SP Tribune 11/2004 :: Jeff Halper: De twee-statenoplossing is finito

Tribune 19 november 2004

‘De twee-statenoplossing

is finito’

Jeff Halpers alternatief voor Israël en Palestina: een federatie naar Europees model

Al ruim dertig jaar woont de Amerikaan Jeff Halper in Israël. Aanvankelijk verwierf hij daar bekendheid als professor in de antropologie. Inmiddels timmert hij vooral aan de weg als activist. Uit boosheid én overtuiging. Wat hij ‘thuis’ aan ellende en onredelijkheid ziet en meemaakt, bevalt hem allerminst. Onlangs was Halper te gast in Nederland. ‘De bal ligt aan jullie kant. Jullie moeten ervoor zorgen dat de internationale gemeenschap eindelijk in beweging komt.’

Tekst en foto's Anja Meulenbelt

De hoogleraar die activist werd volgt de voortschrijdende bezetting van Palestijns gebied met woede en argusogen, en helpt ook onvermoeibaar om afgebroken woningen van Palestijnse families weer op te bouwen. Ook al weet hij dat de bulldozers binnen de kortste keren opnieuw uitrukken. Vooral rond Jeruzalem, toch al ingesloten door nederzettingen, krijgt geen Palestijn nog een bouw- of uitbreidingsvergunning – ook al heeft hij legale aanspraken op het land. Er blijft dan niets anders over dan illegaal te bouwen. Waarna het wachten is op het leger, dat alles weer plat komt walsen en de huiseigenaar daarvoor ook nog eens de rekening presenteert. Deze golf van house demolitions (huisvernietigingen) ziet Halper als een Israëlische obsessie met een lange geschiedenis. Hij begon al in 1948 en duurde tot in 1960, toen meer dan 400 Palestijnse dorpen met de grond gelijk werden gemaakt. Een nieuwe vernielingsgolf volgde na 1967. De Palestijnse bevolking werd steeds verder op elkaar gedreven binnen de bezette gebieden, en steeds meer woningen buiten die aangewezen woonkernen werden stelselmatig vernield, samen met boomgaarden en velden. En nu staan er nog duizenden woningen op de nominatie voor afbraak.

‘Je kunt niet begrijpen wat de Israëlische bezetting inhoudt zonder deze feiten onder ogen te zien en zonder de kaarten erbij te halen,’ zegt Halper. ‘De meeste mensen willen nog altijd geloven dat het geen eenzijdige bezitting, maar een wederzijds conflict is. ‘Wij van het ICAHD (Israeli Committee Against House Demolitions-red) houden ons niet met de huisvernietigingen bezig als doel op zich, maar als middel om te bereiken dat de bezetting ophoudt. De acties tegen de muur dienen hetzelfde doel. Ik kom vaak goedwillende mensen tegen die ook actie willen voeren, olijfbomen willen planten, dialooggroepen willen oprichten. Mijn eerste vraag is dan altijd: draagt dit bij tot beëindiging van de bezetting?’

‘Met orks ga je niet om tafel zitten’

‘Dit is de manier waarop Israël het ons presenteert,’ zegt Halper, ‘wij zijn een klein landje dat vecht voor zijn bestaan, omringd door vijandig volk. Dat sluit natuurlijk naadloos aan bij het verhaal van 11 september, de westerse wereld die zich moet verdedigen tegen de vijandige aanvallen. En van Arafat gaat het in één adem door naar Fatah, van daar naar Hamas, van daar naar Hezbollah en Al Qaida – en voor je het weet heb je één groot verhaal over het Goede versus het Kwade.’

‘Als je het probleem definieert alsof het gaat over terrorisme, en de botsing van beschavingen, dan gaat het simpelweg over ‘wij’ tegenover ‘zij’ – en dan is de enige oplossing dat die andere kant wordt uitgeschakeld. De Endlösung kun je wel zeggen, het definitieve verslaan van het kwaad. Kijk naar de film In de ban van de ring. Heeft het zin dat de hobbits aan tafel gaan zitten met de orks om te onderhandelen over Mordor? In dat verhaal is het simpel, weet iedereen wie aan de goede en wie aan de slechte kant staat, en iedereen is toch voor Frodo? Maar wat gebeurt er wanneer Mordor komt te staan voor de islam, en Bush zichzelf ziet als Frodo?’

