Spanning, januari 2006 :: Rood-Rood vier jaar aan de macht in Berlijn: Zonder compromissen geen succes

Spanning • januari 2006

Rood-Rood vier jaar aan de macht in Berlijn

‘Zonder compromissen geen succes’

Rood-rood is sinds 2002 aan de macht in de Duitse deelstaat Berlijn. Linkspartei.PDS en SPD hebben in de drieënhalf jaar van hun samenwerking de nodige successen geboekt, maar kregen ook heel wat tegenslagen te verwerken. In Spanning een analyse: kregen de PDS-senatoren de beloofde politieke omslag voor elkaar, leidde de regeringsdeelname tot een meerwaarde voor Berlijn, en wat zijn de vooruitzichten voor de nieuwe verkiezingen, die op 17 september gehouden worden?

Tekst: Rob Janssen

Hij kan met recht een ‘celebrity’ genoemd worden in Duitsland: Klaus Wowereit. Als burgemeester van Berlijn is de flamboyante sociaal-democraat niet weg te meppen uit talkshows en jet set party’s. Meer dan regelmatig duikt zijn joviale glimlach op in de boulevardbladen, niet zelden omringd door filmsterren en fotomodellen. Vriend en vijand moeten het toegeven: Wowereit draagt sinds 2002 een swingend beeld van de stad aan de Spree uit. Maar is dat terecht? Wist de rode coalitie, waaraan hij sinds vier jaar leiding geeft, het verschil te maken en Berlijn te veranderen?

‘Absoluut,’ zegt Christian Petermann, woordvoerder van de Berlijnse PDS. ‘De rode coalitie heeft zonder twijfel een aantal trends omgedraaid. Heel belangrijk was bijvoorbeeld de schuldenproblematiek van de stad. Berlijn had door toedoen van een reeks miljoenenschandalen, waarbij de nodige CDU-politici betrokken waren, een gigantische en schuld opgebouwd die met de dag groeide. Niet voor niets werd de stad een ‘subsidie-biotoop’ genoemd. Het was vooral de weerstand van de bevolking tegen die financiële wantoestanden, die leidde in feite tot de huidige rode coalitie. En het is ons in ieder geval gelukt om de schulden niet verder te laten groeien.’ Ook zijn er volgens Petermann ‘typische PDS-resultaten’ die ‘zonder ons nooit mogelijk waren geweest’. Zo stelde zeer recentelijk nog PDS-senator Heidi Knake-Werner een kersttoeslag van 30 euro veilig voor bijstandsgerechtigde bewoners van bejaardentehuizen. Andere deelstaten volgden het Berlijnse voorbeeld.

Sociale vraagstuk teruggebracht op de politieke agenda

Prof. dr. Rolf Reissig van het Berliner Institut für sozialwissenschaftliche Studien (BISS), bevestigt de trendzettende rol van de PDS in Berlijn. In zijn rapport ‘Mitregieren in Berlin. Die PDS auf dem Prüfstand’, stelt hij vast, dat de inspanningen van de Berlijnse socialisten – ondanks de krimpende bestuurlijke armslag op deelstaatniveau én ondanks de moeilijke financiële situatie in Berlijn – onmiskenbaar zijn. ‘Ten eerste is het gelukt om het sociale vraagstuk weer op de agenda van de senaat te krijgen (onder meer met de ‘Atlas van de sociale structuur,’ de Armoedemonitor en de vorming van de commissie ‘Sociale Stad’).’ Verder constateert Reissig onder meer, dat –ondanks de radicale bezuinigingsplannen— 95 procent van de sociale uitkeringen voor armen gered werd en de regelingen voor gehandicapten in Berlijn op een bovengemiddeld niveau gehouden konden worden. Daarbij bleef ook de sociale, culturele en wetenschappelijke infrastructuur op peil en werd ze bovendien veilig gesteld voor de langere termijn. Ook ziet Reissig pluspunten op het gebied van onderwijs, cultuur en burgerrechten.

‘Maar we trokken soms ook aan het kortste eind,’ erkent Petermann. ‘Laatst konden we tot ons verdriet niet voorkomen, dat de prijzen voor het Sozialticket (waarmee onder meer uitkeringsgerechtigden goedkoop van het Berlijnse openbaar vervoer gebruik kunnen maken –red.) omhoog gingen. Maar ik durf wel te stellen, dat die negatieve besluiten zonder ons ook genomen zouden zijn, terwijl de positieve zaken zonder ons niet gerealiseerd zouden zijn.’

Geen enkel bedrijf heeft Berlijn verlaten door toedoen van ons’

Toch kan een analyse van de PDS-regeringsdeelname niet slechts gestoeld zijn op een evaluatie van gewonnen en verloren zaken. De dieper liggende vraag is immers, of en in hoeverre het meeregeren van de socialisten in Berlijn ertoe bijdraagt, dat de dominantie van de neoliberale idee in Berlijn en uiteindelijk in heel Duitsland overwonnen wordt. Professor Reissig ziet hier een aantal problemen. Want zeker in de eerste twee jaar van ‘rood-rood’ was de teleurstelling over vooral de PDS tamelijk groot. Vakbonden en belangengroepen zagen dat hun hooggespannen verwachtingen van de socialisten niet echt uitkwamen. Volgens Reissig zat het probleem vooral in het tekort schietende ‘acceptatiemanagement’ van de rode regering. Wat de acceptatie van de PDS bijvoorbeeld geen goed gedaan heeft, was het wegvallen van Gregor Gysi amper een half jaar na de coalitievorming. De razend populaire Gysi was PDS-senator van economische zaken en plaatsvervangend burgemeester van Berlijn, maar stapte geheel onverwacht op toen ook zijn naam viel in de beruchte Duitse Airmiles-affaire (tal van politici raakten destijds in opspraak, omdat zij privé gebruik zouden hebben gemaakt van bonus-mijlen die ze op grond van hun functie verkregen hadden). Gysi’s stap was des te opmerkelijker, omdat zelfs zijn politieke vijanden het hem niet kwalijk namen. En Klaus Wowereit deed er zelfs alles aan om hem binnen te houden.‘Gysi’s stap is eigenlijk door niemand begrepen,’ zegt Petermann. ‘Het was een grote teleurstelling, zowel voor de partij als voor de burgers.’ Zo maakte de PDS een valse start in de Berlijnse regering.

