Tribune 12/97: De merkwaardige lotgevallen van kasteel De Hoogenweerth

De Merkwaardige lotgevallen van kasteel De Hoogenweerth

Deal met een

luchtje

Is er in Limburg nog steeds sprake van ongeoorloofde belangenverstrengeling en wordt een belangrijk cultureel monument weggegeven aan beleggers? Of hebben we alleen maar van doen met een SP die met modder smijt en erop uit is integere mensen te beschadigen? Oordeelt u zelf. De Tribune brengt de nuchtere feiten achter een verhit debat over de handel rond kasteel De Hoogenweerth.

De provincie Limburg verkoopt in januari 1993 het monumentale zeventiende-eeuwse kasteel De Hoogenweerth in Maastricht aan de firma Pieterplas BV. De koopsom voor het kasteel plus bijbehorende grond van liefst honderd hectaren bedraagt één gulden. Pieterplas heeft grootse plannen met het gebied, dat fraai gelegen is aan de Maas. Er moeten stranden en jachthavens komen, om vooral rijke Duitsers te lokken. Het kasteel en de bijgebouwen krijgen volgens de plannen een horeca- en winkelfunctie.

Bij de verkoop wordt uitdrukkelijk vastgelegd dat Pieterplas tijdig met de provincie moet overleggen als de BV het gebied, of delen ervan, weer wil verkopen. De provincie heeft dan recht van terugkoop, waarbij tot vijf jaar na januari 1993 een prijs geldt van één gulden plus de investeringen die Pieterplas zelf heeft gedaan.

Na één telefoontje krijgt de directeur van Pieterplas onmiddellijk zijn zin

Kasteel De Hoogenweerth wordt - met miljoenen subsidie - fraai gerestaureerd. Maar van de overige ambitieuze plannen komt weinig terecht. Door overstromingen van de Maas, volkstuinders die zich niet laten verdrijven en Duitsers die wegblijven.

Op 16 september 1997, dus binnen de termijn van vijf jaar, schrijft Pieterplas BV aan de provincie dat zij het kasteel met de bijbehorende boerderij heeft verkocht. In het contract met de "nieuwe eigenaar" is de clausule opgenomen dat de verkoop niet doorgaat als de provincie gebruik maakt van haar kooprecht. Pieterplas laat weten dat de provincie 2,45 miljoen moet betalen als zij het kasteel wil terughebben. Ook dringt de onderneming aan op spoed: de koper wil vóór 1 oktober uitsluitsel hebben wat de provincie doet.

De provincie antwoordt op 30 september. Het hoofd van de afdeling Water en Ontgrondingen faxt dan naar Pieterplas dat hij een onderbouwing wil hebben van de vraagprijs. Ook merkt de ambtenaar op dat "het stellen van een termijn van veertien dagen niet beschouwd wordt als het overeengekomen voorafgaand en tijdig overleg".

Als reactie op de fax grijpt Pieterplas-directeur Den Os naar de telefoon. Met de ambtenaar komt hij er niet uit, waarna de kwestie neergelegd wordt bij Gedeputeerde Staten van Limburg.

Gedeputeerde Wijnen belt Den Os dezelfde avond nog terug. Het blijkt een vruchtbaar gesprek: voor Pieterplas BV. De volgende dag al laat de provincie schriftelijk weten geen gebruik te maken van haar terugkooprecht. "Onder intrekking van ons schrijven van 30 september delen wij u mede dat wij ons beraden hebben," aldus Gedeputeerde Staten. "Gelet op de belangen, betrokken bij de voorgenomen verkoop zullen wij u niet houden aan de bepalingen van artikel 15 van de overeenkomst tussen Pieterplas BV en de provincie Limburg."

Opmerkelijk is dat de telefonerende Wijnen niet de verantwoordelijk gedeputeerde is. Wel kennen Wijnen en Den Os elkaar van de VVD-afdeling Eijsden, waar beiden wonen en waar Den Os Wijnen is opgevolgd als gemeenteraadslid. Bovendien hebben de heren nog een andere relatie met elkaar. Wijnen is betaald bestuursvoorzitter van de Rabobank Eijsden: de grootste schuldeiser van het in financiële problemen verkerende Pieterplas.

