Tribune 6/2002 Knielen voor Koning Voetbal

Tekst Rob Janssen Foto Henny de Mönnink

Ironischer kan het bijna niet. In Sittard is de grond voor Bedrijvenstad Fortuna deels in gebruik genomen als… landbouwgrond! Het aantal bedrijven dat zich inkocht viel zwaar tegen en bij agrarische exploitatie heeft een boer tenminste nog wat aan de percelen. Bedrijvenstad Fortuna werd ontwikkeld als 'hoogwaardige totaalconcept voor bedrijfslocaties' rond het gloednieuwe stadion van Fortuna Sittard. Hand in hand zouden voetbalclub en bedrijvenpark de Limburgse stad tot grote hoogte stuwen. Sittard zou op de kaart komen te staan. Maar dit seizoen bungelde Fortuna constant onderaan in de eredivisie, degradeerde vervolgens en verdrinkt nu in de schulden. Voor het stadion, amper drie jaar geleden à raison van 14 miljoen euro gebouwd, wordt een koper gezocht. Volgens insiders zien de Fortuna-bazen het liefst dat er maïs op de onverkochte grond verbouwd wordt. Dan zien voorbijgangers het stadion tenminste niet…!

In veel Nederlandse steden lijken voetbalstadions onmisbare prestige-tempels te zijn geworden. Een eigen ArenA of Gelredome in de stad is de inzet en de realisering ervan mag tientallen miljoenen euro's kosten. Belastinggeld welteverstaan. Want de veelal noodlijdende profvoetbalclubs hebben dat geld nu eenmaal niet en kloppen dus bij de plaatselijke overheid aan.

Zoals in Zwolle, waar de lokale FC onlangs naar de eredivisie promoveerde. De bedoeling is, dat de gemeente tien miljoen euro aan een nieuw te bouwen stadion bijdraagt en ook nog eens tien miljoen ophoest voor de aankoop van de grond. FC Zwolle gaat het stadion, dat 8.500 tot 11.000 zitplaatsen moet krijgen, vervolgens huren van de gemeente. Maar er is de nodige weerstand tegen het plan. Criticasters halen bijvoorbeeld het feit aan, dat de 6.800 zitplaatsen in het oude stadion nog nooit uitverkocht zijn geweest. Verder bestaan er grondige twijfels over het groeiend aantal man-uren, dat de politie moet inzetten bij grotere bezoekersaantallen. 'Ik moest wel lachen, toen onze burgemeester erop zinspeelde, dat er tijdens wedstrijden niet zoveel politie elders in de stad nodig zou zijn,' vertelt het Zwolse SP-raadslid Margriet Twisterling. 'Zo van: alle criminelen zitten dan toch in het stadion. Geen erg slimme opmerking, die perfect aangeeft hoe eenvoudig men over de problemen heenstapt die vastzitten aan zo'n nieuw stadion. Begrijp me goed: ik ben best enthousiast over FC Zwolle. Maar ik vraag me af, of men zich wel voldoende realiseert wat je met al dat gemeenschapsgeld nog méér kunt doen. Bijvoorbeeld voor de breedtesport of voor zaken die nodig zijn in de wijken. Met andere woorden: wat blijft er liggen als je als gemeente zoveel geld aan een stadion uitgeeft?' Ook de financiële risico's baren Twisterling zorgen. 'FC Zwolle kan de negen ton voor de licentie al nauwelijks betalen. Hoe kan de club dan op den duur aan de verplichtingen van het nieuwe stadion voldoen?' Twisterling pleitte ervoor dat FC Zwolle in geval van zware overheidssteun ook een bijdrage aan de breedtesport gaat leveren, bijvoorbeeld met clinics door profspelers en steun aan amateursport. De SP-motie hierover werd verworpen, maar opvallend genoeg kwam de Europese Commissie met hetzelfde voorstel op de proppen. Volgens Brussel gaat het om verkapte overheidssteun en moet FC Zwolle tegenprestaties aan de gemeenschap leveren. Inmiddels hebben gemeente en voetbalclub een lijst met mogelijke 'tegenprestaties' opgesteld.

‘Veel lokale politici willen maar wat graag bij de mannen met het grote geld horen, de toplui van de sponsoren’

'In Arnhem laat de gemeente de faciliteiten voor de amateursport verpieteren, terwijl ze miljoenen in het Gelredome steekt,' constateert SP-raadslid Gerrie Elfrink. 'Er wordt absoluut geen onderhoud gepleegd aan de velden, kantines en kleedlokalen van amateurclubs. Die tellen volgens de rest van de raad blijkbaar totaal niet mee. Ik vind dat zwaar schandalig.' Eind vorig jaar kwam de Arnhemse SP - met succes - in actie tegen gemeentelijke plannen om de huur van kleedkamers en velden door amateurclubs, ondanks het ontbreken van onderhoud, met 60 tot 70 procent te verhogen. Dat voor het profvoetbal in Arnhem heel andere regels gelden, bleek weer eens in maart van dit jaar toen gemeente en provincie snel akkoord gingen met de zoveelste financiële injectie voor het noodlijdende Gelredome. 'Bij bestuurders bespeur ik nog steeds de wens, dat ze iets willen achterlaten,' concludeert Elfrink uit de vele miljoenen voor de sporttempel. 'Daar komt nog bij, dat veel lokale politici maar wat graag bij de mannen met het grote geld willen horen. En dan bedoel ik vooral de toplui van de sponsoren. En waar kan dat nou beter dan in de skybox van het Gelredome op zondagmiddag…?'

