Tribune 2/2003 Verkiezingsavond 22 januari 2003

Tribune 7 februari 2003

De wekenlang door alle peilingen gevoede droom van een megazetelwinst werd geen werkelijkheid. Natuurlijk was er teleurstelling. Maar nooit bereikte die het niveau van somberheid. En terecht. Woensdag 22 januari 2003 bereikte de SP opnieuw een mijlpaal in haar geschiedenis; met meer dan 38.000 leden en 9 zetels in de Tweede Kamer is de partij in elk opzicht vierde partij van het land geworden. Daarmee kwam de droom van een beter Nederland weer een stap dichterbij. Verslag van een historische verkiezingsavond.

'Blijf niet mokkend aan de kant staan, stel een daad en toon je moed. Laat je woede hand in hand gaan met het goede dat je doet.' Even lijken de woorden van Karel Glastra van Loon te blijven hangen tussen het Marriot Hotel en Hotel Americain op het Amsterdamse Leidseplein. Maar de klanken van het SP-verkiezingslied verdwijnen richting Overtoom, samen met de man die het zingt. Het is ver na middernacht, verkiezingsdag woensdag 22 januari is gisteren geworden. De Melkweg is gesloten en Amsterdam is weer het Amsterdam van Ramses Shaffy. ''t is stil in Amsterdam, de mensen zijn gaan slapen, de auto's en de fietsen zijn levenloze dingen. De stad behoort nu nog aan een paar enkelingen zoals ik.'

Eerder die avond. Jan Marijnissen verschijnt op het toneel. Een enorm gejuich vult de grote zaal van De Melkweg. Het toegestroomde publiek, meer dan achthonderd in totaal, is dan al ruim een uur heen en weer geslingerd tussen gevoelens van vreugde, teleurstelling en hoop. Die tombola van onderbuikgevoelens begint rond de klok van negen uur. De zogeheten exit poll laat zien dat de SP twee zetels wint, van negen naar elf. Na de plotselinge daling in de peiling wordt de winst gevierd en vooral warm omarmd door het merendeel van de SP'-ers. Journalisten, meer dan honderdtwintig, lijken plotseling allemaal op zoek naar Hubert Vankan, de nummer tien op de kandidatenlijst. Hier en daar vliegen er al felicitaties over en weer. Vankan zelf houdt de boot van overmoedig enthousiasme nog af. 'Het zou natuurlijk geweldig zijn, maar ik vind het echt nog veel te vroeg om echt blij te zijn,' zegt hij in zijn tiende interview in evenveel minuten.

Het gespeculeer over het aantal zetels begint 's middags al bij het personeel van de Melkweg. De grootste optimist bevindt zich onder een groep schoonmakers die de twee zalen gereed maken voor het feest van die avond. 'Schrijf maar op dat Jamir gezegd heeft dat de SP zestien zetels haalt,' zegt hij. 'Ik heb alles gelezen en veel mensen lezen alles en als ze alles net zo lezen als ik, dan kan het niet anders zijn dan dat de SP dik gaat winnen. Wie is er nou tegen een samenleving waarin gelijkwaardigheid, menswaardigheid en solidariteit centraal staan'.

En met een glimlach en een knipoog: 'Ja, dat is nou inburgeren hé, da's nog eens integratie; een allochtoon die het verkiezingsprogramma van de SP beter kent dan de gemiddelde Nederlander.'

Amper acht uur later blijkt dat het gelijk van Jamir maar voor een deel waarheid is geworden. Na de goede berichten van het eerste uur blijkt dat de SP teruggezakt is naar negen zetels. In de zaal en in de foyer wordt gelaten gereageerd op het slechte nieuws. 'Het is nog vroeg. De grote steden, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn nog niet geteld,' klinkt het optimistisch uit de mond van een meisje die toch pogingen doet om haar jas te bemachtigen bij de garderobe. 'Ja, ik moet echt weg. Mijn vriendje is jarig en zijn ouders waren al een beetje boos dat ik er vanavond niet helemaal bij was. Maar ja, die stemmen al hun hele leven VVD. Mijn vriendje? Nou ik mag voor hem hopen dat hij SP stemt, want ik ben echt niet van plan om de rest van m'n leven 's ochtends wakker te worden naast een VVD'er, getverd...'

Exit poll

Ondertussen blijven de vele journalisten koortsachtig op zoek naar kandidaat-Kamerleden. Andere journalisten, met name van televisie en radio hopen op een tweede reactie van Jan Marijnissen. 'Ik heb wel de reactie van Jan na de exit poll, maar het ziet er toch naar uit dat het blijft bij negen zetels en dan zou een nieuwe reactie fijn zijn,' zegt een NOS-verslaggeefster. Lang hoeft ze er niet op te wachten. Rond kwart over tien klinkt het 'Hallo Amsterdam, Hallo Nederland!' uit de mond van Jan Marijnissen.

