Tribune 11/2007 :: Dollarcrisis in zicht

Interview

Willem Middelkoop: “De excessen zijn nu zo groot geworden, dat het systeem wel moet instorten

Dollarcrisis in zicht

Tekst Maja Haanskorf Foto Suzanne van de Kerk

Het huidige financiële systeem draait op dollars, maar die worden al sinds de jaren zeventig niet meer gedekt door goud. De Amerikaanse overheid en bankiers hebben de schulden zo ver op laten lopen, dat volgens financieel journalist Willem Middelkoop (45) de uiterste houdbaarheidsdatum van de dollareconomie in zicht is. Zijn boek Als de dollar valt: Wat bankiers en politici u niet vertellen over geld en de kredietcrisis is een bestseller. “Ik ben Kuifje in economenland.”

Stipt op tijd wandelt Willem Middelkoop het Aziatische restaurant binnen, waar hij kind aan huis is. In één vloeiende beweging trekt hij zijn colbertje uit en zet hij de bril van zijn neus. “Die heb ik net, ongelooflijk wat een licht overal, bijna hallucinerend”, zegt hij. De schrijver van Als de dollar valt praat makkelijk en denkt snel. De onderwerpen vliegen over tafel: jeugdherinneringen, zorgen over de toekomst van zijn kinderen, tips om je voor te bereiden op minder goede tijden en natuurlijk de huidige kredietcrisis. “Perfecte timing, vlak voor mijn boek uitkwam. Dat heeft de verkoop zeker goed gedaan.”

Zes drukken in drie maanden, dat is niet mis.

“Nee, en de zevende is al in de maak. Het staat in de top tien, ongekend voor een boek over economie. Het is wel heel toegankelijk geschreven, in honderd korte vragen. Amerikaans, net als de cover, die knalt echt. Het helpt ook dat ik bekend ben als financieel journalist bij RTL-Z. Twee dagen per week doe ik verslag vanaf Beursplein 5.”

Het boek is een soort ‘economie voor dummies’?

“Dat idee, ja. Iedereen met mavo moet het kunnen begrijpen. In januari komt mijn tweede boek uit, zelfde opzet. Het gaat over olie en energie. Wat vind jij mooier als titel? Ik twijfel tussen ‘De permanente oliecrisis’ en ‘Als de olie op is’. Die laatste is commerciëler, lijkt me. Ik heb een handelsgeest, ben ondernemer. Ik zie het geld liggen op straat, het is een manier van denken. Andere mensen denken over andere dingen na, over filosofische kwesties. Ik ben heel praktisch, een echte hbo’er, geen academicus. En een buitenstaander, ook in de financiële wereld.”

Je boek leest als een avonturenverhaal: de ene ontdekking na de andere. Als een jochie vol bravoure leg je geheimen bloot.

“Ik ben Kuifje in economenland. Als dingen me interesseren, wil ik weten hoe ze in elkaar steken. Dat is altijd zo geweest. Mijn zus vertelde dat ik als vijfjarige al vroeg waar het geld vandaan kwam. ‘Geld komt van de bank’, zei mijn pleegmoeder. ‘Waar haalt de bank dan het geld?’, vroeg ik. ‘Dat is er gewoon’, was het antwoord. Ik geloofde toen al niet in standaardantwoorden, al helemaal niet van autoriteiten. Dat is nog steeds zo. Overheden, banken: ze liegen.

Over van alles – de inflatiecijfers, de economische groeicijfers, het gegoochel met de goudprijs.”

Je bent dus een behoorlijk wantrouwig persoon?

“Helemaal niet! Mensen vertrouw ik juist snel. Maar instituties niet, dat is wat anders. Ik heb heel gauw door wanneer ik word belazerd. Dat is een bijna paranormale sensatie, mijn gevoel zegt: zoek dit uit! Het is ook een sport, als een detective dingen uitzoeken. Het heeft ermee te maken dat ik controle wil hebben. Zodat ik onzekerheden die het me lastig kunnen maken, kan uitbannen. Een crisis is het ergste wat je kan overkomen. Als burger overvalt het je. Maar als je wil, kan je het zien aankomen en je erop voorbereiden. Dat is wat ik doe.”