‘In zo’n simpele visie van goed versus kwaad is er geen oplossing, behalve dat Israël voor eeuwig ondersteund en verdedigd moet worden in zijn strijd tegen de vijand. Een einde aan het conflict is dan onmogelijk. Deze gedachte, Israël als het enige ware slachtoffer, sluit natuurlijk aan bij een rol die we kennen. De joden waren al eens in extreme mate het slachtoffer. We kunnen makkelijk doen alsof we dat altijd zijn gebleven. En door dat beeld aan te houden, pleiten we onszelf vrij. Een slachtoffer hoeft zich niet druk te maken over internationaal recht of over mensenrechten, een slachtoffer vecht voor zijn leven en is nergens anders verantwoordelijk voor. Als je jezelf moet verdedigen is het handhaven van mensenrechten een luxe die je je niet kunt veroorloven. Zo wil Israël dat we het zien.’

Jeff Halper ‘In werkelijkheid gaat het om een politiek en nationaal conflict. Alleen als we het op die manier definiëren is er een oplossing mogelijk. Er is een volk, dat zijn wij, dat een ander volk wil verdrijven. Maar zo zul je het in Israël niet horen. In de alledaagse conversatie komt het woord bezetting nooit voor. Definieer de bezetting weg en wat hou je over? Precies. Terrorisme. Waar je je tegen móet verdedigen. Hoé dat terrorisme ontstaat, is dan niet langer aan de orde. Dat hoeft ook niet als je vecht tegen orks. Maar er is geen sprake van twee volken die vechten om hetzelfde stukje land. Israël is een staat, een militaire staat en een bezettende mogendheid. Palestina is geen staat, heeft geen leger, en is bezet. Wanneer we de bezetting centraal stellen in onze analyse ontstaat er een geheel ander beeld. Let op: dit is wat Israël wil en het is af te leiden uit de feiten en de kaarten: Israël wil het gehele gebied. Israël wil geen land teruggeven, maar het gehele gebied onder eigen controle houden.’

‘Van de eventuele Palestijnse staat is al zoveel afgehaald, dat hij niet levensvatbaar meer is’

‘Israël investeert veel in een positief imago. Wij zijn de enige democratie in de omgeving, wij zijn beschaafd, wij doen niets anders dan onszelf verdedigen, dat is wat er gezegd wordt. Bij discussies duiken dit soort argumenten steeds weer op. De verdedigers van Israël beginnen altijd met terrorisme. En wat kun je dan antwoorden? Ontkennen kun je het niet. Verdedigen ook niet. Je kunt nog wat sputteren, Ja maar, dat terrorisme ontstaat niet zomaar. Waar het om gaat is: wie bepaalt wat de termen zijn waarbinnen gediscussieerd wordt, wat het framework is. Mijn framework is dit: de twee statenoplossing waar bijna iedereen het over had (een Palestijnse staat naast een Israëlische) is niet meer mogelijk. Finito. Het idee: was, dat er een Palestijnse staat zou komen in de gebieden die nu bezet zijn, de Westoever en de Gazastrook. Daarmee zouden de Palestijnen al een gigantische concessie hebben gedaan. In 1988 in Algiers en opnieuw in 1993 hebben ze zich er bij neergelegd dat ze 78 procent van hun oorspronkelijke land verliezen en dat ze het bestaan van de staat Israël erkennen. We moeten bedenken dat de Palestijnen binnen het gehele gebied de helft van de bevolking uitmaken. Dat is dus wat je noemt een genereus aanbod. Dit aanbod hebben ze al gedaan voordat de onderhandelingen begonnen, dat was een voorwaarde die Israël had gesteld. Het betekende dat de onderhandelingen alleen nog zouden gaan over de verdeling van de overgebleven 22 procent. Dat was het absolute minimum waar een leefbare staat op te vestigen was. Naar mijn mening is daar al zoveel vanaf gehaald, dat het cruciale punt is gepasseerd waarop een Palestijnse staat nog tot de mogelijkheden behoort.’

