Tribune, 01/2006 - Zeeuwen klagen niet

Problemen te over, maar…

‘Zeeuwen klagen niet’

Tekst: Ronald Kennedy en Johan van den Hout Foto: Rob Voss

Aan de ene kant het water, aan de andere kant de Belgische grens: Zeeuws-Vlaanderen. Tot voor kort een witte vlek op de SP-kaart. Daar lijkt nu verandering in te komen. Een rit door het Zeeuws-Vlaamse ‘We moeten kritisch blijven, maar niet te veel met de kont tegen de krib. Hier moet je niet té veel met tomaten gooien.’

Vlakbij de Belgische grens, ingebed in het Zeeuws polderlandschap, ligt Hulst. Het 28.000 zielen tellende stadje is vooral bekend als bakermat van Reynaert de Vos, die altijd druk in de weer was om met snode plannen de gevestigde orde op te schudden. Fons Luijben, naast Zeeuws Statenlid ook bestuurslid van de kersverse lokale SP-afdeling in Hulst, ziet wel overeenkomsten. ‘We zijn nu al een luis in de pels, en dat zal na de verkiezingen niet minder worden.’ Hulst kent een gesloten bestuurscultuur, veel wordt in achterkamertjes geregeld. Niet voor niets is openbaarheid van bestuur een van de belangrijkste speerpunten en het eerste hoofdstuk van het programma.

Maar er is meer te doen in Zeeuws-Vlaanderen, vooral het milieu baart zorgen. Luijben wijst op de lege provinciale weg voor hem. ‘Vrij baan. Toch willen ze hier een vierbaansweg van maken. Wat ons betreft zijn er betere alternatieven.’ Even later passeren we het pompeuze, nieuwe busstation bij Terneuzen, dat als een enorm modern kunstwerk oogt. ‘Het heeft twee miljoen euro gekost, maar er wordt niet eens optimaal gebruik gemaakt van het openbaar vervoer in Zeeland. De verbindingen zijn nog lang niet zoals ze zouden moeten zijn, en onrendabele lijnen worden geschrapt. Je bent hier echt aangewezen op een auto.’

Het fiets- en voetveer, dat de inwoners van Hulst verbond met de rest van Zeeland, is onlangs opgeheven. Nu is een flinke omweg door de Westerschelde-tunnel noodzakelijk. Een ritje door de tunnel kost € 4,20. ‘Volgend jaar zit er weer een prijsverhoging aan te komen,’ zegt Luijben. De tarieven worden verhoogd om de exploitatie van de tunnel winstgevender te maken. Zo worden de aandelen aantrekkelijker en meer waard voor een eventuele overname-kandidaat. ‘Wij verzetten ons fel tegen privatisering van de tunnel. Het gaat hier om een cruciale verbinding tussen Zeeuws-Vlaanderen en de rest van het land. Dat moet je niet overgeven aan de markt. Het is sowieso van de gekke dat wij moeten betalen voor die tunnel terwijl in de rest van Nederland zulke infrastructuur door de staat wordt bekostigd. Wij Zeeuwen betalen toch ook belasting?’

Aan de horizon doemen de schoorstenen van de Dow Chemicals-fabriek op. ‘Ze houden zich volgens ons keurig aan de regels,’ zegt Fons Luijben. ‘Bovendien moet je ook wel heel sterk in je schoenen staan om te protesteren tegen Dow. Het is de grootste en meest invloedrijke werkgever in de regio.’ De werkgelegenheid in Zeeuws-Vlaanderen is schaars. Naast Dow zijn de postorder-bedrijven Neckermann en Pabo grote werkgevers. ‘Ja, die van de pikante catalogussen,’ grinnikt Luijben. Zeeuws-Vlaanderen is een strategische locatie voor logistieke bedrijven, denkt hij. ‘Vanuit Nederlands perspectief liggen we afgelegen, maar we bevinden ons in feite vlakbij Brussel en Parijs.’

