Tribune 6/99: Kamergenoten: Jan Marijnissen

Ooit was hij met zijn drieëntwintig jaar Nederlands jongste gemeenteraadslid. Hij klom op tot eerste SP-Statenlid, eerste SP'er en eerste SP-Kamerlid. Daarnaast zwengelt Jan Marijnissen regelmatig nieuwe buitenparlementaire initiatieven aan. "Ik heb een ontzettende hekel aan het idee dat leidinggeven achteroverleunen en orders geven is."

"Over het gezin waarin ik opgroeide, valt niet veel te vertellen. Een gewone katholieke familie. Kerk op zondag, katholieke basisschool. Mijn vader was gemeenteambtenaar op de afdeling financiën." Als hij tien is, overlijdt Marijnissen senior en wordt Jan naar een kostschool gestuurd. Slechts één keer per maand mag hij naar huis. Op de school heerst een ijzeren regime waar Jan maar moeilijk aan kan wennen. "Iedere morgen was het vroeg opstaan. Dan naar de kapel, eten, studie, een kwartier rondjes lopen op de cour, hup weer naar binnen, les, en twee uur studiezaal. Heel strak geregeld allemaal. Op mijn veertiende kon ik eindelijk terug naar huis. Ik zag niks in klassieke talen en de kostschool had geen HBS. Dus had ik meteen een mooie reden om eraf te gaan."

Op de HBS ontwaakt zijn politieke bewustzijn. Via het Osse Vredesbureau, waar Jan actief is, maakt hij kennis met de SP. "We organiseerden een aantal avonden over economie, milieu en onderwijs en dat soort dingen. De Nijmeegse afdeling van de voorloper van de SP kwam bij ons scholing geven over marxisme en socialisme. Op een gegeven moment ben ik met een man of vijftien de afdeling Oss gaan vormen."

Het activisme van de partij sprak hem het meest aan. Bovendien vond hij de andere partijen niet veel soeps. "PvdA was een conservatieve oude-mannenpartij, PSP was te veel geitenwollen sokken en de CPN vond ik een enge sektarische club. Iedereen die een jaar lid was, nam onmiddellijk het taalgebruik van Marcus Bakker over. En vreselijk kritiekloos ten opzichte van de Sovjet-Unie."

"We kregen gelijk, maar eerst waren we tien jaar voor leugenaar uitgemaakt"

In 1971 gaat de afdeling Oss van start. Acties tegen hoge huren, slechte huizen en beroerde verkeersveiligheid volgen elkaar in rap tempo op. Provocerende pamfletten over slechte arbeidsomstandigheden en dito loon worden uitgedeeld aan fabriekspoorten en leiden tot geruchtmakende stakingen. "Snel wonnen we het vertrouwen van de mensen. In 1974 hadden we al enorm veel leden en kwamen we met drie man in de gemeenteraad. Een jaar later ging er iemand weg en kon ik zijn plaats innemen. Ik was net 23, dus volgens de wet van toen net oud genoeg." Dan trots: "We hebben in Oss nog nóóit een verkiezing verloren. De stijgende lijn bleef en nu hebben we dertien zetels en drie wethouders!"

Oss dankt haar succes vooral aan de vele acties. Ons Medisch Centrum (OMC) biedt laagdrempelige medische zorg aan iedereen die dat nodig heeft. Philips wordt dankzij SP-acties gedwongen zijn vervuilde grond af te graven.

Het grootste succes is echter de actie tegen Akzo-dochter Diosynth. Het bedrijf, dat op struikelafstand van Jan's woning is gevestigd, maakt halffabrikaten voor geneesmiddelen en loost giftig afval waar en wanneer het uitkomt. Een uitgelekt geheim rapport van Provinciale Waterstaat ontmaskert Diosynth als de grootste vervuiler van Brabant. "Maar eerst waren we wel tien jaar lang voor leugenaar uitgemaakt. Pas toen dat rapport uitlekte, zag de gemeente het licht. We hebben toen voor de zoveelste keer de buurt en de arbeiders gemobiliseerd en een poortbezetting gehouden. De gemeente kon niet anders meer dan ons steunen. Diosynth heeft zijn koers totaal moeten veranderen en is van paria een lichtend voorbeeld geworden. De uitstoot verminderde met negentig procent en op ons aandringen werd er voor het eerst in Nederland een milieu-accountant aangesteld, die een stoffenboekhouding bijhoudt. Hij noteert wat er aan stoffen binnenkomt en uitgaat. Zo kon worden nagegaan wat er elders geloosd wordt. Deze manier van controle heeft veel navolging gekregen."

"Eigenlijk ben ik veel geschikter om anderen goed te laten functioneren"

Jongste gemeenteraadslid, eerste Statenlid, eerste Kamerlid, lijsttrekker én partijvoorzitter. Jan staat overal met zijn neus bovenop. "En ik ben niet eens zo'n haantje de voorste. Dat ligt niet in mijn karakter. Wel heb ik een uitgesproken verantwoordelijkheidsgevoel. Als ik iets moet doen, dan zo goed mogelijk. Eigenlijk ben ik veel geschikter om anderen goed te laten functioneren. Maar als je aangewezen wordt als lijsttrekker kan je niet zeggen laat maar."

Ook is Jan de initiator van het comité Zorg voor Iedereen, coacht hij de jongeren van Rood en is hij de motor achter het Plan van de Jeugd, dat armoede en tweedeling onder kinderen in kaart gaat brengen en bestrijden. "Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid als voorzitter om steeds weer nieuwe toepassingsmogelijkheden en uitingsvormen van ons gedachtegoed te bedenken. Nee, dat is geen kwestie van moeilijk kunnen delegeren. Ik heb gewoon een ontzettende hekel aan het idee dat leiding geven achteroverleunen en orders geven is. Bovendien heb ik zo'n beetje alle functies in de partij bekleed. Anderen kunnen profijt hebben van de fouten die ik samen met de overige dauwtrappers van de SP heb gemaakt."

