Tribune 11/99: Graaien & feesten op kosten van de gemeenschap

Graaien & feesten

...op kosten van de gemeenschap

Beleggen, relaties onderhouden, een vlucht naar New York, chique dineren in een sterrenrestaurant. Dit is geen bladzijde uit de agenda van een captain of industry. Nederlandse openbare bestuurders hebben er ook steeds meer een handje van. Onlangs ontstond er de nodige ophef over het luxe leventje dat Bram Peper in zijn tijd als burgemeester van Rotterdam op deze manier geleid zou hebben. Een diepgaand onderzoek moet hierover duidelijkheid verschaffen. Wat vaststaat is dit: in het hele land gaat steeds meer gemeenschapsgeld op aan zaken waarvan het maatschapppelijk nut al even twijfelachtig lijkt als het toezicht erop.

Soms werken ze een beetje op de lachspieren, de studiereizen van Nederlandse gemeente-ambtenaren. Bijvoorbeeld in het geval van de Heerlense wethouder die in Milaan design en architectuur gaat bestuderen en zich daar namens de gemeente afvraagt: What’s in it for me? Of een Goudse delegatie die in Toronto en New York bekijkt hoe zij in haar woonplaats de criminaliteit kan bestrijden, terwijl een jaar eerder met hetzelfde doel naar Marokko was afgereisd. En wat te zeggen van de Rotterdamse commissieleden die in Barcelona fietspaden, verkeerslichten en lantaarnpalen gingen bezichtigen?

Minder lachwekkend wordt het, als je kijkt naar wat dergelijke "studiereizen" de gemeenschap kosten. Zo kwam een Gronings "werklozen-onderzoek" in de VS op zo’n 4000 gulden, kostte de Goudse "criminaliteits-missie" 5000 gulden en bedroeg de rekening voor de culturele Milaan-reis 6600 gulden. Per persoon wel te verstaan! Ervan uitgaande dat leergierige bestuurders er vrijwel nooit alleen op uit trekken (de gemeente Nijmegen stuurt bijvoorbeeld jaarlijks vijftig man naar Japan) kunnen de kosten per gemeente behoorlijk oplopen. Het Rotterdamse SP-raadslid Matthijs Spaas beaamt dat. "In deze stad bedraagt het totale budget voor reisjes – werkbezoeken heten ze officieel – 750.000 gulden voor vier jaar. Er zijn hier ongeveer honderd raadscommissieleden, dus per persoon komt dat neer op ongeveer 7500 gulden. Het merkwaardige daarbij is, dat het om zogenaamd geoormerkt geld gaat. Ik kreeg laatst een uitnodiging voor een reis naar Barcelona. Om de buitenruimten te bestuderen. Daar zag ik echt het nut niet van in, dus ging ik niet mee. Ik vroeg of er voor mijn budget geen ander doel gevonden kon worden, bijvoorbeeld kleine subsidie-aanvragen of zoiets. Het antwoord was kort maar krachtig: nee. Het geld móet dus gewoon op aan reisjes."

De provincie-creditcard blijkt te worden opgevat als een soort persoonlijke toegangskaart tot de jetset

En het blijft niet bij studiereisjes alleen. Talloze Nederlandse bestuurders reizen, eten, drinken en feesten heel wat af. Op kosten van de gemeenschap. Recente ontwikkelingen hebben dat declaratie- en reisgedrag hernieuwd in de belangstelling gebracht. De ophef over de "graaien en wegwezen"-mentaliteit onder europarlementariërs was nog maar net verstomd, of Nieuwe Revu-journalist Bert Voskuil trok – naar aanleiding van een NOVA-uitzending – een beerput open over de exorbitante declaraties van een aantal Commissarissen der Koningin en Gedeputeerden. Velen blijken de provincie-creditcard op te vatten als een soort persoonlijke toegangskaart tot de jetset, want eenmaal in het bezit van die creditcard worden er tienduizenden guldens uitgegeven aan bijvoorbeeld peperdure etentjes en snuisterijen uit de souvenirshop van Schiphol. Voskuil ontdekte zelfs dat er benzinebonnen ingediend werden, terwijl de heren en dames een dienstauto met chauffeur ter beschikking hadden. Schijnbaar móet ook hier het geld op, want er vindt geen enkele controle plaats op dit soort uitgaven. Er is weliswaar een uit Statenleden bestaande rekeningcommissie, maar deze kan volgens het Limburgse SP-Statenlid Peter van Zutphen alleen het totaalbudget aannemen of verwerpen. Eenmaal goedgekeurd is elke aanwending van het budget gelegitimeerd. Van Zutphen: "Het probleem is ook, dat dergelijke uitgaven in de jaarrekeningen niet specifiek maar samenvattend opgesomd worden. Gemeenten en provincies kunnen er heel creatief mee omgaan."