CDA-gedeputeerde Eurlings deed hoogstpersoonlijk toezeggingen over financiële steun aan het nog te vormen FC Limburg

Dit voorjaar raakte de Limburgse gedeputeerde Martin Eurlings (CDA) in opspraak. Op kosten van Roda JC uit Kerkrade reisde Eurlings in gezelschap van een groep makelaars, bouwondernemers en projectontwikkelaars naar Italië, om de Europa Cup-wedstrijd AC Milan-Roda JC te bezoeken. SP-Statenlid Peter van Zutphen trok aan de bel in Maastricht, omdat bestuurders op basis van interne regels geen geschenken van boven de vijftig euro mogen aannemen. Een snoepreisje dus, concludeerde de SP'er. Maar er was ook nog iets anders dat Van Zutphen dwarszat. 'Met het oog op de integriteit vind ik dit echt niet kunnen. Roda JC moet je zien als een particulier bedrijf, dat enorme projecten rondom het stadion in de koker heeft. (Roda, MVV en Fortuna staan op de nominatie voor een fusie; Kerkrade is in de planning als thuisbasis van FC Limburg - red.) Met zo'n reisje naar Milaan proberen ze gewoon steun van de provincie te krijgen. Als provinciebestuurder moet je daar absoluut niet in meegaan.' Eurlings zelf noemde Van Zutphen's standpunt 'onfatsoenlijk' en met uitzondering van GroenLinks hadden de andere Statenfracties geen probleem met het reisje. Maar misschien kijken ze daar inmiddels toch anders tegenaan. Want begin mei lag Eurlings opnieuw onder vuur. Volgens de KNVB en de betrokken clubs had de CDA'er hoogstpersoonlijk toezeggingen gedaan over financiële steun aan het nog te vormen FC Limburg. Eurlings ontkende, maar kon niet verhinderen dat opnieuw de nevel van vriendjespolitiek over Maastricht trok.

‘Als Scheringa zijn zin niet krijgt, roept hij dat hij met AZ weggaat uit Alkmaar. Nou, dan ga je maar’

Welke rol speelt de politiek, als de grenzen tussen prestige, publiek belang, privaat belang, sport en financiën vervagen? Als het om prestigieuze bouwprojecten gaat, is het onvermijdelijk dat politiek en bedrijfsleven elkaar opzoeken. Niet zelden raken de belangen in elkaar verstrikt en dan rijst de cruciale vraag: wie heeft de dikste vinger in de pap? In Alkmaar is dat zonder twijfel Dirk Scheringa, de poenige AZ-voorzitter en directeur van sponsor Frisia Financieringen, tot voor kort hoofdsponsor van de club. Alkmaar heeft een stokoud stadion dat tegen de binnenstad aan ligt. Onder meer met het oog op de openbare orde in de binnenstad staat verplaatsing naar een meer geschikte plaats al lang op het verlanglijstje van de gemeente. Voor 36,3 miljoen euro plant Alkmaar nu een nieuwe arena, compleet met ruim 60.000 vierkante meter kantoorruimte. 'Dat was inderdaad de bedoeling, ja,' reageert SP'er Willem de Vroomen uit Alkmaar: 'Maar Scheringa wil niet. Waarschijnlijk omdat de markt voor kantoren behoorlijk in aan het zakken is. Scheringa wil nu winkels, maar dat stuit op grote weerstand bij de plaatselijke middenstand. Toch schat ik in, dat die winkels er wel gewoon komen. Ook interessant is, dat naast de nieuwe locatie van het stadion momenteel sportvelden van andere verenigingen liggen. AZ kan die terreinen kopen en ze na verloop van tijd voor zichzelf gaan gebruiken. Ik vroeg op een gegeven moment, wat die gronden opbrengen. Dat bleek welgeteld één eurote zijn. Scheringa krijgt ze dus gewoon cadeau! Hij wil ook woningbouw realiseren op de plek waar nu het oude stadion staat. Geloof me, dat worden kasten van minstens een miljoen per stuk. Het is hele dure bouwgrond, maar ook hier is Scheringa voor één euro de man. Ongelooflijk hoe hij steeds zijn zin krijgt.' En als hij zijn zin niet krijgt? De Vroomen: 'Ja, dan gaat hij roepen, dat hij met AZ weggaat uit Alkmaar en zo. Ik zeg dan: Nou, dan ga je maar. Maar zo werkt het niet hier. Dan zeggen de andere partijen: Ja, maar betaald voetbal moet toch in Alkmaar blijven en Onze stad moet toch op de kaart. Zo kom je er natuurlijk nooit uit.'

