Tribune 6/2002 Harry van Bommel over de eeuwige oorlog in het Midden-Oosten

De oneindig lijkende oorlog tussen Israël en de Palestijnen maakt ook hier heftige emoties los. SP-Kamerlid Harry van Bommel kan erover meepraten. Zijn kritische houding richting Israël leverde een stortvloed aan reacties op. Honderden e-mailtjes, tientallen telefoontjes, aansporingen om vooral zo door te gaan, aanmaningen om dat vooral níet te doen en bittere verwijten over antisemitisme vielen hem ten deel. Tijd voor tekst en uitleg in monoloogvorm.

Ons uitgangspunt in het conflict is dat de Akkoorden van Oslo uit 1994 – waarvoor Rabin, Peres en Arafat destijds de Nobelprijs voor de Vrede ontvangen hebben – uitgevoerd worden. In die Akkoorden erkennen alle betrokken partijen twee staten: Israël én Palestina. De laatste moet gaan bestaan uit de Westelijke Jordaanoever en de Gaza-strook, gebieden die al 35 jaar bezet zijn door Israël. In Oslo is afgesproken, dat Israël deze gebieden – na een overgangsperiode – geleidelijk aan zou ontruimen en overdragen aan een Palestijnse Autoriteit. Met uiteindelijk een Palestijnse staat als bekroning. Van die voorziene vijfjarige overgangsperiode is echter niets terechtgekomen. Het enige dat gebeurde is, dat de Gazastrook en zes Palestijnse steden op de Westelijke Jordaanoever onder Palestijns gezag kwamen. Arafat kondigde weliswaar aan op 13 september 2000 een Palestijnse staat te zullen uitroepen, maar zag daar bij nader inzien vanaf, tot grote opluchting van het Westen. Twee weken later betrad Sharon de Tempelberg, wat de directe aanleiding vormde voor de Tweede Intifada, die gaandeweg uitgegroeid is tot een complete oorlog.

Juist omdat wij willen dat de Akkoorden van Oslo nageleefd worden, is het in onze visie Israël waaraan de belangrijkste eisen gesteld moeten worden. Uiteraard zullen de Palestijnse autoriteiten er alles aan moeten doen, om de lieden in eigen kring op te pakken, die zich met geweld verzetten tegen de twee-statenoplossing. Maar hét probleem is, dat die beloofde Palestijnse staat er niet is. Met de realisering van twee onafhankelijke staten dient zo snel mogelijk een begin te worden gemaakt. Dit betekent op de eerste plaats, dat het Israëlische leger moet ophouden met de vernietiging van de economische en politieke Palestijnse infrastructuur en ten tweede dat Israël zich moet terugtrekken uit de bezette gebieden. Nu heeft het er echter alle schijn van dat de leiders van het land de Westelijke Jordaanoever verder willen beheersen. Joodse kolonisten worden geworven tot ver buiten de grenzen. Met de dag groeien aantal en omvang van de nederzettingen, die met elkaar verbonden worden via een fijnmazig netwerk van exclusief Israëlische wegen. De denkers achter deze strategie zijn er op uit, om op den duur de Westelijke Jordaanoever geheel in Israëlisch bezit te krijgen. Mensen als Eitam, Netanyahu en ook Sharon willen dus helemaal geen Palestijnse staat in deze gebieden. Zij hebben het over een Palestijnse staat in Jordanië.

Wat je nu ziet, is een guerrillaoorlog van de Palestijnen, met menselijke zelfmoordbommen, die voornamelijk zijn gericht tegen Israëlische burgers. En een stedelijke contra-guerrillaoorlog van Israël, waarbij tanks, helikopters en gevechtsvliegtuigen ingezet worden tegen strijders die onder burgers verkeren, en daarmee dus ook tegen de burgers. Premier Sharon heeft de geest van de tijd goed aangevoeld, toen hij een militaristisch antwoord formuleerde op de Palestijnse beweging. Sinds september 2001 zijn de Verenigde Staten – en de rest van de wereld – verwikkeld in een oorlog tegen het terrorisme. Sharon voert een plaatselijke variant daarvan, waarbij hij acties om terroristen op te pakken combineert met de vernietiging van de economische en politieke infrastructuur die de Palestijnen de laatste jaren hebben opgebouwd. Overheidsorganisaties worden geplunderd, alles van waarde (auto's, computers) van zowel instellingen als particulieren vernietigd. Voor mij is het glashelder dat verpaupering van de gehele Palestijnse bevolking doelbewust als strijdmiddel wordt gebruikt.