‘Israël heeft een probleem. Ze wil het hele gebied voor zichzelf. Ze wil de Palestijnen het liefst helemaal weg hebben. Pogingen om de Palestijnen het leven zo zuur te maken dat ze ‘vrijwillig’ vertrekken lukken maar ten dele. En het is onder de huidige omstandigheden niet mogelijk om miljoenen Palestijnen met geweld de grens over te schuiven. Door het hele gebied voor zichzelf op te eisen zit Israël nu met een dilemma. Wanneer ze de Palestijnen die binnen de grenzen opgesloten zitten van het gehele gebied dat Israël voor zichzelf wil houden staatsburgerschap verlenen, komt er een einde aan de joodse staat. Want dan zijn er evenveel Arabieren staatsburger als joden. Hou je de Palestijnen wel binnen de grenzen maar geef je ze geen staatsburgerschap, dan heb je feitelijk een formele apartheidsstaat. Dus is er nog één mogelijkheid over: je sluit zoveel mogelijk Palestijnen op in bantustan-achtige staatjes. En dat is wat er nu gebeurt. Dat wordt makkelijker gemaakt omdat er al 200.000 Palestijnen, vooral de midden­klasse die in de gebieden geen toekomst meer heeft, zijn vertrokken en in de diaspora leven. Zo, denkt Israël, is het makkelijker om die massa Palestijnen die ze niet kwijt kunnen raken onder controle te houden.’

‘Dit is dus waar we op het ogenblik heen gaan, en alle feiten en kaarten illustreren dat. De twee-statenoplossing is verleden tijd. De nederzettingen zijn te groot en te sterk. Het netwerk van snelwegen is bijna compleet. De muur maakt het af. Bovendien heeft de regering Bush in juni al laten weten dat Israël zich niet langer terug hoeft te trekken naar de groene lijn, de oude grens tussen Israël en de bezette gebieden, en dat de belangrijkste nederzettingen feitelijk bij Israël horen. Dat betekent dus dat er van die 22 procent nog zo’n zeventig procent over is in kleine stukjes, waarover onderhandeld zou kunnen worden.’

‘In theorie is die ontwikkeling nog terug te draaien. Feitelijk zou 90 procent van de kolonisten, degenen die om economische redenen in een nederzetting zijn gaan wonen, anders dan de principiële extremisten, bereid zijn om tegen compensatie in Israël zelf te gaan wonen. Maar de politieke wil ontbreekt ten enen male om een werkelijk leefbare Palestijnse staat toe te staan en het is dus zeer onwaarschijnlijk dat het daar ooit van zal komen. Ook wat in Israël voor links doorgaat – de Arbeidspartij van Peres en Vrede Nu – , is niet te vinden voor het opruimen van wat er tot nu toe is gebouwd in de bezette gebieden. Het enige verschil tussen Likoed en Arbeidspartij is dat Peres een grotere bantustan voor de Palestijnen wil dan Sharon.’ De twee staten oplossing is niet meer te doen. Wat dan wel? Eén staat? ‘Persoonlijk zou ik daar voor zijn,’ zegt Halper. ‘Er zijn meer idealisten die voor een gedeelde staat zijn voor joden en Palestijnen. Maar ik ben ook een realist. Israël zal dat nooit toestaan, want dat is het einde van de joodse meerderheid en dus het einde van Israël als joodse staat. Dus is dat geen optie.’.