Waar komt dat gevoel vandaan?

“Ik denk uit mijn jeugd. Die heb ik doorgebracht op een plek waar ik niet wilde zijn. In een klein gehucht in het noorden van Drenthe, een soort Nederlands Siberië. Iedere dag op de fiets naar school in Hoogeveen. Nog steeds heb ik een hekel aan kou. Ik ben opgegroeid bij een pleeggezin en ik weet nog precies wat ik voelde toen ik de eerste keer mijn pleegmoeder zag: ik wil niet bij deze vrouw zijn. Ik was toen vierenhalf en het is altijd zo gebleven. Op mijn achttiende ben ik weggevlucht, naar Amsterdam.”

Waar waren je eigen ouders?

“Mijn vader woonde in Genève, daar ben ik ook geboren. Hij is kernfysicus, heeft heel zijn leven bij het CERN gewerkt. Mijn moeder werkte daar als secretaresse. Een Joodse vrouw uit een bijzondere familie. Heel anders dan mijn vader, die uit een tuindersfamilie kwam. Haar vader was nog directeur geweest van de Beurs van Berlage. Daar kijk ik vanuit mijn studio nu op uit. Ik denk dat ik van mijn moeders kant de ondernemersgeest heb meegekregen. Mijn moeder werd schizofreen en mijn vader, een echte wetenschapper, wist niet wat hij met drie kinderen aan moest. Zo belandde ik met mijn broer en zus in een pleeggezin.”

In Als de dollar valt doe je uit de doeken hoe het huidige financiële systeem in elkaar zit en concludeer je dat het fout zal aflopen. Hoe komt dat?

“Als het anker gaat schuiven, raakt het schip op drift. Ons systeem is helemaal gekoppeld aan de dollar. Na de Tweede Wereldoorlog zochten de Amerikanen nieuwe buitenlandse markten. De overheid en het bedrijfsleven, die daar sterk met elkaar zijn verweven, hebben bewust een beleid gevoerd om optimaal te profiteren van het geldsysteem dat ze zelf hadden bedacht. De dollar werd losgekoppeld van het goud en werd de reservemunt. Dat gaf het land een voorsprong. Want grondstoffen moeten in dollars worden betaald en alleen de Verenigde Staten kunnen ongelimiteerd dollars scheppen. Eind jaren zestig hadden de VS steeds meer geld nodig, vooral voor de Vietnamoorlog. Daarom verbraken ze in 1971 de belofte dat andere landen hun overschot aan dollars mochten inruilen voor goud. Sindsdien zijn er steeds meer trucs nodig om het dollarsysteem in stand te houden.”

Welke trucs?

“Neem het gegoochel met derivaten, me-teen de kern van de huidige kredietcrisis. Derivaten zijn afgeleide financiële producten. Zo is een aandeel geen derivaat, maar een optie op dat aandeel wel. Je kunt er bijvoorbeeld risico’s mee kopen en verkopen. Je kunt er alles mee laten zien en verbergen wat je wilt: winst, waarde, verlies. Er zijn wel honderd keer meer derivaten dan geld. Die hele berg is volstrekt oncontroleerbaar geworden. Dat geven accountants ook toe. Die zetten handtekeningen, terwijl ze niet weten hoe al die ingewikkelde en vertakte financiële contracten in elkaar zitten. Denk maar aan het gegoochel bij Enron. Het misdadige is dat Alan Greenspan, de voormalige directeur van de Federal Reserve (FED), bewust heeft gekozen om dit hele derivatensysteem ongereguleerd te laten. Hij heeft letterlijk gezegd: ‘Derivaten zijn prima om risico´s te spreiden.’ Te verbergen, bedoelde hij.”

De Verenigde Staten krijgen van jou de zwartepiet toegespeeld?

“Zij willen koste wat kost het dollarsysteem in stand houden. Daardoor is nu ons financiële systeem op schulden en kredieten gebaseerd. Nog nooit eerder is er zo veel geld geschapen dat nergens door wordt gedekt. De excessen zijn nu zo groot geworden, dat het systeem wel moet instorten. De VS zelf hebben een torenhoge buitenlandse schuld en voor 66.000 miljard dollar aan toekomstige ongedekte verplichtingen, zoals pensioenen. Niemand weet hoe dit moet worden gefinancierd.”