Wat de Tribune al in 1995 onthulde, brengt vier jaar later een nieuwe lawine aan schokkende geruchten op gang

Van Zutphen geeft een voorbeeld. "Stel dat een gedeputeerde een bezoek brengt aan een wegenbouwproject en onderweg in een driesterrenrestaurant gaat dineren. De kosten van dat etentje kunnen dan onder de rubriek representatiekosten geboekt worden, maar met hetzelfde gemak worden weggeschreven onder onderhoud wegen. Dan wordt het voor zo’n rekeningcommissie natuurlijk heel moeilijk. Juist die informatie zou openbaar moeten zijn, maar er wordt gewoon niet gecontroleerd. Een controle-ambtenaar in Heerlen zei me laatst: We gaan ervan uit dat het allemaal wel klopt."

Al in april 1995 sloeg de Tribune alarm over "wat we de komende jaren van onze bestuurders kunnen verwachten", vooral als in het kader van de warme paarse samenwerking de onderlinge controle verdwijnt. Ons blad beschreef de ongeremde reis- en ritsel-lust van de toenmalige Rotterdamse burgemeester Bram Peper (PvdA) en zijn partner Neelie Kroes (VVD). Een uitzending van Radio Rijnmond in september dit jaar zorgde ervoor dat de misstanden op het Rotterdamse stadhuis wederom het nieuws haalden. Het programma bracht een (nieuwe) lawine op gang van berichten over reizen naar vreemde verten, buitensporige onkostennota’s, massief drankmisbruik tot aan regelrechte diefstal, corruptie en bedreiging op het stadhuis in de havenstad. Resultaten van een eerder onderzoek naar deze kwalijke praktijken zouden bewust onder de pet zijn gehouden. De Rotterdamse SP maakte zich, bij monde van fractievoorzitter Chris van Heumen, meteen sterk voor een algehele opening van zaken over de afgelopen tien jaar. Ook SP-Kamerlid Agnes Kant vroeg minister Peper van Binnenlandse Zaken al tweemaal om opheldering en eiste een onafhankelijk onderzoek naar de gebeurtenissen op het stadhuis in de Maasstad. Dat laatste maakt de kwestie extra brisant, omdat Peper – als minister van BZ verantwoordelijk voor bewaking van de integriteit bij de overheid – zelf centraal staat in de beschuldigingen. De Rotterdamse ex-wethouder Nel van der Pol hekelde in een artikel in het Rotterdams Dagblad de declaratiecultuur en de vriendjespolitiek die onder Peper heersten. Ter illustratie vertelde ze, dat ze van Peper privé-kosten gemaakt tijdens een gemeentereisje naar Hongkong moest declareren. "Want," zo brieste een woedende Peper haar toe; "anders verpest je het voor de anderen." (Opvallend dat Van der Pol nu met verve over het voorval praat, terwijl ze het tegenover de Tribune in ’95 slechts schoorvoetend wilde bevestigen.) Overigens is volgens Van der Pol de verziekte stadhuiscultuur van nu het gevolg van "de PvdA-dominantie die in de jaren zeventig en tachtig bestond".

Een topambtenaar drukte het recentelijk in Nieuwe Revu zo uit: "Er heerste een cultuur dat, eenmaal onderweg, alles op kosten van de gemeente was." Het onderzoek naar het reilen en zeilen van Peper c.s. werd eind vorige maand ingesteld en wordt begin volgend jaar naar buiten gebracht. Een extern accountantsbureau zal het, onder regie van de uit gemeenteraadsleden bestaande Commissie, Onderzoek van de Rekening (COR) uitvoeren.