Grensarbeidersvraagstukken, afnemende arbeidsplaatsen in de scheepvaart en visserij, vergrijzing; het zijn de problemen waar de drie gemeenten (Hulst, Terneuzen en Sluis) in Zeeuws-Vlaanderen mee kampen. En met de kerncentrale van Borssele, Dow Chemicals en de haven van Antwerpen om de hoek is de bezorgdheid om het milieu er niet minder om dan in een stad als Rotterdam.

‘Geen Zeeuw die niet leeft met het water en de herinnering aan de stormvloed van 1953.’

Net even buiten Hulst doorbreken bull-dozers de stilte. Ze graven niet om een woonwijk aan te leggen, hier komt – met Europees subsidiegeld – een natuurgebied dat de flora en fauna moet beschermen. Maar als het aan Antwerpen ligt komt er geen natuur. De Belgische havenstad wil dat de Westerschelde verder wordt uitgediept om ruim baan te maken voor grote containerschepen. Het stuit op felle bezwaren, zegt Luijben. ‘Zeeuwen vinden dat we geen land moeten terug geven aan de zee.’ ‘Geen Zeeuw die niet leeft met het water en de herinnering aan de stormvloed van 1953,’ zegt ook Conny Buijs, stafmedewerker voor gemeentelijk milieubeleid van de Zeeuwse Milieufederatie. Aan het strand van Cadzand of op de boulevard in Terneuzen lijkt Kyoto een heel eind weg. Toch speelt klimaatsverandering in Zeeuws-Vlaanderen een grote rol. Buijs: ‘Zeeland zal als eerste te kampen krijgen met een stijgende zeespiegel. Iedereen is zich wel bewust van het gevaar, maar dat wil nog niet zeggen dat het eenvoudig is daar beleid op te maken. Bijvoorbeeld waar het gaat om het ontpolderen: stukken grond teruggeven aan het water. Dat is een zinvolle investering, het is goed voor de natuur en vooral ook als bescherming tegen het wassende water. Maar vertel een Zeeuw maar eens dat een polder, eigenhandig veroverd op de zee, terug moet worden gegeven aan diezelfde zee…’

Fons Luijben: ‘De discussie over het uitdiepen van de Westerschelde ligt heel emotioneel. Wij vinden dat je vooral moet kijken naar de kwalijke gevolgen voor milieu en veiligheid. Grotere zeeschepen betekenen ook een groter risico dat er iets goed fout gaat. Niet zo lang geleden is hier een tankschip met chemicaliën vastgelopen’, wijst Luijben, terwijl we bij de voormalige aanlegplaats van het voetveer staan. ‘De evacuatie verliep allesbehalve vlot. Mensen stonden in groten getale langs de kade te kijken. Levensgevaarlijk.’ Grotere schepen betekenen ook meer vrachtvervoer, waarvoor dijkweggetjes moeten worden verbreed. ‘Het gaat om meer dan alleen de schepen zelf.’

‘Sinds de jaren tachtig zijn hier niet meer zoveel mensen op de been geweest voor protest’

Over slingerende dijkwegen arriveren we bij het huis van Ger van Unen, de afdelingvoorzitster van de SP Hulst. Samen met haar vriend Rob van Willigenburg, secretaris van de afdeling, woont ze in een voormalig arbeidershuisje. Rondom de eettafel, gevulde koeken in het midden, zit het voltallige bestuur van de SP in Hulst: kerngroeplid Catlijne Akkermans, penningmeester Ilse van de Velde, en bestuurslid Jeanne Akkerman. Samen hebben we een hele prestatie geleverd, vindt Van Unen. Het ledental is in een jaar tijd gegroeid van 18 naar 70 en een paar maanden na de officiële oprichting is de afdeling al klaar voor de gemeenteraadsverkiezingen. ‘Daar mogen we trots op zijn. Bij heel wat andere afdelingen, ook in grote steden, is dat niet gelukt’, grijnst Ger van Unen. Wat is het geheim van het succes? ‘Enthousiasme,’ klinkt het eensgezind. Rob van Willigenburg: ‘Maar we hadden wel het voordeel dat er in deze regio heel wat mensen zaten met politieke ervaring en sympathie voor de SP.’