Inmiddels liggen de kaarten echter totaal anders en lijkt de PDS op het gebied van ‘acceptatiemanagement’ helemaal bij de les. Zo wordt PDS-senator Harald Wolf geroemd vanwege het economische groeiplan voor Berlijn dat hij samen met de Berlijnse IHK (Industrie- und Handelskammer; de Duitse Kamer van Koophandel) opgesteld heeft. Petermann: ‘We hebben afgerekend met het vooroordeel, dat bedrijven de stad uit zouden vluchten als wij aan de macht zouden komen. Geen enkel bedrijf heeft Berlijn verlaten door toedoen van ons. De Linkspartei.PDS wordt geaccepteerd in de deelstaat Berlijn.’

Ook op landelijk niveau zit er schot in de zaak. Na het eclatante succes van de Linkspartei.PDS bij de laatste Bondsdagverkiezingen, heeft ook de grootste vakbond DGB contacten aangeknoopt met de socialisten. En dat terwijl DGB-chef Michael Sommer de Linkspartei.PDS vóór de verkiezingen nog als ‘rattenvangers’ bestempelde.

Is de Linkspartei.PDS nog wel links genoeg?

Toch is er een aanzienlijk probleem. Wil de Linkspartei.PDS in september met volle kracht de deelstaatverkiezingen in gaan, dan is het zaak dat het slepende conflict met de Berlijnse afdeling van de WASG snel opgelost wordt. De Wahlalternative für soziale Gerechtigkeit – waarmee de PDS voor de Bondsdagverkiezingen van vorig jaar een succesvol verbond sloot – hebben namelijk twijfels over de manier van samenwerken met de Linkspartei.PDS. Ook is er sprake van politiek-inhoudelijke verschillen. De kwestie ligt extra gevoelig omdat blijvende onenigheid wel eens invloed zou kunnen hebben op de landelijke samenwerking. Halverwege januari zijn de onderhandelingen tussen WASG en Linkspartei nog in volle gang. Petermann spreekt van ‘een ernstig probleem’. Het verwijt vanuit WASG-kringen dat de PDS ‘niet links genoeg’ zou zijn, bestrijdt hij echter. ‘Dat moet je zien als een reactie op de PDS-deelname aan de rode coalitie.’

Toch staat dat verwijt niet op zichzelf. Er rijzen in toenemende mate vraagtekens over het beleid van rood-rood en de PDS-rol daarin. Waarom steunt de PDS de bezuinigingen in Berlijn? Hoe kan het, dat de landelijke PDS protesteerde tegen Hartz IV, terwijl de Berlijnse PDS meehelpt die omstreden arbeidsmarkthervorming uit te voeren? Waarom voert Berlijn geen vermogensbelasting in? Om deze prangende vragen te beantwoorden, gaf PDS-bestuurder Stefan Liebich een pamflet uit met de titel ‘Fragen und Antworten zur Berliner Regierungsbeteilung’. Zijn antwoorden: ‘In de elf jaar dat CDU en SPD aan de macht waren in Berlijn, is een enorme berg schulden opgebouwd, waar we alleen van af komen als Berlijn niet boven zijn stand leeft.’ ‘De PDS heeft in Berlijn een aantal unieke maatregelen getroffen, die de angel uit Hartz IV halen en daarvan profiteren de gedupeerden nu.’ En: ‘Vermogensbelasting is een zaak van de landelijke overheid, maar de rode coalitie heeft niettemin een procedure in gang gezet, opdat de Bundesrat (de Duitse Eerste Kamer –red.) vermogensbelasting in Berlijn straks mogelijk maakt.’

Het pamflet zorgde voor enige goodwill, maar deed de kritiek niet volledig verstommen. Net voor de jaarwisseling schreef de Berliner Morgenpost over een zogenaamde ‘Boygroup’ binnen de Linkspartei.PDS. Rondom senator Harald Wolf zou zich een groep jonge invloedrijke partijgenoten gevormd hebben die boven alles een glansrijke politieke carrière zouden nastreven. Zij zouden opvallen door hun meegaande houding ten opzichte van de SPD. Volgens Petermann zijn die geruchten echter ‘alles Quatsch’. Volgens hem gaat hier om een krant, die ‘onder de Springer-paraplu valt en ons traditioneel niet welgezind is.’ De 31-jarige PDS-deelstaatvoorzitter dr. Klaus Lederer, die zelf als lid van de Berlijnse ‘Boygroup’ genoemd wordt, neemt het minder hoog op. ‘Als bij de bevolking het beeld blijft hangen, dat er binnen de partij zo’n jongensgroep bestaat, zou ik dat alleen maar goed vinden. Het zou afrekenen met het idee, dat onze partij zich niet vernieuwt en nog steeds gedomineerd wordt door de oude garde,’ aldus Lederer.

Christian Petermann heeft, terugblikkend op bijna vier jaar besturen, een goed gevoel over de rode coalitie en wil dat deze na 17 september voortgezet wordt. ‘Als je regeert, is compromissen sluiten ein normales Geschäft. Zonder compromissen geen succes.’