Tribune 10/2005 - EU-trein dendert door

Ondanks overtuigend Frans en Nederlands NEE

EU-trein dendert door

Tekst: Johan van den Hout Foto: Archief SP

‘Europa gaat te snel en te ver’, dát was in Nederland en Frankrijk de belangrijkste reden om de grondwet in een referendum af te wijzen. En hoewel de EU-elite vóór en meteen na het referendum beweerde dat Europa door een NEE geen stap meer zou kunnen verzetten, is er nog niets veranderd. Europa gaat nog steeds te snel en veel te ver.

Uitbreiding: onderhandelingen starten voordat Turkije Cyprus erkend heeft

Het was geen emotioneel verzet tegen de tegen de mogelijke toetreding van Turkije wat de Nee-stemmers motiveerde. Maar wél ongerustheid over de flitsende uitbreiding met tien nieuwe lidstaten zonder dat daarover het debat met de samenleving is aangegaan. Het huidige doormodderen met Turkije laat zien dat de unie zich maar weinig aantrekt van deze zorgen. De toetredingsonderhandelingen beginnen nu zónder dat Turkije Cyprus heeft erkend. Daarmee wordt het conflict tussen deze twee landen naar de EU geïmporteerd. Een lastig onderwerp, ook volgens Kamerlid Harry van Bommel: ‘Turkije moet even strikt als anderen de maat genomen worden of ze voldoet aan de eisen die we stellen aan nieuwe EU-leden. Maar het debat in Nederland over ‘hoe nu verder’ moet niet gaan over wie er wel of niet bij de EU mogen. Tegelijkertijd is het niet meer dan logisch dat we van een land dat wil toetreden tot de EU verwachten, dat het alle lidstaten van de Unie erkent. Pas wanneer Turkije dat doet, zouden de toetredingsonderhandelingen tot de EU moeten beginnen’.

Liberalisering: plannen gaan zelfs rechtse Europarlementsleden te ver

De verregaande liberaliseringen die Brussel aan de lidstaten oplegt, schoten bij veel burgers in het verkeerde keelgat. Maar sinds het overlijden van de grondwet zien we daarin geen enkele terughoudendheid. Integendeel, premier Blair – momenteel Europavoorzitter - wil de Dienstenrichtlijn liefst zo snel mogelijk door het parlement jagen, en concurrentie-commissaris Kroes probeert Nederlandse woningbouwcorporaties te verplichten hun sociale huurwoningen te verkopen. De zogenaamde Lissabon-agenda, die van Europa de meest competitieve economie ter wereld zou moeten maken, blijft onverkort op tafel liggen en leidt tot nóg meer liberaliseringen van zaken die burgers het liefst – via hun democratisch gekozen overheid – zelf onder controle houden.

Zo pleit Kroes in een splinternieuw rapport nadrukkelijk voor meer concurrentie in de vrije beroepen. Haar belangrijkste conclusie luidt dat ‘de meeste lidstaten een grotere ijver aan de dag zouden moeten leggen om stelselmatig concurrentiebevorderende hervormingen in deze sector tot stand te brengen’ . Deze olifantenstap in de porseleinkast schoot zelfs de christendemocraten in het verkeerde keelgat. De voorzitter van de parlementscommissie voor juridische zaken, de Italiaan Giuseppe Gargani, riep Kroes op het matje ‘om haar wat begrip over deze materie bij te brengen’ . Gargani wees bijvoorbeeld op het volgende: ‘Onder andere de toegang tot rechtshulp wordt door verder liberalisering ondermijnt. Een systeem waarin de kosten van advocaten wordt geregeld, is van groot belang voor een functionerende rechtstaat. In Engeland is dat enkele jaren geleden losgelaten, en daar hebben ze nu de allerhoogste rechtsbijstandskosten van de hele Europese Unie’. Liberalisering leidt dus zelfs volgens Gargani, lid van de partij van Berlusconi, niet zomaar tot ‘economische voordelen en voordelen voor de consument’ zoals Kroes in haar rapport orakelt. Maar de trein van de Lissabon-agenda dendert door en Kroes zit aan het stuur.