Toch zal het een behoorlijke kluif worden om de kiezers wakker te schudden, denkt Van Unen: ‘De politieke voorkeur van Zeeuwsvlamingen is al jaren verankerd. Dat zit er zo ingesleten.’ Van Willigenburg: ‘Vooral bij ouderen leeft het idee dat overheid toch alles bepaalt. Protesteren haalt niks uit zeggen ze..’ Ilse van de Velde, die veel vrijwilligerswerk doet voor ouderen, ziet veel verborgen armoede. ‘De schaamte om je hand op te houden is hier nog erg groot. Je moet ze soms echt aan hun hand meenemen naar het gemeentehuis. Armoede bestaat hier alleen achter gesloten gordijnen.’

‘Zeeuwen mopperen nu eenmaal niet. In ieder geval minder dan elders,’ denkt Fons Luijben. Toch was de lokale SP-protestactie tegen het nieuwe zorgstelsel een groot succes. Van Unen: ‘We kregen te horen dat er in jaren niet meer zoveel mensen op de been zijn geweest.’

Hulst, maar ook Terneuzen en Sluis, bestaat uit een groot aantal kernen. Daar verdwijnen voorzieningen als de post- en wijkkantoren, en winkeltjes sluiten. De dichtstbijzijnde bushalte ligt soms op zes kilometer afstand. Vooral voor ouderen is dat een groot probleem. En hoewel de vergrijzing in Zeeuws-Vlaanderen een van de hoogste is in Nederland, worden de bejaardentehuizen afgebroken. Zo wordt in Kloosterzande het verzorgingstehuis ingekrompen van 100 naar 45 plaatsen. ‘Die andere 55 mensen moeten in appartementen gaan wonen. Luxe, ja. Maar onbetaalbaar. Straks moet zich nog een dependance van de voedselbank in die dure tent vestigen!’ schamperen Eddy Verdurmen en Kees Vinken van de Stichting Gehandicaptenbeleid Hulst. Deze ‘extra-muralisering’ van een tehuis naar dure appartementen doet zich in Zeeuws-Vlaanderen op tal van plekken voor. Volgens Verdurmen wordt niemand daar vrolijk van: ‘De gemeente betaalt mee aan die kapitaalvernietiging en de bewoners hebben geen keuze. Ze moeten hun spaarpotje opmaken en zitten vervolgens in armoede te vereenzamen in die appartementjes.’

‘Het doel is één Zeeuws ziekenhuis in Goes. Aan de overkant dus.’

Ook de gezondheidszorg wordt steeds moeilijker bereikbaar. De ziekenhuizen in Hulst en Sluis zijn al gesloten, en het laatst overgebleven ziekenhuis in Zeeuws-Vlaanderen, dat in Terneuzen wordt bedreigd. ‘Het doel is één ziekenhuis voor heel Zeeland. In Goes. Aan de overkant dus.’ Met ‘de overkant’ bedoelt de Zeeuws-Vlaming alles ten noorden van de Westerschelde; en dat ligt verder weg dan België. Van oudsher gaan veel mensen dan ook naar ziekenhuizen in Gent en Antwerpen. Veel artsen van het ziekenhuis in Terneuzen zijn Belgen en verwijzen voor ingewikkelde ingrepen door naar hun praktijk in België. Ook hebben veel grensbewoners een Belgische huisarts. ‘Of dat straks nog allemaal vergoed gaat worden… ik hou m’n hart vast,’ zegt Vinken.

Over de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) – die volgens planning vóór 1 juli door de Eerste en Tweede Kamer moet – zijn Vinken en Verdurmen evenmin te spreken. ‘Alles lijkt neer te komen op de mantelzorgers. Het worden echt vooroorlogse toestanden. En hier wonen ouderen vaak in kleine geïsoleerde dorpjes. Wie gaat er dan voor wie zorgen?’ vraag Verdurmen zich af.

