Tribune 8/2003: Op nar de voedselbonnen

Tribune 15 augustus 2003

Op naar de voedselbonnen

De Wet Werk en Bijstand komt eraan, of misschien beter: de Wet Water en Brood. Massa-ontslagen onder mensen met een gesubsidieerde baan en schofferen en afknijpen van bijstandontvangers. In twee artikelen ontleedt de Tribune de wet. Volgende keer het einde van de Melkertbanen. Nu de bijstand: terug naar vóór 1965.

Waardigheid voor de mensen die noodgedwongen naar de sociale dienst moeten stappen. Daar draaide het 40 jaar geleden om, toen Nederland de Algemene Bijstandswet (ABW) invoerde. ‘Ik hoop dat iedere burger zal beseffen, dat hij met een opgeheven hoofd een beroep op deze wet kan doen’, lichtte toenmalig minister Klompé de kern van de wet toe. De vernederende Armenwet was eindelijk verleden tijd. Ook mensen ‘in de bijstand’ verdienden voortaan respect. Wie de voorstellen leest voor de nieuwe Wet Werk en Bijstand (WWB) van het kabinet Balkenende, beseft dat de wind inmiddels uit een heel andere hoek waait. Als staatssecretaris Rutte (VVD) nu een eerlijke toelichting zou geven op de kern van de wet, dan zei hij zoiets als ‘ik hoop dat iedere burger zal beseffen, dat hij slechts met schaamte omdat hij niet werkt een beroep op deze wet kan doen.’

Naast het realiseren van een waanzinnige bezuinigings- taakstelling (daarover straks meer) hamert de WWB er in al zijn artikelen op dat mensen móeten werken. Bijstand is in de ogen van Rutte – en in de nieuwe wet – vooral een tijdelijke voorziening voor mensen die even geen betaalde baan hebben. In de toelichting op het wetsvoorstel heet het dat de wet uitgaat van ‘de kortste weg naar arbeidsparticipatie’. Om dat te realiseren, worden allerlei belemmeringen die de huidige wet kent, met harde hand verwijderd. Het begrip ‘passende arbeid’ verdwijnt: voortaan is elke baan voor iedereen geschikt. Ook deeltijdwerk en zelfs werken met behoud van de uitkering kunnen verplicht gesteld worden. De gedeeltelijke vrijlating van inkomsten uit een klein baantje gaat eraan, de gemeenten moeten hun lokale minimabeleid vrijwel volledig afschaffen en ook werklozen van 57,5 jaar en ouder en alleenstaande ouders met heel kleine kinderen moeten fanatiek gaan solliciteren – op straffe van een korting op hun toch al te lage uitkering. Verder wil Rutte de mensen door de mangel halen die nu om medische of andere redenen vrijgesteld zijn van de sollicitatieplicht. Nu geldt dat voor ruim de helft van alle bijstandsontvangers. Dat moet teruggebracht worden tot hooguit een kwart.

Voorzitter Marius Ernsting van de Sociale Alliantie formuleerde tijdens de Kamerhoorzitting over de nieuwe wet rake kritiek op deze werkfixatie: ‘Ook mensen die een beroep doen op bijstand zijn burgers, hebben rechten en verdienen respect, niet omdat ze op weg zijn naar iets anders, maar omdat ze op dat moment zijn wie en wat ze zijn.’

SP-Kamerlid Piet de Ruiter denkt er net zo over: ‘Het respect voor mensen die op een uitkering aangewezen zijn, wordt compleet afgebroken. Natuurlijk is het belangrijk dat mensen waar mogelijk weer opgenomen worden in het arbeidsproces. Maar daarvoor moet je vooral kijken naar hoe die arbeid georganiseerd is, en moet je daarin zaken veranderen. Werken is uitgegroeid tot topsport in Nederland. Verander daar wat aan, of regel eindelijk dat bedrijven een bepaald percentage aan arbeidsgehandicapten in dienst moeten nemen. Maar dat gebeurt niet. Er wordt alleen naar de uitkeringsontvangers gewezen. Die moeten zich rot solliciteren of krijgen een strafkorting aan hun broek. De heel grote groep in de bijstand voor wie een betaalde baan niet is weggelegd, wordt ronduit geschoffeerd.’

Onverantwoorde haast met de invoering – om de bezuinigingen zeker te stellen

De WWB, ‘een gedrocht dat van de bijstand een vangnet met gaten maakt’ volgens de FNV, wordt momenteel met een ongekende bloedspoed door de politiek geloodst, zodat hij nog op 1 januari 2004 ingevoerd kan worden. Alle deskundigen voorspellen enorme problemen doordat gemeenten en sociale diensten veel te weinig tijd krijgen voor een fatsoenlijke voorbereiding, maar het kabinet zet door: 1 januari is heilig. De onverantwoorde haast heeft één verklaring: bezuinigen. De nieuwe wet moet een jaarlijkse besparing opleveren van 1,15 miljard euro. Dat geld wordt gehaald door voor 680 miljoen kaalslag te plegen in de regelingen voor gesubsidieerde arbeid, die ook onder de WWB komen te vallen, en verder onder andere door 250 miljoen te korten op de gewone bijstand, en 70 miljoen op de bijzondere bijstand.

Gelijktijdig met het doorvoeren van deze bezuinigingen verschuift ook de financiële verantwoordelijkheid. Momenteel betaalt het Rijk driekwart van de bijstand, en de gemeenten de rest. Onder de nieuwe wet betalen de gemeenten álles. En dus worden ze sterk in de verleiding gebracht financiële problemen op te lossen door lagere uitkeringen vast te stellen en vaker met strafkortingen te werken. De treurige ervaringen met de gehandicaptenvoorzieningen (waarbij het financiële risico ook naar de gemeenten afgeschoven is) doen het ergste vrezen – zeker gezien de donkere wolken die zich samenpakken boven de gemeentebegrotingen.

Wat dit alles voor de bijstandsontvangers betekent, laat zich raden: veel minder mogelijkheden iets extra’s te krijgen, uitkeringen die steeds verder achterop raken doordat de koppeling met de lonen in de marktsector wordt losgelaten en gemeenten die nog eens extra gaan bezuinigen om de eigen boekhouding kloppend te krijgen. Als de bijstand maar onaantrekkelijk genoeg is, gaan de mensen wel werken, lijkt de redenering van de regering te zijn. ‘Amerikaanse toestanden’, concludeert Piet de Ruiter. ‘Er wordt een sfeer geschapen waarin mensen in de bijstand als minderwaardig beschouwd worden omdat ze geen betaald werk hebben, vervolgens wordt de uitkering teruggebracht tot het absolute en veel te lage minimum en als klap op de vuurpijl mogen gemeenten die uitkering ook in natura gaan betalen. Niet alleen op verzoek van de cliënt zelf, maar volgens een persbericht van het ministerie van Sociale Zaken ook als de gemeente het nodig vindt, aan ‘mensen die zelf slecht in staat zijn hun geld te beheren’. Dat zet dus de weg wagenwijd open naar food stamps: voedselbonnen…’