Tribune 12/98: Witte Jas wint Rooie Reus

Hoewel het gebouw oud is en de meubels tweedehands, heeft de Witte Jas alles in huis wat een gezondheidswinkel behoeft. De twee artsenkamers zijn uitgerust met de nodige onderzoeksinstrumenten en doen niet onder voor die van een reguliere huisartsenpraktijk. Daarnaast beschikt de Witte Jas over een klein laboratorium, een fysiotherapie-ruimte en - het best opgeruimde vertrek van het gebouw - een speciale ruimte voor de alternatieve genezer en acupuncturist. De beperkte voorraad medicijnen komt hoofdzakelijk van ziekenhuizen en apotheken die de geneesmiddelen innemen van patiënten die ze niet meer nodig hebben.

Witte Jas wint Rooie Reus

"Het lijkt wel een wasmiddelreclame: Witte Jas wint Rooie Reus," zegt een medewerkster van de Amsterdamse gezondheidswinkel voor onverzekerden. Voor de jury van de Rooie Reus-prijs was hun "bewonderenswaardige en belangeloze inzet om arbeidsmigranten, asielzoekers, daklozen, zwerfjongeren en anderen die tussen de wal en het schip vallen gezondheidszorg te verlenen" doorslaggevend om de onderscheiding toe te kennen. De Tribune bracht een bezoek aan de winnaars.

Het is die dag rustig op het spreekuur. Patiënten houden hun jas aan, want de gaskachel in de wachtruimte brandt niet. Het voormalige kraakpand aan de Amsterdamse Wittenstraat, een schoolgebouw uit 1892, voelt koud en vochtig. De bezoekers lijkt dat echter niet te deren. "Misschien draagt de onklinische sfeer en de rommelige indruk juist bij aan de lage drempel voor onze doelgroep," relativeert Nicolle Juffermans. Zij is vandaag een van de dienstdoende artsen. Die doelgroep bestaat voornamelijk uit mensen die nergens anders terecht kunnen, omdat ze niet verzekerd zijn voor ziektekosten. "Illegale arbeidsmigranten uit Marokko, Turkije en Egypte vormen bijna de helft van onze patiënten." Een toevallig gegroeide situatie, want de Witte Jas werd bijna veertien jaar geleden opgericht als alternatieve gezondheidsvoorziening voor de Staatsliedenbuurt.

Geen werk, geen geld, geen kind Een jonge Surinaamse vrouw meldt zich bij de Witte Jas. Ze is zes weken zwanger, maar kan het kind niet houden. "Ik heb nog geen verblijfsvergunning, dus zonder werk heb ik geen inkomen. Voor een kind zorgen is nu onmogelijk." Ze wordt doorverwezen naar een particuliere abortuskliniek. Juffermans: "Die ingreep kost vierhonderd gulden, maar andere mogelijkheden zijn er niet."

In de jaren tachtig stond deze Amsterdamse wijk bekend als bolwerk van de kraakbeweging. De "Witte-Jassers" van het eerste uur waren steevast op de achtergrond aanwezig bij ontruimingen en demonstraties, om gewonden op te vangen en eerste hulp te verlenen. "Die functie hebben we ook formeel niet meer," zegt medewerkster Eef van Boeckel, "al houden we nog wel contact. De kraakbeweging is op sterven na dood en ook de vrijwilligers van de Witte Jas zijn niet meer dezelfde. De meeste artsen die hier nu werken, hebben een volledige baan en zijn niet meer zo makkelijk inzetbaar voor dat soort acties." Juffermans: "Mijn vrijwilligerswerk is geen heldendaad, het is ook gewoon leuk om patiënten uit tientallen culturen te zien. In de loop van de jaren heeft de Witte Jas zijn politieke kleur een beetje verloren."

De eerste bezoekers van de Witte Jas waren buurtbewoners die een second opinion wilden of op zoek waren naar alternatieve geneeswijzen die toen nog niet in het ziekenfonds zaten. Naast artsen werken bij de Witte Jas ook fysiotherapeuten, verpleegkundigen, alternatieve genezers en een acupuncturist. Juffermans: "Omdat wij niet met ziektekostenverzekeringen werken kwamen illegalen en vluchtelingen vanzelf naar ons toe. Zij vormen nu de grootste groep onverzekerden in Nederland. Daarnaast zien we veel dak- en thuislozen of mensen die de draad een beetje zijn kwijtgeraakt."

De verzekering dekt het niet Een Koerdische man komt met zijn 64-jarige moeder naar de gezondheidswinkel. Hij fungeert als tolk. Maar behalve de taalbarrière speelt ook zijn gêne om alle - intieme - vragen aan zijn moeder door te geven een rol in het moeizame gesprek. "Mijn moeder had in Turkije medicijnen tegen hoge bloeddruk, maar ze weet niet meer wélke dat waren. Ik heb haar lang niet gezien omdat ik vanwege mijn Koerdische afkomst niet naar Turkije kon." Mevrouw heeft wel een particuliere verzekering, maar die dekt niet de kosten van al langer bestaande gezondheidsklachten.

"De koppelingswet die in juli van dit jaar van kracht werd, gooit iedereen zonder verblijfsvergunning uit de verzekering. Daardoor worden mensen op juridische gronden uitgesloten van medische zorg. Ik vind dat inhumaan." Volgens Juffermans willen artsen ook die "uitgeslotenen" blijven helpen, maar is dat niet altijd even eenvoudig. "Huisartsen willen best gratis een consult doen, maar als ze zo'n illegale patiënt moeten doorverwijzen naar een ziekenhuis, is dat een heel gedoe. Je moet echt gaan leuren en dat zien de meeste artsen niet zitten." Op dit moment is het Amsterdamse ziekenfonds ZAO bezig haar bestanden "op te schonen", dat wil zeggen, alle illegalen eruit te zetten. Om de meer schrijnende gevallen te kunnen blijven helpen, heeft minister Borst van Volksgezondheid een noodfonds ingesteld. "Elf miljoen gulden per jaar voor het hele land! Dat is niet alleen onvoldoende, het is ook nog helemaal niet duidelijk hoe dat geld besteed moet gaan worden. Intussen hebben ziekenhuizen toestemming gekregen om onbetaalde rekeningen van onverzekerden te boeken op de post "dubieuze debiteuren". Maar het blijven natuurlijk allemaal lapmiddeltjes." Toch ziet Juffermans ook een positieve kant. "Als dat noodfonds echt gaat werken, is dat een oplossing voor alle onverzekerden. Het zou ook voor hen beter zijn als zij gewoon bij de reguliere gezondheidszorg terecht kunnen. Die kunnen veel meer continuïteit bieden dan wij." De Witte Jas is namelijk maar een beperkt aantal uren per week open en met zo'n veertig vrijwilligers is de kans groot dat je elke keer een andere arts krijgt. "Het zou misschien betekenen dat wij al onze klanten kwijtraken. Maar dat zou alleen maar een goede ontwikkeling zijn."

Meer tijd dan de huisarts Een Venezolaanse danseres, zonder verblijfsvergunning, bezoekt het spreekuur met een gekneusde vinger. 'Ik heb er geen last van, maar hij blijft zo dik.' Voor haar wordt een afspraak gemaakt met de fysiotherapeut van de Witte Jas. Juffermans: 'Patiënten komen ook naar ons omdat ze weten dat wij meer tijd voor ze hebben dan een gewone arts.']