Hoe klein Oostburg ook mag zijn, de problematiek rond werk en inkomen lijkt niet veel anders dan in een grote stad.

Aan de eettafel in huize Van Unen maakt men zich ook grote zorgen over de vergrijzing, en over de sluitende ziekenhuizen. Maar er zijn ook andere wensen. Als het aan de SP ligt komt het voetveer terug, moeten de monumentale panden in het dorp behouden blijven, – ’er is al genoeg gesloopt door projectontwikkelaars,’ – en moet ook de privatisering van het cultureel centrum van de baan. Maar één onderwerp wordt door de aanwezigen als het belangrijkste onderkend: werkgelegenheid. ‘Door meer banen kunnen we de uitstroom van jongeren uit Hulst stuiten.’ Maar iedereen weet het: het is geen gemakkelijk thema. Luijben: ‘Vaak moeten we hier een balans zoeken tussen werkgelegenheid en milieu. Neem de intensieve kokkelvisserij of de komst van een eventuele containerterminal. Daar zijn we als SP tegen, maar de schreeuw om werkgelegenheid is groot. Je moet met goeie en werkbare alternatieven komen.’

Hoe moeizaam de werkgelegenheid is, kan Rinus de Lijser uitleggen, coördinator van de kringloopwinkel in Oostburg in het westen van Zeeuws-Vlaandern. De kringloopwinkel is een van de plekken waar werklozen worden geplaatst om te reïntegreren in de arbeidsmarkt. Het is opgezet door het PIBLW, het Project Intense Begeleiding Langdurig Werklozen. Vroeger was het doel om mensen die aan de kant stonden maatschappelijke participatie aan te bieden. Achter de geraniums uit komen, dat was al goed. Doorstroming naar een reguliere baan was mooi meegenomen, maar geen doel op zichzelf. ‘Nu moeten we ‘efficiënt’ zijn, en zoveel mogelijk uitstroom bewerkstelligen. Maar waarheen?’ vraagt De Lijser zich af. PIBLW-Maatschappelijk werkster Aukje de Vries valt hem bij: ‘Wij hebben hier te maken met de moeilijkste doelgroep, mensen die al zijn afgewezen bij andere reïntegratiebedrijven of voor wie zelfs bij de sociale werkplaats geen plek was. Vaak gaat het om mensen met psychosociale problemen of een verslaving, voor wie het opbouwen van ritme en structuur al een hele opgave is.’ Zeeuws-Vlaanderen mag ver weg lijken; de problemen zijn er niet anders dan elders.‘Wel hebben we hier vooral te maken met alcoholverslaving, veel meer dan met drugs,’ nuanceert De Vries nog…

‘Met een beetje mazzel veroveren we

drie van de 21 zetels’

Lijsttrekker Ger van Unen is ervan overtuigd dat ze na 7 maart in de gemeenteraad van Hulst zal zitten. ‘Met een beetje mazzel veroveren we drie van de 21 zetels’. Van de huidige raadsleden zijn er maar drie vrouw. De overige achttien zijn grijze heren van boven de vijftig. ‘Alleen al dáárom zou onze fractie een omwenteling betekenen’. Ze verheugt zich op het raadslidmaatschap en wil er ‘vol tegenaan’. Luijben probeert haar te temperen: ‘We moeten kritisch blijven, maar niet te veel met de kont tegen de krib. Daar houdt de gezagsgetrouwe Zeeuw niet van. Hier moet je niet té veel met tomaten gooien.’ Het Statenlid verovert de harten van de Zeeuwen liever op een subtielere manier. ‘Zo was er laatst een commissievergadering gepland op Goede Vrijdag. Ik heb daar als enige tegen geprotesteerd. Zelfs de SGP en het CDA hadden er geen rekening mee gehouden. Met zulke acties laat je zien dat je als SP oog hebt voor wat er leeft in de Zeeuwse samenleving.’