Manou uit Loosdrecht volgt de toespraak van Jan in de deuropening naar de grote zaal. 'Dit had ik echt nodig,' verwijst ze naar de woorden van Jan Marijnissen. 'Natuurlijk weet ik ook wel dat een groot deel van de kiezers uiteindelijk strategisch op de PvdA gestemd heeft en ik weet ook wel dat het potentieel voor onze partij veel en veel groter is dan nu blijkt uit deze uitslag, maar het is toch lekker om het even bevestigd te krijgen. Jan slaat de spijker op z'n kop als hij zegt dat de droom van een beter Nederland vandaag weer een stap dichterbij is gekomen. Echt, ik ben een hartstikke nuchter mens, maar dat maakt veel bij me los. Het geeft mij in ieder geval zo ontzettend veel kracht om juist straks na de verkiezingen er hard tegenaan te gaan.'

Groot is het gejuich als Jan Marijnissen vertelt dat de SP inmiddels meer dan 38.000 leden heeft. 'We boeken meer ledenwinst dan alle andere partijen bij elkaar. We vormen een goede basis voor een alternatief voor CDA, PvdA en VVD, die Nederland na de Tweede Wereldoorlog hebben gemaakt tot wat het nu is,' zegt hij. Verder vraagt hij zich openlijk af of Wouter Bos zich zal houden aan alle beloftes die hij tijdens de campagne heeft gedaan. 'Heeft u Wouter Bos zojuist ook horen zeggen dat de PvdA nooit mee zal doen aan een oorlog tegen Irak? En dat hij de wapenorder van de eeuw (jsf-bommenwerpers waarvoor geen vijand te vinden is) zal proberen terug te draaien? Zal de PvdA dat straks ook zeggen in een coalitie met het CDA? De SP zal de partij zijn die de PvdA aan deze beloftes zal herinneren.'

Als later op de avond blijkt dat Amsterdam achteruit is gegaan en dat Rotterdam weinig heeft goed kunnen maken van de dreun die de stad kreeg bij de gemeenteraadsverkiezingen en Kamerverkiezingen van 2002, wordt het geloof in een tiende zetel langzaam maar zeker kleiner. Maar tegelijkertijd lijkt het besef te groeien dat de SP één van de weinige partijen is die meer stemmen haalt dan in mei 2002. Voor Henk uit Nieuwegein is de uitslag reden om zo snel mogelijk lid te worden. In de kleine zaal, waar mensen een plekje zoeken om het lijsttrekkersdebat te kunnen volgen, doet hij pogingen om zijn zichtbaar teleurgestelde vriendin op te vrolijken. 'Ik sta op de gastenlijst, maar de volgende keer wil ik er écht bij horen. Dat publiek is als een warme deken, wat een geweldige sfeer! Morgen word ik direct lid. Ik denk ook dat deze uitslag voor veel mensen een reden is om nu juist lid te worden. Ook de mensen die vandaag om strategische redenen nog PvdA gestemd hebben. Het duurt geen jaar meer of de SP is de derde partij in ledental.'

Ondertussen blijft het mediacircus op volle toeren draaien. Agnes Kant wordt voor de zoveelste maal benaderd door dezelfde verslaggever van AT5, Omroep Brabant is op zoek naar Tiny Kox, het Algemeen Dagblad wil commentaar van Ineke Palm over het Rotterdamse en Rob Janssen is voor de Tribune op zoek naar een kandidaat voor de rubriek 'Eén van de ...'

Het lijsttrekkersdebat in de vergaderzaal van de Tweede Kamer is begonnen. Een deel van het publiek verkiest de analyses en eerste reacties van de lijstrekkers boven het feest in de grote zaal. In de persruimte achter het podium is de rust ook teruggekeerd. Alleen een journalist van het Nederlands Dagblad is driftig bezig achter zijn laptop. Af en toe kijkt hij op naar de televisie waar Bos en Balkenende druk doende zijn met het profileren naar de eigen achterban. Wanneer Jan Marijnissen zijn licht laat schijnen over de uitslag en de gevolgen van de kiezerskeuze gaat er nog een keer applaus op in de kleine zaal. Niet lang daarna gaat het licht uit in De Melkweg.

Ledental

Donderdag 23 januari. In de vergaderzaal wordt al weer hard gewerkt aan de verzending van Spanning, alsof er geen verkiezingen zijn geweest. Op hetzelfde moment komt de 'fractie' bijeen in Den Haag. Algemeen secretaris Tiny Kox heeft amper z'n bed gezien door een vroeg debat met de voorzitters van de andere partijen. Kox heeft vrede met de uitslag. 'Jan heeft gisteravond gezegd dat hij liever vijftien zetels had gehad, en dat geldt natuurlijk ook voor mij. Tijdens de toer die we de afgelopen weken door Nederland hebben gemaakt is nog eens gebleken dat we geweldige kandidaten op de lijst hadden staan. Maar laten we vooral niet vergeten dat dit de vierde keer op rij was dat de SP gegroeid is bij verkiezingen voor de Tweede Kamer,' zegt hij.