Bureaucratisering: aanpak gaat ten kosten van de broodnodige consumentenbescherming

Dat volgens de Nee-stemmers Europa te bureaucratisch zou zijn heeft commissievoorzitter Barroso aangezet om eens na te denken over het afschaffen van overbodige regels. Geen verkeerde zaak, maar het komt er wel op aan wélke regels worden geschrapt. Volgens Barroso worden ‘grote en controversiële richtlijnen zoals de liberalisering van het dienstenverkeer’ niet teruggetrokken. De voorzitter van het Europees Vakverbond, John Monks, vreest terecht dat het juist sociale beschermingsmaatregelen zijn waar de Commissie van af wil. Barroso noemde als voorbeeld van overbodige wetgeving de regels rond etikettering van voedsel en wat wel en niet is toegestaan in reclame. Precies richtlijnen die consumenten moeten beschermen. Het schrappen van dit soort wetten is niet het soort ‘minder Europese regels’ waar de Nee-stemmers om vroegen, maar juist méér liberalisering waar zij zich tegen verzetten.

Militarisering: invloed euroleger groeit

Ook de dreigende militarisering van Europa was voor velen aanleiding de grondwet met grote scepsis te bekijken. In augustus echter besloot nota bene Ierland om ook soldaten aan het Euroleger te gaan leveren. Ierland is officieel een neutraal land en geen lid van de Navo. Drie jaar geleden zwoor de Ierse regering het Euroleger nog af door een wet uit te vaardigen die het bijna onmogelijk maakte om aan dit soort avonturen mee te doen. Dat was toen een concessie aan de kiezers die dreigden voor de tweede maal in een referendum het zogenaamde Verdrag van Nice af te keuren. En juist nu Europese burgers zouden moeten discussiëren over wat te doen met de verdere militarisering van de Unie, gaan uitgerekend de Ieren op oorlogspad. Tot nog toe heeft geen enkele lidstaat na het afwijzen van de grondwet een meer terughoudende militaire rol voor Europa overwogen.

Democratisering: pas op de plaats

Europa moest democratischer worden en de grondwet zou daar voor zorgen. Nu op allerlei terreinen de boodschap uit die grondwet ondanks de afwijzing ervan gewoon wordt doorgezet, blijkt dat juist de beperkte democratiseringsvoorstellen het onderspit delven. Dat Commissievoorzitter Barroso onlangs vaststelde dat ‘Europa nog prima functioneert, ook zonder grondwet’ is aan de ene kant een erkenning voor het Nee-kamp. Maar tegelijkertijd betekent dat, dat verdere democratisering wat hem betreft dus achterwege kan blijven.

Volle kracht vooruit naar de afgrond

In de landen waar een referendum over de grondwet beloofd is, zijn de plannen daarvoor in de koelkast gezet. Maar in de landen waar het parlement over de grondwet gaat, is de goedkeuringsprocedure veelal gewoon doorgegaan. Alleen Finland en Zweden hebben hun parlementaire goedkeuringsproces voorlopig opgeschort. Volgens de Zweedse Europarlementariër Jonas Sjösted heeft dat in zijn land alles te maken met angst voor de kiezer. ‘Volgend jaar zijn er verkiezingen in Zweden. De regeringspartijen kijken wel uit om vlak daarvoor zo’n gevaarlijk besluit over Europa te nemen waarop ze dan afgerekend kunnen worden’.

Terugkijkend op de eerste drie maanden na de referenda is er maar één conclusie mogelijk:

de arrogantie van het beter weten dan de burger is nog altijd dé leidraad in de EU-politiek. SP Europarlementariër Kartika Liotard zei daarover onlangs in een debat met Jean-Luc Dehaene over Europa na de grondwet : ‘Uiteindelijk kan dat struisvogelgedrag nergens anders toe leiden dan tot een nog grotere legitimiteitscrisis voor de Unie. En dan zijn de rapen écht gaar, want ondanks mijn felle kritiek op veel van het beleid uit Brussel, word ik niet gelukkig van het idee van een uiteenvallend continent. Het voorstel voor een Europese grondwet heeft ons aan de rand van een afgrond gebracht. Verstandige mensen doen dan een stapje achteruit, maar Europa kent nog altijd maar één richting: volle kracht vooruit’.