Tribune 03/2009 :: Wie gaat de crisis betalen?

Actueel

Wie gaat de crisis betalen?

Steeds sneller komt de crisis op ons af. Dagelijks komen er nieuwe berichten en cijfers waaruit blijkt dat het nog groter en ernstiger wordt dan al werd gevreesd. Wie zullen er voor de gevolgen van de crisis opdraaien? Degenen die de crisis veroorzaakt hebben? Of degenen die het minst weerbaar zijn?

Tekst Willem Bos Illustratie Arend van Dam

In eerste instantie werd er door veel politici, economen en andere ‘deskundigen’ een beetje badinerend over de crisis gedaan. Het was een Amerikaanse kredietcrisis en wij moesten ons vooral het hoofd niet op hol laten brengen. Nederland stond er uitstekend voor en kon wel een stootje hebben, zo beweerden Bos en Balkenende in koor.

Inmiddels is duidelijk dat ook Nederland hard wordt getroffen. De economie krimpt, de werkloosheid neemt snel toe en de overheid wordt op termijn met een enorm begrotingstekort geconfronteerd. De grote ontslaggolven moeten nog komen; het zijn nu eerst de uitzendkrachten en de ZZP’ers (zelfstandigen zonder personeel) die op straat komen te staan. Ook de gepensioneerden horen bij de eerste slachtoffers. Indexering, de aanpassing van de pensioenen aan de inflatie, zit er voor dit en de komende jaren niet in. Er is een gerede kans dat de premies voor de pensioenen omhooggaan en gesproken wordt over het optrekken van de pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar.

Minister Donner van Sociale Zaken roept werknemers op tot solidariteit. Daar bedoelt hij mee dat ze, net als de gepensioneerden, genoegen moeten nemen met een loonstijging van nul procent. Tegelijkertijd worden we van alle kanten opgeroepen om de economie te stimuleren door ons geld te blijven uitgeven. Anders zakt de vraag helemaal in, komen er steeds meer bedrijven in de problemen en wordt de crisis versterkt.

Europese tweeslachtigheid

Ook de Europese leiders hebben zich, op een speciale EU-top in Berlijn, gebogen over de crisis. Er is een aantal principeafspraken gemaakt om gezamenlijk de crisis te bestrijden. De regeringsleiders zijn het er over eens dat er strenger toezicht moet komen op het internationale kapitaalverkeer, dat belastingparadijzen aangepakt moeten worden, hedgefondsen aan banden gelegd en dat er een einde moet komen aan de perverse beloningen van topbestuurders.

Een concrete uitwerking van deze plannen laat nog op zich wachten. Met het benoemen van deze problemen erkennen de EU-regeringsleiders impliciet dat het neoliberale karakter van Europa een rol heeft gespeeld bij het ontstaan van deze omvangrijke crisis. Tegelijkertijd houden ze echter vast aan het neoliberale karakter van Europa en streven ze nog steeds naar het aanvaarden van het Verdrag van Lissabon, waarin het vrije kapitaalverkeer als belangrijk principe van de EU wordt vastgelegd.

Ook in Nederland zien we die tweeslachtigheid. Er wordt, ook door de regering, schande gesproken van de graaicultuur en van de perverse prikkels in met name de financiële sector, maar er wordt nauwelijks iets ondernomen om tot werkelijke veranderingen te komen. Er zijn tientallen miljarden in de banken gestopt, zonder dat de financiële instellingen hun beleid wezenlijk hoeven te veranderen. De uitverkoop van andere sectoren, zoals de energievoorziening, gaat gewoon door en de postmarkt wordt toch geliberaliseerd.

Als gevolg van de crisis dreigt er een fors tekort op de overheidsbegroting. Dus moet er bezuinigd worden. Bij de discussie daarover in het parlement deed SP-fractievoorzitter Agnes Kant een aantal suggesties: “De verspilling van de commerciële reïntegratie, de miljarden voor JSF, de kilometerheffing, de geldverslindende bureaucratie in zorg, de mega-salarissen aan de top.” Maar dat is niet het soort zaken waar de coalitiepartijen aan denken. Als het aan hen ligt wordt er niet bovenaan, maar onderaan de maatschappelijke ladder bezuinigd. Als het aan hen ligt zijn het de uitkeringen en de sociale voorzieningen waarin wordt gesneden. Dat is niet alleen hoogst onrechtvaardig, het is ook heel dom.

Kant: “Dergelijke bezuinigen brengen nieuwe schade toe aan de economie. Ze zullen ertoe leiden dat de mensen minder te besteden hebben, dus zakt de economie nog verder in. Het zal de recessie verergeren en leiden tot nog minder banen, nog meer uitkeringen, nog meer ellende.”

Systeemcrisis

In plaats daarvan roept de SP de regering op om met een fors stimuleringspakket komen. Agnes Kant: “Haal al geplande investeringen naar voren en bedenk nieuwe, zoals onderhoud aan woningen en scholen, spoorwegen en waterwegen. Investeer in de bouw en onderhoud van huurwoningen, in energiebesparing in woningen. Investeer in onderhoud van scholen en van spoorwegen. Leg versneld spoor aan, bijvoorbeeld de spoorlijn Breda-Utrecht. Bouw buurtverpleeghuizen. Investeer in duurzame energieprojecten en innovatie. Er liggen plannen klaar ter waarde van 2,7 miljard om ouderen in verpleeghuizen eindelijk een eigen kamer te geven. Dat soort maatregelen versterkt de economie en de menselijke waardigheid.”

Daarnaast benadrukt ze dat er ook structurele veranderingen moeten komen. “Deze crisis is een systeemcrisis, de praktijk toont aan dat het ongeremde kapitalisme wereldwijd tot drama’s leidt. Het is dus geen kwestie van een noodverband leggen en dan weer doorgaan. De politiek moet lessen trekken. Er zullen fundamentele veranderingen moeten komen. De economie zal democratischer moeten worden bestuurd en gecontroleerd, met meer zeggenschap voor werknemers en minder aandeelhoudersmacht. We moeten echt naar een nieuwe koers, anders zullen we snel weer op weg zijn naar de volgende crisis.”