Overal ter wereld kan blijkbaar gezien en geleerd worden hoe het hier in Nederland voortaan moet

Sinds het verhaal in de Tribune uit 1995 is duidelijk geworden wat we daadwerkelijk van onze bestuurders konden verwachten. De "reis- en declaratiecultuur" waaierde uit over heel bestuurlijk Nederland. Er wordt gedeclareerd dat het een lieve lust is. En gereisd ook. Brazilië, Verenigde Staten, Indonesië, Japan; overal ter wereld kan blijkbaar gezien en geleerd worden hoe het hier in Nederland voortaan moet.

Toen afgelopen zomer bekend werd dat burgemeester Boone van Gouda met een drietal begeleiders een studiereis naar New York en Toronto ondernam om aldaar de criminaliteitsbestrijding te bestuderen, startte de plaatselijke SP een actie, waarin de Goudse bevolking opgeroepen werd haar mening te geven over de misdaadaanpak. "Een écht preventief beleid ontwikkel je samen met de bewoners en niet aan de overkant van de oceaan," was daarbij het motto, dat samenvattend gebundeld werd in een boekje. Inmiddels is de delegatie weer terug en heeft men "veel" geleerd over het thema. "Het is heel belangrijk dat we geweest zijn," meldde burgemeester Boone enthousiast. Volgens hem moet Gouda nu aansturen op een mix van het "meteen-meppen-beleid" in New York en de "voorkomen is beter dan genezen-aanpak" in Toronto.

"Moet je daarvoor nu met vier man naar de andere kant van de wereld?" vraagt Agnes Dielemans van de Goudse SP zich af. "Gegevens over criminaliteit daarginds kun je volgens mij ook nog wel op Internet vinden. Als die informatie überhaupt al nodig is. Maar Boone zei ook, dat hij het belangrijk vond om goede contacten met New York te houden. Wat een verbeelding! Net alsof de burgemeester van New York op onze burgemeester zit te wachten. Ik bedoel, wat stelt Gouda nou voor vergeleken bij New York? Het resultaat van die reis voor de inwoners van Gouda is wat mij betreft nul-komma-nul."

Een "interessant" studie-resultaat werd eveneens behaald door een dertienkoppige delegatie van de gemeente Groningen. Ook deze bestuurders reisden naar Amerika en kwamen terug met de open-deurconclusie dat het "heel belangrijk is om werklozen aan een baan te helpen". En welke wereldschokkende ontdekking deed burgemeester Bosma van het Friese Lemmer in de Amerikaanse metropool? Dat je meer effect sorteert door "het rijden zonder achterlicht van de jeugd aan te pakken, dan je te richten op grote criminaliteit".

Bestuurders vinden vragen over hun tripjes en declaraties lastig en goedkope stemmingmakerij

De resultaten, inzichten en conclusies uit de buitenlandse reizen zijn dus niet altijd om over naar huis te schrijven. Meestal verschijnt er wel een reisverslagje, een notitie of een krantenartikeltje van de kant van de gemeente, maar daar houdt de berichtgeving over deze missies wel mee op. Bestuurders vinden vragen over hun tripjes en declaraties dan ook maar lastig. Agnes Dielemans van de SP in Gouda: "Burgemeester Boone weigert zowel ons als de pers de totaalprijs van zijn bezoek aan Amerika te noemen. Tijdens een raadsvergadering kaartten wij die reis aan. We kunnen hier niet te lang over uitweiden, zei hij geïrriteerd. We werden weggestuurd en het boekje met reacties van de bevolking hebben we niet eens meer kunnen aanbieden." In Heerlen bestempelde een wethouder kritische SP-vragen over reizen en declaraties als "goedkope stemmingmakerij". En burgemeester D’Hondt van Nijmegen liet journalist Bert Voskuil weten, dat "iemand die vraagtekens bij deze reizen zet, niets van de moderne tijd snapt".

De moderne tijd eist blijkbaar openbare bestuurders die de hele wereld rondreizen en het zowel in den vreemde als thuis breeduit laten hangen. De moderne bestuurder is daarbij tevens gebaat bij "team- en netwerkbuilding", want die woorden duiken volgens SP-raadslid Matthijs Spaas in de wandelgangen regelmatig op als reisjes onderwerp van gesprek zijn. Spaas: "In Rotterdam vinden ze teambuilding erg belangrijk om op reis te gaan. Het reizen naar plaatsen waar nog niemand van ons geweest is en het gezellig samenzijn worden dan genoemd. Nou, Nederland heeft 500 gemeenten, zouden ze die allemaal al gezien hebben?"

