Tribune 10/99: Droombegroting" kijkt naar cijfers, niet naar mensen

Miljoenennota: een goed kasboek, maar een slecht leesboek

September 1999 was oogstmaand voor Paars II. Het kabinet presenteerde zowel een fraaie begroting (die uitzicht biedt op een financieringsoverschot), als een nieuw belastingstelsel ('waarin iedereen erop vooruit gaat.') Allemaal blij? Nee. Want politici moeten niet alleen naar de cijfertjes kijken, maar vooral naar de mensen en de samenleving.

'Een droombegroting', 'coalitie glanst weer' en 'één van de meest succesvolle kabinetten van deze eeuw'. In de dagen na Prinsjesdag regende het complimenten in de media. Het leek wel of de commentatoren in één klap alles wilden goedmaken met Paars II. Natuurlijk, er was ook wel iets om lovend over te zijn. De Tweede Kamer kon bij de algemene beschouwingen immers ruim een miljard aan cadeautjes binnenhalen en toch is het financieringstekort bezig om te slaan in een financieringsoverschot – al mag dat woord niet gebruikt worden van minister Zalm. Hij heeft zijn ministerie van Financiën strikte orders gegeven om te praten van een negatief tekort. Die term wekt minder de lust tot uitgeven op dan overschot.

Een kloppende boekhouding dus. Maar is het tweede kabinet-Kok daarmee ook een succes? "Nee, zeker niet," stelt SP-fractievoorzitter Jan Marijnissen met klem. "Ik heb al eens eerder gezegd dat Paars visie schrijft met de 'f' van financiën en dat geldt dit jaar eens te meer. De miljoenennota is een goed kasboek, maar een slecht leesboek. In het programma Buitenhof maakte een columnist onlangs een mooie vergelijking. Een politicus die alleen maar op de cijfertjes let, is als een chauffeur die naar de meters op het dashboard kijkt en niet door de voorruit. En daar komen ongelukken van. Oké, het financieringstekort loopt terug, net als de staatsschuld, en de werkgelegenheid stijgt. Het oliepeil is goed, de toerenteller klopt en het acculichtje blijft keurig uit. Maar hoeveel ongelukken hebben we ondertussen veroorzaakt? Dat is de vraag die de politie aan de chauffeur zal stellen en die het publiek uiteindelijk aan het kabinet zal voorleggen. Van succes kun je onmogelijk spreken als je kijkt naar de slachtoffers en de maatschappelijke prijs – en die is niet zo makkelijk in cijfertjes uit te drukken – van al die mooie paarse meters en cijfers. We hebben nog steeds te maken met een miljoen huishoudens net boven, op of onder de armoedegrens; met een groeiende tweedeling op punten als inkomen, vermogen en macht; met tekorten in zorg en onderwijs; met een oprukkende commercie; en met een toename van eenzaamheid, vervreemding en geweldsdelicten. Treffend is dat er politici spreken van een nieuwe Gouden Eeuw. Het gekke van de Gouden Eeuw vond ik altijd dat er zoveel armen waren. De Zeven Provinciën bulkten van het geld en ondertussen waren de wevers in Leiden en de boeren in Brabant straatarm en hun kinderen groeiden op voor galg en rad."

"Wat Kok in het verkiezingsjaar onfatsoenlijke zelfverrijking vond, wil hij nu gaan belonen"

In zijn bijdrage aan de algemene beschouwingen na Prinsjesdag nam Marijnissen een aantal keren het woord 'fatsoen' in de mond om aan te geven wat Paars mist. "Minister Zalm had een week eerder de verlaging van toptarief in de inkomstenbelasting verdedigd met de opmerking: Elk mens wil fatsoenlijk zijn, maar niet tegen elke prijs. We hebben de prijs van het fatsoen verlaagd. Wel, als je ziet wat er de afgelopen jaren met de samenleving is gebeurd en wat de plannen voor de toekomst zijn, komt de vraag op of de regering over de hele linie de prijs van het fatsoen aan het verlagen is. En hoe fatsoenlijk is het eigenlijk om vijf miljard lastenverlichting door te voeren, terwijl de overheid zelf door geldgebrek niet in staat is om de tekorten in het onderwijs en de zorg weg te werken?"