Een twee-fasenoplossing,

in plaats van een twee-statenoplossing

Welk scenario blijft over, als – zowel twee staten voor twee volken, als één staat voor twee volken – niet haalbaar is? ‘ Om te beginnen moet de bezetting worden beëindigd. Dan blijft er voor de Palestijnen een gebied over dat kleiner is dan de 22 procent waarbij ze zich al hadden neergelegd. Met onderhandelingen zouden er nog een paar stukken aangeplakt kunnen worden. Ik denk dat de Palestijnen dat moeten nemen, al was het maar omdat er dan tenminste een begin is van waaruit ze iets op kunnen bouwen en waaraan ze hun eigen identiteit kunnen ontlenen. Maar dat kan alleen wanneer dit fase één is en er nog een fase twee komt, onder internationaal toezicht. En dat is dat Israël, en Palestina na vijf of tien jaar deel gaan uitmaken van een federatie met omringende landen als Jordanië en Syrië, wie weet zelfs Egypte. Een federatie zoals Europa dat ook aan het worden is: mensen zijn vrij om ergens anders te gaan wonen, te werken, er heen te reizen, maar blijven gebonden aan hun eigen land, en dat is waar ze stemrecht hebben. In zo’n federatie zou het ook voor de Palestijnen die nu in de diaspora leven weer aantrekkelijk worden om terug te komen. Het zou ook het vluchtelingenprobleem oplossen, omdat die vluchtelingen in één van de andere landen kunnen wonen, maar aan Palestina verbonden blijven. Israël kan er verzekerd van zijn dat ze een joodse staat kan blijven, en. ook de nederzettingen kunnen blijven. Dat zijn dan Israëli’s die in Palestina wonen en daar geen stemrecht hebben.’

‘Dit is een win-win scenario, waarin Israël eindelijk integreert in de regio, maar tegelijk niet verdwijnt. En waarin de Palestijnen een begin kunnen maken met de wederopbouw.’

‘En op den duur? Het is het de vraag of de behoefte aan een joodse staat voor eeuwig zal blijven. Persoonlijk denk ik dat er een moment komt dat de joodse staat achterhaald is. We hebben nu nog maar een meerderheid van 70 procent. Maar ik weet welke paniek het veroorzaakt als je dat hardop zegt. Dus ik denk: laten we in fasen denken, en een oplossing zoeken voor de gehele regio.’

Het is nog veel te vroeg voor een campagne voor zo’n federatie, geeft Halper meteen toe. ‘Het besef begint wel door te dringen dat de twee-statenoplossing een gepasseerd station is. Zelfs Abu Ala’a, de meest gematigde onderhandelaar, heeft het al opgegeven. Maar er is in Israël inderdaad nog steeds een grote weerstand om zichzelf te zien als deel van het Midden- Oosten. Israël ziet zichzelf liever als een vooruitgeschoven post van Europa, en leeft met de rug naar de Arabische landen.’

‘Kijk naar het aanbod van Saudi-Arabië – dat land bood aan de relaties met Israël te normaliseren, op voorwaarde dat er naast Israël een Palestijnse staat wordt toegestaan. Denk je dat de bevolking van Israël toen juichend de straat op ging omdat het zionisme had gewonnen? Nee, ze wil zichzelf niet zien als een deel van het Midden-Oosten. De muur is meer dan een symbool van die gedachte. Daarmee sluiten de Israëli’s zichzelf niet alleen af van de Palestijnen, maar van de hele Arabische wereld.’

Halper beseft dat het geen eenvoudige zaak zal zijn om de ‘twee -fasen’ (in plaats van ‘twee-staten’) oplossing op de agenda te krijgen. ‘Wat we op dit moment moeten doen, is volhouden dat het centrale probleem de bezetting is en dit door laten dringen tot de publieke opinie. Net zo lang tot de internationale gemeenschap begrijpt dat er iets moet gebeuren, en wel van buitenaf. Als de internationale gemeenschap morgen zou zeggen: jongens, het feest is voorbij, ga naar huis, hou op met die bezetting, dan gebeurt dat ook. Dus wat ik eigenlijk tegen jullie wil zeggen, is dat de bal aan jullie kant ligt. Jullie zijn degenen die er voor moeten zorgen dat de internationale gemeenschap eindelijk echt in beweging komt.’