De gemeente Groningen is wel erg royaal en toegeeflijk tegenover de vier bouwbedrijven die het ‘Euroborg-stadion’ willen neerzetten

In Groningen noemen de vier bouwbedrijven die het nieuwe 'Euroborg-stadion' gaan ontwikkelen zich de 'G4'. Al bij hun eerste plannen trekt de gemeente de subsidieknip: voor een bijdrage van 10 miljoen gulden. Vervolgens verkoopt ze de bouwcombinatie 4,5 hectare grond voor slechts 5,6 miljoen gulden. Met de afspraak dat er naast een stadion ook woningen, kantoren, winkels en recreatieve voorzieningen mogen komen. De grond in het omliggende kantorengebied wordt geschat op 300 gulden per meter. Daarmee vergeleken geeft de gemeente al 8 miljoen subsidie op de grondprijs, terwijl er gezien de mogelijkheden van het bestemmingplan alle reden is de Euroborggrond juist hóger te waarderen. En daar blijft het niet bij. Groningen kent al jarenlang een terughoudend gokhallenregime: voor de bestaande hallen geldt een uitsterfbeleid en vestiging van nieuwe hallen is taboe. Maar als een megagokhal nodig geacht wordt voor de exploitatie van de Euroborg, wordt het beleid razendsnel aangepast.

Nog meer: Groningen wil de functies van de binnenstad versterken. De G4 wil echter een bioscoop met negen zalen in de Euroborg. Gevolg: de grote Camerabioscoop verhuist uit de binnenstad. Groningen wil geen detailhandel op 'autolocaties' aan de rand van de stad. Maar voor Euroborg wordt een uitzondering gemaakt: er mag een reusachtige supermarkt komen. En nog is het niet genoeg. Eerst doet ook de provincie een duit van 5 miljoen gulden in het subsidiezakje. Vervolgens gaat de gemeentelijke bijdrage omhoog van 10 miljoen naar 12,5 miljoen gulden. En tenslotte stelt de gemeente zich ook nog eens garant voor een lening van 16,4 miljoen gulden. Ondanks al die extra middelen wordt het stadion steeds magerder. Het mirakel van de eerste presentatie - een grasmat die tussen de wedstrijden door omhoog getild wordt, zodat eronder een concerthal ontstaat - sneuvelt al snel. Later neemt de geplande capaciteit van het stadion af van 22.500 naar 20.000 plaatsen en sneuvelen in een nieuwe aanpassing zelfs elementaire zaken als de verfbeurt voor een betonnen vloer en de glazen wand langs de omloop. De laatste berichten zijn, dat de G4 nog steeds aarzelt en het definitieve bouwbesluit heeft uitgesteld. Voorzitter Rosita van Gijlswijk van de SP-fractie die niets ziet in honorering van de waslijst aan Euroborgeisen: 'De kans is dus levensgroot aanwezig, dat men nog eens bij de gemeente aanklopt.'

‘Voetbalclubs willen zo graag commerciële bedrijven zijn. Waarom kloppen ze dan toch steeds bij de gemeente aan voor geld?’

'Uitstraling, gunstig voor het toerisme, een aanzuigende werking op het bedrijfsleven en het op de kaart zetten van de stad; dat zijn altijd de argumenten die je te horen krijgt' antwoordt Margriet Twisterling op de vraag waar die offerbereidheid van de gemeentebesturen vandaan komt. 'Maar bewijzen daarvoor worden nooit geleverd, terwijl het wel om enorme scheppen belastinggeld gaat, en alle risico's weggewoven worden. Van de fiasco's bij het Gelredome en de ArenA willen ze helemaal niets horen.' Peter van Zutphen: 'Ik zie het betaald voetbal als een amusementsindustrie. Voetbalclubs willen zo graag commerciële bedrijven zijn. Dan kan het natuurlijk niet zo zijn, dat ze telkens bij de gemeente op de mat staan als ze geld nodig hebben. Ze komen ook geen geld brengen als ze winst maken.'

Een studie in contrasten: terwijl aan de ene kant de salarissen van de profvoetballers de pan uitrijzen en het ene na het andere hypermoderne stadion in de steigers staat of gaat, balanceren vrijwel alle Nederlandse clubs op de rand van het bankroet. Die ongerijmdheid is alleen mogelijk doordat gemeenten zelf de knip trekken, of zich compleet uitleveren aan winstbeluste ontwikkelaars. Het voetbal wordt duur betaald.

(Bronnen: NRC, Parool, Telegraaf)