Spanning, juni 2005 :: Milieudefensie legt relatie milieuprobleem en neo-liberalisme

Spanning • juni 2005

Milieudefensie legt relatie milieuprobleem en neo-liberalisme

‘We moeten toe naar een duurzame economie’

Transport, landbouw, klimaatverandering zijn terreinen waarop de Nederlandse overheid de duurzaamheid zwaar uit het oog verliest, constateert Donald Pols, campagneleider Klimaat en Energie bij Milieudefensie. Het achterliggende probleem is de omarming van de ‘vrije-marktideologie’.

Onze maatschappelijke welvaart is gebaseerd op natuurlijke hulpbronnen. De natuur biedt ons water om te drinken, lucht om in te ademen, voedsel om te eten, grondstoffen om materiële welvaart te creëren en een prettige leefomgeving om in tot rust te komen. Onze huidige samenleving legt echter een bovenmatig beslag op de draagkracht van de aarde. De vrijemarkteconomie zet aan tot ongebreidelde productie en consumptie en brengt daarmee de welvaart van toekomstige generaties in gevaar.

Duurzame ontwikkeling is nodig om onze bestaansvoorwaarden en van toekomstige generaties te handhaven. De overheid moet hierbij het voortouw nemen: de natuur is immers het ultieme voorbeeld van gemeenschappelijk belang. Duurzame ontwikkeling houdt in dat wij onze natuurlijke hulpbronnen zorgvuldig beheren, zonder de veerkracht van de natuur te overschrijden en kosten af te wentelen op anderen.

Een van de meest in het oog springende gevolgen van de zucht naar groei en de daarmee samenhangende productieverhoging is de toename in transport. Met als kreet ‘Nederland distributieland’ moet ons land fungeren als de ‘poort van Europa’ waarbij producten van buiten Europa zoveel mogelijk via Nederland Europa bereiken. Alhoewel we gigantisch veel spullen verslepen, dragen transportbedrijven slechts bij tot 2,6 procent van het BBP. De toegevoegde waarde van een versleept product is tien procent, terwijl een lokaal geproduceerde product een toegevoegde waarde van zestig procent heeft.

De groei van het verkeer, zowel voor particulier als zakelijk gebruik, is zo groot dat, ondanks de wegverbredingen en aanleg van nieuwe wegen, de wegen dichtslibben met files en het verkeer dagelijks de lucht volpompt met giftige stoffen en lawaai. Jaarlijks sterven er in Nederland ongeveer 18.000 mensen voortijdig aan de gevolgen van het verkeer (anders dan door ongelukken). Mensen die in de omgeving van drukke snelwegen wonen, hebben een verhoogd risico op vroeg overlijden en het oplopen van ziekten (met name hart- en luchtwegaandoeningen) die veroorzaakt worden door verkeer. Omdat het in de praktijk vaak mensen met lagere inkomens zijn die dichtbij snelwegen wonen, treft dit vooral hen.

Om de problemen van transport aan te pakken stelt Milieudefensie voor om geen extra asfalt aan te leggen maar te investeren in beter openbaar vervoer, een hogere dieselaccijns in te stellen, lagere maximumsnelheden, een kilometerheffing voor vrachtwagens, en verplichte roetfilters voor nieuwe auto’s.

Klimaatverandering en extreme weersomstandigheden

Klimaatverandering is het gevolg van de uitstoot van broeikasgassen tijdens het verstoken van fossiele brandstoffen zoals olie en steenkool. Nederland draagt disproportioneel bij aan de uitstoot van broeikassen: we staan nummer 17 op de wereldranglijst van producenten van broeikasgassen per hoofd van de bevolking.

Door klimaatverandering worden natuurlijke processen verstoord. Klimaatzones veranderen (waar het vroeger tropisch was, kan het nu gaan vriezen, of waar een gebied vroeger gekenmerkt werd door lange koude winters, kan het nu subtropisch worden) en weersomstandigheden worden extreem veranderlijk. Onverwachte onweersbuien, wolkbreuken en windhozen komen steeds vaker voor. Doordat ijskappen en gletsjers smelten, stijgt ook de zeespiegel – met grote gevolgen voor landen die laag boven of zelfs onder de zeespiegel liggen, zoals Nederland.

De gevolgen van klimaatsverandering worden in Nederland nu al gevoeld. Zo was het jaar 2003 het derde warmste jaar in de wereld sinds 1861 (de tien warmste jaren zijn allen na 1990) en overleden er als gevolg van de warmte 1.000 tot 1.400 meer mensen dan in voorgaande jaren. Verder stond de watervoorziening in het westelijk deel van het land onder druk, werd de dijkstabiliteit van sommige veendijken aangetast (bijvoorbeeld in Wilnis) en veroorzaakte de droogte schade in de landbouw.

Op het gebied van de beperking van de uitstoot van broeikasgassen is Nederland hekkensluiter in Europa. Zo haalt Nederland niet haar doelen met betrekking tot het productie van klimaatvriendelijke energie als vervanger van fossiele brandstoffen. Minister Brinkhorst besloot recent zelfs om een maatregel die de productie van windenergie stimuleert te bevriezen. Hierdoor dreigt de windenergiesector in Nederland in elkaar te storten.

We moeten af van onze afhankelijkheid van vervuilende vormen van energie. Milieudefensie pleit voor een drie-sporenstrategie: ontwikkeling van energievormen die geen of minder broeikasgassen afgeven (zoals plantenmateriaal, windenergie, zonne-energie en waterstof), vergroting van de efficiency van technologie en processen (meer doen met minder energie) en een internationale energie politiek die ervan uitgaat dat iedereen in de wereld recht heeft op een gelijke deel van atmosfeer (wie dus meer vervuilt dan waar hij recht op heeft, is de mensen die minder vervuilen een vergoeding verschuldigd.)