"We hebben nooit het probleem gehad dat er niet serieus naar ons geluisterd werd"

Na vier jaar met Remi Poppe in een tweemans-Kamerfractie te hebben geopereerd, kan het werk nu mede verdeeld worden over Jan de Wit, Agnes Kant en Harry van Bommel. "Ik snap nog steeds niet hoe we het ooit met zijn tweeën aankonden, zo druk als we het momenteel hebben. We doen nu wel meer en wat we doen, doen we beter. We hebben meer tijd ons in zaken te verdiepen, alternatieven te bedenken. Ik hoef niets meer te laten schieten, omdat een commissievergadering samenvalt met een vergadering in de plenaire zaal."

Met vijf man is de SP voor andere fracties meer dan ooit een factor om rekening mee te houden. 'Maar we hebben nooit het probleem gehad dat er niet serieus naar ons geluisterd werd. Nooit zijn Remi en ik bejegend op een toon van het is de SP maar. Vaak gaven onze stemmen de doorslag in een beslissing. Ik herinner me de motie waarmee Hirsch-Ballin en Van Thijn ten tijde van de IRT-affaire naar huis werden gestuurd. Die motie werd met twee stemmen verschil aangenomen. Dus daar hebben Remi en ik hoe dan ook een rol in gespeeld. Nu vertegenwoordigen we vijf stemmen. In totaal bezet links de helft van de Kamerzetels. En aangezien rechts vaker absent is dan links, komt het regelmatig voor – pas nog bij een aantal amendementen van Jan de Wit – dat links als één blok stemt en het linkse standpunt manifest wordt."

"In de PvdA zit nog enig links geweten dat wij steeds kunnen aanspreken"

"Indirect reikt onze invloed het verst. De sociale voorzieningen zouden zonder ons echt een totale vrije val hebben gemaakt. GroenLinks bijvoorbeeld was een groene splinterpartij, maar toen wij in de Kamer kwamen begrepen ze ineens dat ze het sociale aspect niet mochten vergeten. Dat hebben ze toen enorm opgepoetst. Hetzelfde geldt voor de PvdA. Er zit daar natuurlijk wel enig links geweten dat wij steeds kunnen aanspreken. Sommige PvdA-Kamerleden zeggen soms: fijn dat jullie er zijn, dat geeft ons in de fractie weer wat steun. Mocht Borst besluiten weer een geval van voorrangszorg goed te keuren, dan weet ze dat ze daarover een stevig debat met Agnes tegemoet kan zien. Want wij hebben de meerderheid van de Kamer achter een SP-motie staan, dat voorrangszorg niet wordt geaccepteerd. En als ik hoor hoe triomfantelijk De Grave van Defensie zegt dat de SP steun verleent aan de vredesmacht die nu naar Kosovo gaat, is het wel duidelijk dat onze standpunten van belang worden geacht."

Kamerleden hebben de neiging om naast de koffieautomaat totaal andere dingen te roepen dan in het openbaar. Jan kan zich daar wel iets bij voorstellen. "Als een woordvoerder van de PvdA bijvoorbeeld grote bezwaren zou hebben tegen een beslissing omtrent de WAO en hij zou dat wereldkundig maken, heeft die man geen leven meer. Daar zorg ik wel voor. Want ik zal hem natuurlijk blíjven achtervolgen met die uitspraak. Er zijn altijd redenen voor politici om niet te zeggen wat ze vinden. Dat zag je ook weer met het geval van staatssecretaris Faber en de dioxinekippen. De VVD was buitengewoon kritisch over Faber. Maar op een geven moment trekt de partij toch haar keutel in, omdat het tot grote paniek binnen Paars zou leiden als de VVD een motie van wantrouwen zou steunen. Bovendien had de PvdA Jorritsma gematst met de Bijlmerenquête, dus nu matst de VVD de PvdA door Faber te laten zitten. Zo'n koehandel is het."

"Wij zijn lastig voor Paars, leggen de vinger op de zere plek"

Wie ook nog regelmatig met oude uitspraken wordt geconfronteerd is Wim Kok. Zodra Jan het spreekgestoelte beklimt trekt de premier een gezicht van zeven dagen onweer. "De man heeft natuurlijk een hele geschiedenis achter zich. Als voorzitter van NVV, FNV en PvdA beweerde hij allerlei dingen, die haaks staan op wat hij nu doet. Meer dan eens heb ik dat aangetoond in de Kamer. Ik ben ervan overtuigd dat hij 's nachts, als hij niet kan slapen, soms naar het plafond staart en denkt: ja Wim, er was een tijd... Ergens moet er nog zo'n vlammetje flakkeren. En als ik er op blaas, dan wakkert het weer een beetje aan. Verder zijn we politieke concurrenten. Veel mensen die vroeger PvdA stemden, stemmen nu op ons. Bovendien zijn wij allesbehalve makkelijk. Ik heb Kok bijvoorbeeld een aantal keren gevraagd waarom we dat euroleger, waar hij zich sterk voor maakt, nou zo nodig moeten hebben. Hij is nooit verder gekomen dan: dat wilden we altijd al. Ja, maar waaróm? Wij zijn lastig voor Paars, nemen geen genoegen met halve antwoorden. Wij leggen de vinger op de zere plek."