Volgens Greenspan is het feit dat er weinig controle is geen probleem. De markten werken goed.

“Dat is een truc. Hij beweert dat we niet weten dat er bubbels zijn, tot ze ontploffen. Maar in de jaren negentig wist iedereen van de internethype. In 2004 zei hij nog dat er geen luchtbel was op de huizenmarkt. Volgens hem kunnen we luchtbellen niet voorkomen, maar wel de effecten opvangen als ze knappen. Terwijl hij de luchtbellen zelf heeft veroorzaakt. Met een belachelijk lage rente van 1 procent stimuleerde hij het lenen. Hij heeft de brandstof uitgedeeld en verbaast zich dan dat er een uitslaande brand komt. De neergang op de huizenmarkt is nog maar een jaar bezig en het bankwezen trilt nu al op zijn grondvesten.”

Een lage dollar stimuleert de Amerikaanse export. Kan er dan geen nieuw evenwicht ontstaan?

“Dat is het sprookje van de geleidelijke aanpassing van de dollar. Natuurlijk helpt het een beetje, maar de VS produceren te weinig en importeren steeds meer, vooral grondstoffen. Bovendien is er een nieuw probleem: veel landen willen de dollar niet meer. Terwijl de VS een constante instroom van geld nodig hebben om hun tekorten te dekken: ongeveer 1.000 miljard dollar per jaar. Als het buitenland de VS niet meer wil financieren, moet de rente in de VS sterk omhoog. De kredietcrisis maakt de situatie extra zorgelijk.”

En die is vooral de schuld van het Amerikaanse beleid?

“Absoluut. Het had nooit mogen gebeuren! Al die bubbels, ook de kredietbubbel, zijn gecreëerd door enorm veel geld tegen extreem lage rente uit te lenen. Wat je nu ziet, is een samenvallen van dollarcrisis en kredietcrisis die elkaar versterken. Het vertrouwen in de munt begint te dalen. Sommige landen willen grondstoffen niet meer in dollars betaald krijgen. Het is onvermijdelijk dat de dollar verder daalt.”

Wat zijn dan de gevolgen?

“Een langdurige economische recessie. Veertig jaar lang schulden opbouwen, dat is niet zomaar weg. Het omvallen van die hele derivatenberg is nog maar net begonnen. Banken hebben maar een kleine dekking voor alle uitstaande risico’s. Die moeten als gevolg van de hypotheekcrisis nu miljarden afschrijven. Als ze te veel moeten afschrijven, gaat het mis. Nu lukt het nog om voldoende nieuw geld aan te trekken. Bijvoorbeeld door onderdelen te verkopen, het dividend te halveren en extra aandelen uit te geven. Volgend jaar verdiept de crisis zich, dan komen er problemen met creditcards en andere leningen die niet meer kunnen worden terugbetaald. De schuldenberg is zo groot, dat er maar met 3 procent van die schulden iets fout hoeft te gaan om de banken in grote problemen te brengen. Het consumentenvertrouwen vermindert, bestedingen komen onder druk. Dan zitten we in een vicieuze cirkel. De bankiers kunnen dan alleen maar de rente opnieuw verlagen en nog meer geld scheppen - waardoor het geld weer minder waard wordt.”

Wie zijn vooral de dupe?

“Mensen met een laag inkomen, die geen eigen huis hebben en alleen een klein spaarcentje. Zij worden onvoldoende voor de inflatie gecorrigeerd. In dit systeem wordt sparen afgestraft en lenen beloond.”

Had Marx dan gelijk toen hij in Das Kapital stelde: ’dann kriselt es immer weiter’, is crisis inherent aan het kapitalisme?

“Ik denk het wel. Ons systeem is net zo instabiel als het communisme. Het kapitalisme is ontspoord door het loslaten van de goudstandaard. Je ziet in de geschiedenis dat de hebzucht van politici en bankiers altijd leidt tot het ontploffen van financiële systemen. Dat was bij de Romeinen al zo. Dus moet de overheid controle uitoefenen op financiële markten, op wie er geld mag maken, en zorgen voor een vangnet voor de zwakken. We leven niet in een jungle, waar je die maar kunt laten creperen. Maar in de VS wordt het Witte Huis bevolkt door bankiers. Financiers hebben de overheid gekocht.”