"Gedeputeerde Wijnen heeft een dubbele pet op en dat mag niet"

SP-statenlid Peter van Zutphen reageert verbaasd als hij de eerste feiten verneemt en furieus als hij het hele verhaal kent. Van Zutphen: "De Hoogenweerth is nu verkocht aan belegger Paes voor - naar zijn eigen zeggen - "vele miljoenen". Dat lijkt mij heel wat meer dan de 2,45 miljoen die aan de provincie gevraagd werd. En ook dat bedrag was al twijfelachtig hoog. Pieterplas heeft het kasteel weliswaar opgeknapt, maar dat is gebeurd met heel veel subsidiegeld. Gedeputeerde Staten zeggen zelf dat het bedrijf er "relatief weinig eigen middelen" in heeft gestoken. Hoeveel precies, dat weten ze niet, en dat willen ze ook niet uitzoeken. De winst die Pieterplas nu maakt, had de provincie ook kunnen opstrijken als zij het kasteel wel teruggekocht had. Of ze had het kasteel kunnen verhuren, gebruiken voor een provinciale dienst of een openbare bestemming.

Dat is één. Punt twee is de enorme snelheid waarmee Den Os geholpen is. Op 30 september 's avonds heeft hij contact met gedeputeerde Wijnen en binnen 24 uur ligt er zwart op wit de toestemming om het kasteel winstgevend aan een derde te verkopen. Dat is onaanvaardbaar na alles wat er de afgelopen jaren bekend is geworden over de te innige verhoudingen tussen bestuurders en bedrijven: juist in Limburg en juist in de bouw- en grindsector. Mede-eigenaar van Pieterplas was tot op dat moment aannemer Van den Biggelaar, die een belangrijke rol heeft gespeeld in diverse corruptie-affaires en die voor minstens één daarvan is veroordeeld.

Ten derde is er de dubbele pet van gedeputeerde Wijnen. Pieterplas stond er financieel slecht voor. Bij een faillissement van het bedrijf zou de Rabobank Eijsden, waar Wijnen bestuurder is, een financieel risico lopen. De gedeputeerde is dus betrokkene bij de zaak. Toch heeft hij deelgenomen aan de beraadslaging over de eventuele terugkoop. En dat mag niet. Dat vind ik niet alleen, maar dat staat ook in de Provinciewet."

Bij de algemene beschouwingen over de provinciale begroting voor 1998 kaart de SP-fractie de kwestie aan. Als conclusie dient Van Zutphen drie moties in. Eén waarin hij vraagt om een staten-onderzoek naar de exacte toedracht, een motie van wantrouwen tegen gedeputeerde Wijnen wegens ongeoorloofde belangenverstrengeling én een motie die het vertrouwen in het hele college van Gedeputeerde Staten opzegt. De vraag om een onderzoek krijgt steun van één statenlid van het AOV en twee van de provinciale Partij Nieuw Limburg. Verder incasseert Van Zutphen vooral woedende reacties van CDA, VVD en PvdA. Zo spreekt CDA-fractievoorzitter Hofman van een "dieptepunt in de provinciale politiek".

Heeft de provincie zich voor de kar laten spannen van een op winst beluste ondernemer?

Wie heeft gelijk? Is het provinciaal bestuur verantwoord bezig, of laat het zich voor de kar spannen van een op winst beluste ondernemer? We zoeken het antwoord bij de verantwoordelijke gedeputeerde Schrijen.

Waarom heeft uitgerekend Wijnen teruggebeld, terwijl de kwestie helemaal niet tot zijn portefeuille behoorde?

Schrijen: "De ondernemer heeft in het gesprek met de ambtenaar onze beide namen genoemd en niet omdat wij VVD"ers zijn. Ik ben verantwoordelijk gedeputeerde, maar ik was die dag niet aanwezig en ook niet te bereiken. Wijnen is mijn plaatsvervanger en bovendien heeft hij als gedeputeerde van natuurbeheer te maken met de eventuele aankoop van een deel van het gebied rond De Hoogenweerth aan Het Limburgs Landschap. Daarom heeft Wijnen, toen hij de telefoonnotitie vond, teruggebeld."

Waarom werd er binnen een dag een beslissing genomen, terwijl de provincie alle tijd had voor een zorgvuldige afweging?

Schrijen: "Natuurlijk moet je zorgvuldig zijn, maar je moet niet vervallen in angsthazerij. We hadden het verzoek de ambtelijke weg kunnen laten nemen. Dan hadden we een paar maanden later dezelfde vraag gekregen en hetzelfde antwoord gegeven."

