar je vertrouwde ziekenhuis kan. Ook moeten ziekenhuizen meer winst gaan maken; er wordt dus bezuinigd op zorg, bijvoorbeeld op ziekenhuisverblijf: mensen worden eerder naar huis gestuurd dan voorheen. Dagopname kost namelijk veel geld. Steeds vaker gaan zorgverzekeraars op de stoel van de arts zitten en worden bepaalde geneesmiddelen en behande-lingen ondanks adviezen van de arts niet meer vergoed. Marktwerking staat ook haaks op samenwerking binnen de zorg, terwijl dat juist nodig is.

C. Bureaucratie

Met name het verwerken van de zes miljoen zorgtoeslagformulieren zorgt voor veel papierwerk en administratieve rompslomp. De zorgverzekeraars en de zorgaanbieders krijgen ook te maken met veel extra administratieve rompslomp (onderhandelen om contracten met vele verzekeraars, DBC’s: de Diagnose Behandelcombinaties).

D. Onverzekerden

Het aantal onverzekerden zal toenemen. Iedereen moet zich verplicht verzekeren. Naar verwachting zal de hoge nominale premie veel betalingsproblemen geven; de zorgtoeslag is ontoereikend en het is de vraag of die door iedereen op tijd wordt aangevraagd. Bovendien zullen veel mensen met betalingsachterstanden dat geld waarschijnlijk gebruiken om schulden af te lossen. Indien men drie maanden niet betaald heeft, wordt men uit de verzekering gegooid of wordt de betaling van de vergoedingen opgeschort (en bij blijvende wanbetaling na drie maanden alsnog uit de verzekering gegooid).