Toch hoor je overal dat de economie groeit en alles prima gaat.

“De cijfers komen van politici en bankiers. Die spelen samen een spel. Overheden hebben baat bij hoge economische groeicijfers en lage inflatiecijfers. Hoe lager de inflatie, hoe minder ze hoeven te corrigeren in pensioenen en uitkeringen. Een lage rente is ook een teken van een goede economie. Dat die geheel is gebouwd op drijfzand, wordt er niet bij verteld. De ondertitel van mijn boek is niet voor niets: Wat bankiers en politici u niet vertellen over geld en de kredietcrisis.”

We worden dus voorgelogen?

“Er wordt gemanipuleerd met cijfers. De inflatie is bijvoorbeeld hoger dan de cijfers laten zien, ook bij ons. De inflatiecorrectie is nu al jaren te laag. Daardoor komen grote groepen in de knoei. Zoals bejaarden en uitkeringsgerechtigden, maar ook middeninkomens. Probleem is dat er nauwelijks onafhankelijke onderzoekers zijn. Van elke honderd economen hebben er 98 belang bij om het systeem te volgen. Ze zijn in dienst van bedrijven, banken, of instellingen als Clingendael. Ze zitten in een natuurlijke omgeving van macht en autoriteit. Dat geldt ook voor universiteiten: probeer maar eens een hoogleraar accountancy te vinden die geen bijbaan heeft in het bedrijfsleven of ergens vennoot is.”

Hoe kom jij dan aan je informatie?

“Je moet het zoeken bij alternatieve bronnen, zoals sites van activisten, en de goede vragen stellen. Toen destijds internetbedrijven hoog genoteerd stonden maar tegelijk verliezen leden, vroeg ik me af hoe dat kon. Dus ben ik gaan uitzoeken hoe die gekte ontstond. Ik heb talloze boeken over economie gekocht in de VS. Daar vind je alles, ook bestsellers in het genre: ‘Hoe profiteer ik van de volgende crash’. Ik verdiep me er nu al tien jaar in. Later vond ik geestverwanten op de website GATA, een forum van mensen uit de financiële wereld die willen weten hoe dingen werkelijk zitten; handelaars, beleggers. Speerpunt is het boven tafel krijgen van de waarheid over de goudmarkt.”

Ben jij de enige die weet hoe ons systeem werkelijk functioneert?

“Dat vroeg mijn vriendin ook: ‘Je denkt toch niet dat jij de enige bent die de val van de dollar aan ziet komen?’ Zo narcistisch ben ik wel, dat ik dat denk, haha. Het is ook een kwestie van gezond verstand en een scherp gevoel. Bovendien heb ik er persoonlijk belang bij. Ik beleg zelf en heb altijd als zelfstandige gewerkt. Het lijkt wel of economen de weg kwijt zijn. Het gaat alleen nog maar om modellen, econometristen hebben de macht. Ze stellen geen fundamentele vragen. Niemand vraagt zich bijvoorbeeld af of het goed is dat de FED eigendom is van particuliere banken.”

Hoe zie je de toekomst?

“Ik ben geen wetenschapper of politicus. Ik heb geen oplossingen. Ik kijk als journalist naar de feiten en bedenk wat er valt te verwachten. Ik ben een liberaal, maar met een sociale, nuchtere inslag. Met een maakbare samenleving en ‘iedereen gelijk’, heb ik niets. Mensen willen niet gelijk zijn. Een vrijemarkteconomie is oneerlijk voor zwakkeren, dat moet je accepteren. Maar hoe rijker je bent, hoe meer je verplicht bent te delen.”

Wat raad je mensen aan?

“Wees flexibel! Verzilver bijvoorbeeld de overwaarde op je koophuis. Doe aan scenarioplanning. Weet je dat je heel goedkoop op Bali kunt wonen?

Of koop zilver, de zilverprijs gaat geheid verdubbelen. Ik ben een optimist, maar wel bang dat er voor mijn kinderen een periode van back to basics gaat komen. Daar zijn kinderen van nu niet op voorbereid.” •