De zelfmoordaanslagen zijn natuurlijk verschrikkelijk. Jonge Palestijnen, die er door nietsontziende figuren op uitgestuurd worden om terreur en doodsangst te zaaien onder de Israëlische bevolking. Ieder weldenkend mens moet die aanslagen met alle kracht veroordelen. Maar daarmee zijn we er niet. We moeten ook de vraag stellen, hoe het kan dat mensen zich bij bosjes aanmelden om zo'n kamikazeopdracht uit te voeren. Jarenlange disciplinering en hersenspoeling zullen daarbij wel een rol spelen, en ook de cultuur van geweld waarin complete generaties worden opgevoed. Maar dan nóg blijft de vraag overeind, hoe die laatste stap te verklaren is; de stap dat iemand het echt doet. Het streven naar zelfbehoud is de mens immers eigen. Zonder naar de achtergronden te kijken, kun je de zelfmoordaanslagen volgens mij dan ook niet begrijpen. Daarmee bedoel ik bijvoorbeeld de moedwillige verpaupering van de Palestijnse bevolking door leger en staat van Israël, en de gegevens dat de Akkoorden van nederzettingenpolitiek gewoon doorgaat.

Momenteel zijn de uitgangspunten voor een vreedzame oplossing tamelijk ongunstig. Dat zie ik heus wel in. Aan beide zijden is de invloed van radicaal-religieus geïnspireerde politiek de afgelopen jaren toegenomen. Aan de ene kant de extremistische Joodse organisaties die de nederzettingenpolitiek uitvoeren, en aan de andere kant bewegingen als Hamas en Jihad die tegen het twee-statenmodel zijn en voorop zijn gaan in de strijd tegen Israël. Zij nemen Arafat de concessies kwalijk die hij aan Israël doet en hebben er de afgelopen tien jaar alles aan gedaan om diens gezag onder de Palestijnse bevolking te ondermijnen.

Deze stromingen zetten de leiders aan beide zijden onder zware druk. Radicale religieuze zionisten willen een groot Israël dat grenst aan de Jordaan en radicale islamitische fundamentalisten willen de vernietiging van de exclusief Joodse staat Israël.

Om de geweldsspiraal te doorbreken, moet het twee-statenmodel weer nieuw leven worden ingeblazen. Om dat te bereiken, moeten aan de Israëlische kant andere leiders komen en aan de Palestijnse kant grote veranderingen worden doorgevoerd. Een eerste stap in die richting zou kunnen zijn, steun te verlenen aan de stromingen onder Israëliërs en Palestijnen die op verzoening gericht zijn en die het bevorderen van democratie en mensenrechten hoog in het vaandel voeren. Dan doel ik op organisaties, die onafhankelijk van de staatsinstellingen willen zijn en streven naar een gezamenlijk Israëlisch-Palestijnse oplossing.

Op korte termijn ben ik daar niet optimistisch over. De keten van geweld en vergelding zal voorlopig ongebroken blijven. Daarvoor zorgen niet alleen de Israëlische bezetting en de nederzettingenpolitiek, maar ook de positie van de Palestijnse vluchtelingen uit de oorlog van 1948 en de status van Jeruzalem. Het is allerminst toeval dat de sterkste kernen van Palestijns verzet en haat tegen de exclusieve Joodse staat Israël te vinden zijn in de vluchtelingenkampen, waar vele verdrevenen van 1948 wonen. Deze mensen, kinderen en kleinkinderen zitten opeengepakt in geïmproviseerde steden.

Verwijten van antisemitisme werp ik verre van me. Honderden jaren van antisemitisch beleid in Europa, uitlopend op een regelrechte vernietigingspolitiek in de twintigste eeuw, hebben joden terecht heel gevoelig gemaakt voor alles dat riekt naar antisemitisme. Het streven naar het behoud van een Joodse identiteit én een Joodse staat is dan ook logisch en gerechtvaardigd. Maar als die Joodse staat zich schuldig maakt aan een bezettingspolitiek en daarbij mensenrechten schendt, is het even terecht dat daartegen geprotesteerd wordt. Dat heeft niets te maken met antisemitisme.