"Schijnbaar krijgen ze een kick als ze je en jou mogen zeggen tegen de grote jongens van het bedrijfsleven"

In het woordje "netwerk-building" kan volgens Riet de Wit van de Heerlense SP een uiterst bedenkelijk iets schuilgaan. "In Heerlen worden reisjes in select gezelschap georganiseerd door onder meer een projectontwikkelaar waar de gemeente veel zaken mee doet. De wethouders zijn apetrots als ze meemogen. En om de schijn van belangenverstrengeling – heel gevoelig in Limburg – te vermijden worden die reisjes wél door de gemeente betaald. Kijk, dat is natuurlijk een heel kwalijke ontwikkeling. Niet alleen vanwege het geld, maar ook vanwege het feit dat er tijdens zo’n besloten reisje veel te veel bedisseld wordt wat in het openbaar besproken zou moeten worden. En dat gebeurt niet alleen in Heerlen. Ook in andere gemeenten is dit een trend. Dit soort dingen horen in bedrijven thuis en niet het openbaar bestuur, dat onafhankelijk van het bedrijfsleven moet zijn."

"Ik vind het belachelijk als ik een burgemeester of een wethouder hoor zeggen, dat netwerk-building ook een reismotief is," zegt Peter van Zutphen. Dan denk ik: "Oh, dáár gaat het dus om." Schijnbaar krijgen ze een kick als ze je en jou mogen zeggen tegen de grote jongens van het bedrijfsleven."

Waarom zou een dagvergoeding van dertig gulden voor burgemeesters en wethouders niet genoeg zijn?

Mogen bestuurders dan helemaal niet reizen? Riet de Wit: "Jawel, maar de gemeenschap moet erbij gebaat zijn. Als je te maken hebt met ernstige drugsproblemen, dan zou je bijvoorbeeld een interessant project om drugsverslaafden te helpen kunnen gaan bekijken. Maar het is natuurlijk van de gekke als een burgemeester van een plaats met tienduizend inwoners uitgerekend in San Francisco de criminaliteitsbestrijding gaat bestuderen. Ook hoeft geen enkele Nederlandse wethouder het land uit om werkgelegenheidsprojecten te bekijken. Want dat soort dingen zijn gebonden aan de specifieke situatie per land of zelfs per regio."

En die declaraties dan? "Natuurlijk hoeven bestuurders niet te verhongeren als ze onderweg zijn," zegt Peter van Zutphen. "Maar moeten ze dan uitgebreid dineren in een drie- of viersterrenrestaurant? Het ambtenarenreglement stelt een dagvergoeding van dertig gulden per man beschikbaar. Waarom zou dat voor burgemeesters en wethouders dan niet voldoende zijn? Ze verdienen genoeg, dus wat ze extra willen kunnen ze best uit eigen zak betalen."

Riet de Wit: "Steeds meer Nederlandse gemeenten denken dat ze op dezelfde voet moeten leven als topmensen uit het bedrijfsleven. Het is de cultuur van de markt en de bedrijven, kijk maar eens naar die netwerk-building. Overheidsdienaren trekken de schoenen aan van topmanagers, terwijl ze zich ten dienste van de gemeenschap zouden moeten stellen. Openbare bestuurders zouden zich het keurigst moeten gedragen van iedereen. Iedere schijn van zelfbevoordeling moeten ze wegnemen. Wat het bedrijfsleven in die dingen doet, moet het zelf weten. Daar zit trouwens ook aanzienlijk meer geld dan bij de gemeenten. Er zijn in Heerlen en in heel veel andere gemeenten tekorten waar het geld beter besteed kan worden. Bijvoorbeeld in de zorgvoorzieningen. Er moet een einde komen aan de dikdoenerij onder bestuurders. Want de gemeenschap kan dat gewoon niet langer opbrengen."

Openbare bestuurders die zich de normen en waarden van het bedrijfsleven willen aanmeten: wie het Zuid-Hollands beleggingsfiasco rondom Ceteco kent, houdt zijn hart vast voor de toekomst…