Is die aanpak wel verstandig gezien de naam die Limburg gekregen heeft na de corruptie-affaires die de provincie enkele jaren geleden teisterden?

Schrijen: "Op basis van de commotie die de zaak heeft opgeleverd, kun je achteraf stellen dat we niet alert genoeg geweest zijn. In het statendebat hebben een paar fracties gezegd dat het niet de schoonheidsprijs verdient. Die analyse kan ik begrijpen. Maar zakelijk gezien kom ik weer uit op hetzelfde besluit."

Tot slot de hamvraag: Waarom heeft de provincie het kasteel niet teruggekocht voor de lage prijs die ze had kunnen bedingen?

Gedeputeerde Schrijen: "De terugkoopoptie is alleen in het contract opgenomen om investeringen af te dwingen. En dat is bij De Hoogenweerth ook gelukt. De beoogde investeringen zijn gepleegd, op een stuk na dat te maken heeft met een ontgronding die niet is doorgegaan. Dat kun je Pieterplas niet verwijten. Dat we het kasteel niet teruggekocht hebben, ligt in de lijn van eerder genomen besluiten. We zien het niet als onze functie om dergelijke voorzieningen over te nemen."

SP-statenlid Van Zutphen bestrijdt die laatste bewering: "Begin dit jaar heeft de provincie - met onze steun - juist kasteel Groot Buggenum aangekocht.

"Je moet de machthebbers vooral niet op hun woord geloven"

Dé expert op het gebied van corruptie en vriendjespolitiek in Limburg is Joep Dohmen. In dagblad De Limburger heeft hij tal van schandalen ontrafeld en aan de kaak gesteld. Zijn speurwerk leidde tot het boek De Vriendenrepubliek, waarvan het eerste exemplaar in 1996 aangeboden is aan de statenleden Peter van Zutphen (SP) en Jos van Rey (VVD). Hoe beoordeelt Dohmen de affaire-Hoogenweerth?

Joep Dohmen: "Ik heb me hier niet zelf in verdiept, maar ik kan me voorstellen dat dit geheel en al in de oude traditie past. Het zou heel interessant zijn om dit ten gronde uit te zoeken. In de geschiedenis rond het kasteel stuit je op de grindproducenten en dat is een sector die in het verleden op veel manieren haar invloed aangewend heeft om besluiten te beïnvloeden. De naam Van den Biggelaar duikt op, die ook in het boek voorkomt.

Wat ik van alle affaires geleerd heb is, dat je machthebbers vooral niet op hun woord moet geloven. Waar bestuurders en bouwers bij elkaar kwamen, is het in het verleden heel vaak fout gegaan. Het is daarom goed dat er kritische krachten zijn die dit soort zaken nauwlettend volgen. Dat kan het reinigend vermogen bevorderen."

Volkstuinders in kogelvrij vest De problemen van Pieterplas bij de exploitatie van De Hoogenweerth hadden onder andere te maken met een ontgronding die niet doorging. Iemand die daarover kan meepraten is SP-statenlid Wil Roeden. "Een van de jachthavens was gepland in de meest noordelijke punt van het gebied. Pieterplas bezat echter niet alle grond die ze wilde afgraven: een deel was eigendom van veertig volkstuinders. Als advocaat heb ik die mensen bijgestaan in hun strijd tegen de grondopkoper. Daarbij ging het er heftig aan toe. De mensen - veel ouderen - werden compleet platgewalst, geïntimideerd en tegen elkaar opgezet. Een 80-jarige vrouw die de contacten liet lopen via een zaakwaarnemer, kreeg desondanks de opkoper verschillende keren thuis op bezoek, waarbij de man enorm stond te schreeuwen van: Als je maar weet dat je toch verkoopt! Vertegenwoordiger Mostert van de opkoper heeft een keer tegen mij en een volkstuinder gezegd: Het moet toch niet zo zijn dat de dwarsliggers - dat waren wij - binnenkort met een kogelvrij vest moeten lopen. Ook bleek dat de gemeente Maastricht de boel echt belazerde om de ontgronder maar te kunnen helpen." De acties van de volkstuinders hadden succes: in een beroepszaak concludeerde de provincie dat de plannen echt in strijd waren met het bestemmingsplan. Tot een wijziging van dat plan is het vervolgens (nog) niet gekomen.