Spanning, januari 2008 :: Column: Maatschappelijk onverantwoord ondernemen

Column

Een aantal jaren geleden voerde de SP actie tegen IKEA – een bedrijf dat via uitbesteding van productie aan fabrieken in andere landen op grote schaal gebruik bleek te maken van kinderarbeid. IKEA ging door de knieën en stelde accountantscontrole op kinderarbeid in. Als maatschappelijk verantwoord ondernemen niet wordt afgedwongen, komt het er zelden van. Er is internationale regelgeving, maar die is niet afdwingbaar. Bedrijven kunnen zich er vrijwillig aan houden, maar er is geen vuiltje aan de lucht als ze dat niet doen.

Regeringen van landen waar zich de problemen op grote schaal voordoen hechten om diverse redenen dikwijls weinig belang aan de aanpak ervan: de concurrentiepositie staat immers op het spel. Bemoeienis wordt ook vaak gezien als ontwikkelingsimperialisme of als verkapt protectionisme. Liesbeth Enneking stelt in haar onderzoek Corporate Social Responsibility: Tot Aan De Grens en Niet Verder? dat er daarom het meeste heil te verwachten valt van regulering voor multinationals in het land van de moedermaatschappij. Nederland kan aan bijvoorbeeld een bedrijf als Unilever minimumeisen opleggen die ook gelden voor Unilevers dochtermaatschappijen in het buitenland. Daarnaast kun je slachtoffers van schendingen in het buitenland toegang geven tot het Nederlands rechtssysteem om schadevergoedingen te eisen van het verantwoordelijke bedrijf.

Beide maatregelen zijn stappen op weg naar ‘ketenverantwoordelijkheid’: het idee dat Nederlandse bedrijven de plicht krijgen om te zorgen dat de producten die ze internationaal inkopen op een menswaardige manier zijn gemaakt, in de hele keten. Zonder kinderarbeid of andere vormen van schending van mensenrechten en zonder illegale milieupraktijken. Daarvoor is op zijn minst een keten die transparant is nodig. Een aantal SP-moties hierover zijn inmiddels in de Tweede Kamer aangenomen.

Bedrijven gebruiken de term ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ nog te veel om voor zelfregulering te pleiten en dat kan juist een manier zijn om onder hun morele plicht uit te komen. Niet managers moeten bepalen wat verantwoord is voor de maatschappij, al was het maar omdat ze niet democratisch gekozen zijn, die taak ligt bij de overheid. Of mensenrechten – en in het bijzonder die van kinderen – wereldwijd gerespecteerd worden, mag niet afhangen van pr-afdelingen van bedrijven. Dat is maatschappelijk onverantwoord.

Sharon gesthuizen

SP-Tweede Kamerlid