Intensieve landbouw en het verdwijnen van plant- en diersoorten en de Nederlandse boer

Nederland is de op twee na grootste exporteur van agrarische producten (na Frankrijk en de VS) in de wereld. Om de hoge productie vol te houden, wordt er buitensporig veel kunstmest en pesticide gebruikt. De stikstofuitstoot (ammoniak en nitraat) door het mestoverschot en kunstmestgebruik leidt onder andere tot schade aan natuurgebieden en volksgezondheid (ammoniak: totale jaarlijkse kosten minstens 830 miljoen euro) en ernstige vervuiling van het oppervlaktewater (nitraat: jaarlijkse kosten om dit uit drinkwater te halen twaalf miljoen per jaar).

Het gebruik van bestrijdingsmiddelen leidt niet alleen tot de uitroeiing van de ziektes waar het om gaat, maar ook van allerlei planten en insecten. Het gevolg is dat sinds 1950 de plantenverscheidenheid in agrarisch gebied met de helft is afgenomen. Gifstoffen komen ook in het (grond)water terecht en de hoge aanwezigheid van landbouwgif in het water is er mede de oorzaak van dat de visstand in de Nederlandse wateren dramatisch afneemt. Momenteel is ongeveer 80 procent van de vissoorten bedreigd met uitsterven. Door de intensieve landbouw is het Nederlandse platteland op veel plaatsen veranderd in een groen woestijnlandschap waarin amper nog wilde dieren en planten voorkomen.

Voor de teelt van veevoer voor de Nederlandse bio-industrie is in het buitenland een gebied nodig dat vijf maal zo groot is als Nederland. Een belangrijk deel van het veevoer bestaat uit sojameel afkomstig uit Brazilië en Argentinië. In die landen gaat sojateelt ten koste van het regenwoud en andere waardevolle natuurgebieden. Bovendien worden inheemse volken en arme boeren van hun land verdreven om plaats te maken voor enorme sojaplantages. Terwijl miljoenen mensen honger leiden, wordt landbouwgrond gebruikt om veevoer te produceren voor onze varkens en kippen.

Milieudefensie pleit voor behoud van landbouw in Nederland en de bescherming van landbouw tegen de wereldmarkt. In plaats van het huidige kabinetsbeleid ten gunste van verhoogde productie voor de wereldmarkt, zou de overheid zich moeten richten op milieuvriendelijke landbouw die als doel heeft voedselproductie voor Nederland en de omringende landen, en fatsoenlijke prijzen voor boeren.

De machteloze overheid

Dit kabinet heeft de ideologie van het neoliberalisme omarmd. Het doel daarvan is de economische groei te bevorderen door handelsbelemmeringen weg te nemen. Milieumaatregelen worden vaak gezien als dergelijke handelsbelemmeringen. Ze maken het immers moeilijk om producten die niet op een duurzame wijze zijn geproduceerd, te verhandelen.

Zelfs maatregelen die niet direct als belemmeringen van de vrijhandel worden gezien, stuiten op weerstand van dit kabinet. Nederland wil immers een aantrekkelijke vestigingsplaats zijn voor het internationale bedrijfsleven en daarom doet de overheid aan een soort zelfcensuur: minder milieuregels, want anders komen die bedrijven niet of gaan ze juist weg. Dit is in ieder geval waar multinationals mee dreigen, en de Nederlandse overheid slikt hun dreigementen voor zoete koek.

Een alternatief is mogelijk!

Het kan en moet anders. De natuurlijke hulpbronnen van Nederland: water, lucht, bossen, soortenrijkdom etc., zijn van gemeenschappelijke belang voor de hele samenleving. Zij vormen de basis van onze economische ontwikkeling en welvaart. Het beheer van deze hulpbronnen moet daarom gestuurd worden door de lange-termijnbelangen van de bevolking. We hoeven niet machteloos toe te zien hoe Nederland steeds vuiler en onleefbaarder wordt door het beleid van een kleine elite.

Milieudefensie pleit voor een duurzame economie waarin wordt geproduceerd voor de behoefte van de samenleving en niet voor een abstracte internationale markt. In zo’n economie wordt de vicieuze kringloop van een steeds maar uitdijende en naar grondstoffen hongerende productiedrang een halt toegeroepen. Dit betekent investeren in een kenniseconomie liever dan een grondstoffeneconomie. Investeren in de ontwikkeling van duurzame technologie en in groene energie, en het concurreren op kwaliteit liever dan kwantiteit. Belasting wordt geheven op het gebruik van grondstoffen en minder op het gebruik van arbeid.

Een dergelijke economie kunnen we dichterbij brengen als de druk stevig wordt opgevoerd op dit kabinet. Door een bundeling van lokale en landelijke initiatieven kunnen dan eindelijk die maatregelen worden genomen die in het belang zijn van onszelf en de generaties na ons.

Milieudefensie

Milieudefensie is in 1971 opgericht als 'raad van verontruste wetenschappers'. Inmiddels kan de organisatie terugkijken op een groot aantal campagnes rond binnen- en buitenlandse milieuthema's. Over haar werkwijze schrijft ze: "Samen met overheden, bedrijven en betrokken burgers zoekt Milieudefensie naar oplossingen. Als praten niet helpt, volgen acties. Samen met zoveel mogelijk mensen en altijd constructief en geweldloos.' Zie ook: www.milieudefensie.nl