"De premier en staatssecretaris Vermeend hebben de PvdA-beginselen onder het VVD-tapijt geveegd"

De SP-fractievoorzitter keert zich fel tegen het nieuwe belastingstelsel dat Paars II ontworpen heeft. "Er is veel geld nodig voor de sociale wederopbouw van ons land. Dat geld moeten we halen waar het het minst wordt gemist, en daar is nu geen sprake van. In het verkiezingsjaar 1998 maakte Kok zich – samen met velen – terecht boos over de exorbitante verrijking op de Beurs en in het bedrijfsleven. Maar waar komt hij nu mee? Met plannen die Nederland maken tot een waar belastingparadijs voor miljonairs. Het toptarief voor inkomstenbelasting gaat omlaag van 60 naar 52 procent: een topman uit het bedrijfsleven die een miljoen per jaar verdient, gaat er daardoor netto 54.000 gulden op vooruit, anderhalf modaal jaarsalaris. Verder blijft de hypotheekrente ook voor huizen van een miljoen of méér bestaan. En ten derde wordt de vermogensbelasting vervangen door een 'vermogensrendementsheffing' die de grote aandelenbezitter enorm bevoordeelt. Iemand met een hoog salaris betaalt 520 gulden extra belasting van een loonsverhoging van 1000 gulden. Een rijke aandelenbezitter die 1000 gulden koerswinst maakt, hoeft echter maar 120 gulden te betalen aan de fiscus. Wat Kok in het verkiezingsjaar onfatsoenlijke zelfverrijking vond, wil hij nu gaan belonen. De prijs van het fatsoen is wel erg verlaagd."

In zijn kritiek op het nieuwe belastingstelsel staat Marijnissen niet alleen. Een NIPO-onderzoek had onlangs als uitkomst dat 62 procent van de Nederlanders vóór verkleining van de inkomensverschillen is via de nieuwe belastingplannen. Nog geen drie van elke tien mensen is daartégen. En ook in wetenschappelijke hoek klinkt stevige kritiek op de belastingvoordeeltjes voor de rijken. De Groningse hoogleraar Economie Flip van de Kam concludeert dat het kabinet "definitief afscheid neemt van de draagkrachtgedachte". Vier Tilburgse belasting-professoren denken er net zo over: "Het draagkrachtbeginsel wordt feitelijk begraven. Qua fiscale beschaving gaan we hiermee terug naar de 19de eeuw," schrijven ze. In de reacties op de belastingplannen valt verder de oorverdovende stilte op binnen de PvdA. De Rotterdamse economie-hoogleraar Cnossen: "Er ligt een regeerakkoord. Fractievoorzitter Melkert wil de gelederen gesloten houden, ook al gaat dat ten koste van de sociaal-democratische beginselen." Marijnissen wreef het bij de algemene beschouwingen nog even extra in: "Rechtvaardigheid en het principe de zwaarste lasten voor de sterkste schouders waren toch eens de uitgangspunten van de PvdA. Waarom hebben de minister-president en staatssecretaris Vermeend dat onder het VVD-tapijt geveegd?"

"We zullen het kabinet steeds vaker uitdagen veel betere keuzes te maken"

Naast kritiek op de regeringsplannen, levert de SP ook alternatieven. De fractie lanceerde een eigen belastingplan 'Kiezen voor delen' dat de inkomensgelijkheid bevordert, de overheid meer financiële ruimte geeft en extra banen oplevert. De middelen om dat te bereiken zijn: afschaffing van de renteaftrek voor hypotheken boven 350.000 gulden – gekoppeld aan een harde garantie voor de renteaftrek tot die grens – een reële vermogenswinstbelasting, ecotaks voor grote energieverbruikers en belastingvoordeel voor werkenden met de laagste lonen. Marijnissen: "We zijn nooit de partij geweest van alleen maar kritiek. En nu we een goed ingewerkte vijfkoppige fractie hebben en een uitgebreid ondersteuningsteam zullen we het kabinet steeds vaker uitdagen met uitgewerkte plannen die bewijzen dat er – ook binnen de huidige omstandigheden – veel bétere keuzes te maken zijn."