En de succesvolle campagneleider heeft gelijk. Hoewel het aantal zetels gelijk bleef groeide het percentage van 5,9% naar 6,3%. 'Net geen tien zetels. Als we wel een lijstverbinding waren aangegaan met de PvdA dan hadden we deze tiende zetel waarschijnlijk wel gehad. Maar ik heb in het debat met de andere partijvoorzitters vanmorgen nog maar eens gezegd dat wij geen spijt hebben van deze beslissing. Het is tenslotte geen tombola,' vertelt Kox.

Het optimisme van Henk uit Nieuwegein, de avond daarvoor in de Amsterdamse Melkweg wordt gedeeld door Tiny Kox. 'De afstand tussen de Grote Drie en de SP is sensationeel kleiner geworden. Ik heb net gehoord dat de teller nu op 38.836 leden staat. De kloof met de VVD is nu kleiner dan 8.000. In een jaar kunnen we nummer drie zijn in ledental.'

Het bureau in de werkkamer van Kox vertoont nog steeds de sporen van de laatste campagne. Tiny Kox, zelf ook getekend door weinig slaap, leunt eens achterover. 'De feiten spreken eigenlijk voor zich, maar de vraag is natuurlijk wel hoe ze aankomen bij onze leden en de mensen die SP gestemd hebben,' zegt hij. 'Volgens mij is het een beetje te vergelijken met het net missen van een trein. Dat voelt in eerste instantie vervelender dan wanneer je echt veel te laat bent. We zijn ook nog nooit zo dicht bij een recordstijging geweest. De sympathie voor onze partij heeft totaal nieuwe vormen aangenomen. Waar enkele jaren terug onze vijver van potentiële kiezers nog relatief klein was, kan zich nu één op de drie stemmers voorstellen ooit hun stem op ons uit te brengen.'

Ook op de ochtend na de verkiezingen blijft de telefoon in het kantoor van Kox vrijwel onophoudelijk rinkelen. Na een onderbreking vervolgt hij zijn analyse. 'We hebben in de peilingen aan de vooravond van de campagnestart op een verdubbeling van ons zeteltal gestaan. De SP was het gesprek van de dag. En terecht! We waren er helemaal klaar voor, hadden erg geschikte kandidaten en we hadden er zin in. Dan is het natuurlijk zuur te zien dat we er uiteindelijk net niet in slagen de beslissende omzetting van sympathie in stem te realiseren.' Jan Marijnissen had het al gezegd in zijn toespraak in De Melkweg; de SP zal de PvdA nadrukkelijk aan de beloftes houden. 'We hebben altijd gezegd dat een sterke SP de beste garantie is voor een socialere PvdA. Nu gaat dat blijken. We hebben alle beloftes van Wouter Bos opgeschreven. Van het schrappen van de verhoging van de nominale ziektekostenpremie tot de belofte te werken aan het herstel van het uitgangspunt dat de sterkste schouders de zwaarste lasten zullen moeten dragen. Van de belofte van een zorgstelsel met een inkomensafhankelijke premies tot uitspraken over het niet achter Amerika aanlopen waar het gaat om een nieuwe oorlog tegen Irak. En wat dacht je van de belofte om de Spoorwegen weer van ons te maken,' vertelt Tiny Kox.

De Algemeen Secretaris is met Jan Marijnissen van mening dat Bos complimenten verdient voor zijn campagne. Kox: 'Bos heeft het goed gedaan, hij heeft met de wind in de rug van de overdonderende media-aandacht kiezers die met ons sympathiseren teruggehaald naar de PvdA. Hij heeft dat gedaan met opmerkelijke standpunten die in veel opzicht erg op die van ons lijken. Vinden we dat erg? Nee, maar we zullen hem er wel aan houden.'

'Als wij er in slagen om Bos aan al zijn beloftes te houden, dan is dat een zegen voor het land. Zonder onze sterke positie, ook in de aanloop van de verkiezingen, zou de pvdA deze beloften nooit gedaan hebben. Dat mogen we werkelijk als een groot succes claimen. Als Bos zijn beloften breekt in ruil voor het pluche in het kabinet Balkenende-II, dan weet hij dat een groot aantal kiezers hem dat zwaar zal aanrekenen en alsnog bij de volgende verkiezingen de overstap zal maken naar de partij waar hun sympathie al ligt.'

Thuis in Tilburg is Tiny Kox bezig met een brief aan alle afdelingsvoorzitters, die nu de grootste winst van de verkiezingen moeten verzilveren. Vooral in alle plaatsen die nu voldoende leden hebben om een zelfstandige partijafdeling te worden. Het in contact komen en blijven met al die nieuwe mensen moet nu voorrang krijgen,' stelt hij voor. Als hij het nieuws krijgt over het passeren van het laatste duizendtal voor de barriere van 40.000 komt er een lach op zijn gezicht. 'Tot de pessimisten hoorde ik al nooit. Maar het lijkt er echt op dat de stelling dat we nooit opgericht zijn om klein te blijven nu voor iedereen helder is geworden. Nu iedereen het kan denken, kan het ook gebeuren. Wanneer? Dat weten we nog niet. Maar inspirerend is het wel!'