Tribune 07/2001 Nederland luilekkerland voor grootgraaiers

Tribune 6 juli 2001

Nederland luilekkerland voor grootgraaiers

In Nederland strijken topmanagers bedragen op waar je duizelig van wordt. Met een dreigende – maar loze – uittocht naar Amerika als excuus, graaien ze zich rijk aan salarissen, opties en bonussen. En hun vriendjes laten ze flink mee schransen uit de rijk gevulde ruif. Dat alles over de rug van de burgers gaat, is voor het kabinet nog steeds geen aanleiding voor maatregelen. En dus verrijkt ‘het wereldje’ zichzelf elk jaar weer meer. ‘Het is pure marktmacht.’

Eigenlijk is de vraag niet eens leuk meer. Wat zou je doen met 22 miljoen gulden per jaar, oftewel 100.000 gulden per werkdag? Ieder mens droomt wel eens van een glanzende BMW, een zonnige vakantie op de Bahama's of een mooi landhuis met zwembad. Maar hoeveel auto's, vakanties en huizen kun je kopen voor 22 miljoen? Aegon-topman Donald Shepard zal het wel weten. Hij beurde vorig jaar namelijk 22 miljoen. Zijn collega P. van de Geijn moest het doen met ongeveer de helft en wordt op de voet gevolgd door C. van der Hoeven en J. Andreae van Ahold, die jaarlijks respectievelijk 9,7 en 7,2 miljoen opstrijken. J. Whybrow van Philips maakt de top 5 van grootverdieners in het Nederlandse bedrijfsleven compleet met een jaarinkomen van 6,8 miljoen. Gemiddeld kregen ze er vorig jaar 14 procent bij; een stijging die zelfs nog hoger was dan de 'meevaller' van 12,8 procent die hen in 1999 ten deel viel.

Met name bonussen en opties gooien de jaarlijkse stijgingen in de top van het bedrijfsleven in een steeds hogere versnelling. Zo ving P. van de Geijn in het jaar 2000 'slechts' 1 miljoen salaris bij Aegon, maar leverden opties hem bijna het tienvoudige op. En A. Prozes van Reed Elsevier wist zijn loon van 8 ton met bonussen te verviervoudigen! Hoe gaat dat precies in zijn werk?

‘Het idee dat je met hogere salarissen talent kunt binnenhouden is volksbedrog!’

'Topmanagers krijgen opties gewoon als deel van hun inkomen,' legt drs. Nico Schouten van het Wetenschappelijk Bureau van de SP uit. 'Ze verkopen ze als het hen goed uitkomt; als de koersen stijgen dus. Prestatiebonussen worden zogenaamd uitbetaald als het bedrijf zijn doelen haalt, bijvoorbeeld bij een bepaalde omzetstijging. In Nederland stelt de raad van commissarissen van een onderneming die bonussen vast en als verklaring voor de enorme bedragen wordt dan aangevoerd: We moeten wel, anders lopen de topmanagers weg naar de VS. Onzin! Het idee dat je met hogere salarissen toptalent kunt binnenhouden is op helemaal niets gebaseerd. Volksbedrog is het!'

Inderdaad verklaarde adviesbureau Hay Management onlangs in de Volkskrant, dat Nederlandse topmanagers zelden naar het buitenland vertrekken. Maar waarom worden er dan toch kruiwagens met geld over hen heen gestort? Schouten: 'Het is echt een uitwas van de ons-kent-ons-mentaliteit. Kijk, hier bestaat de absurde situatie, dat de commissarissen van een multinational hun eigen vergoeding bepalen. Zodoende hebben ze ook belang bij een hoge salariëring van de directie. Want hoe vetter je de leiding beloont, hoe meer je zelf kunt graaien. Zo werkt het in dat wereldje. Daar komt nog eens bij, dat die commissarissen meestal ex-directeuren van andere concerns zijn. En topbestuurders zijn op hun beurt meestal weer aandeelhouders. Geloof me, ze kennen mekaar allemaal.'

‘De big shots in Nederland zijn bang dat ze in de VS niet voor vol aangezien worden als ze zich niet als graaiers gedragen’

Hoe kort de lijntjes in 'het wereldje' zijn, werd recentelijk gedemonstreerd door Cor Boonstra, de ex-topman van Philips. Toen het ernaar uitzag, dat amusementsconcern Endemol door het Spaanse Telefonica overgenomen zou worden, kocht Boonstra voor 1,1 miljoen gulden aandelen Endemol. Nog geen anderhalve week later plukte hij daar de vruchten van, op het moment dat de koers de lucht in schoot. Briljante ingeving of uitgekookt spelletje? Oordeelt u zelf maar. Sylvia Tóth, Boonstra's vriendin, was als Endemol-commissaris uitstekend op de hoogte van het verloop van de geheime onderhandelingen met Telefonica. Het Algemeen Dagblad onthulde dat Boonstra zijn aandelen op 8 en 10 maart kocht, nadat de overname tijdens de onderhandelingen van 6 en 7 maart steeds dichterbij was gekomen. Op 20 maart toucheerde Boonstra een half miljoen, maar hij kreeg tevens het Openbaar Ministerie aan zijn broek. Dat verdenkt hem van handelen met voorkennis…

'Het is echt een cultuurkwestie,' zegt Nico Schouten. 'Men wil zich meten met de topmanagers in de Verenigde Staten. Daar hebben de grote graaiers de cultuur mee. In Amerika is de ongelijkheid altijd meer geaccepteerd dan hier. De arbeidersbeweging is er ook veel minder sterk. De big shots in Nederland zijn bang dat ze in de VS niet voor vol aangezien worden als ze zich niet als graaiers gedragen. Het is echt het 'klassen en standen'-denken en staat volkomen los van talent en prestaties. Het zijn zuivere privé-belangen. Noem het maar pronkzucht, ja. Of ijdelheid.'

‘Bij fusies kunnen privé-belangen ook een rol spelen. Hoe groter het concern, hoe meer ze zich kunnen toe-eigenen’

Zo langzamerhand raakt alle logica zoek. Om je topmanagers binnen te houden betaal je ze torenhoge salarissen, terwijl je aan de andere kant donders goed beseft dat ze toch wel in Nederland zullen blijven. Je beloont ze vervolgens met duizelingwekkende bonussen, omdat ze zo goed weten hoe het moet. Maar tegelijkertijd spiegel je je juist aan de Verenigde Staten, want daar weten ze blijkbaar hoe het écht moet. En tenslotte kom je tot de ontdekking dat uitgerekend de nummer 1 onder de grootverdieners, Donald Shepard van Aegon, een Amerikaan is!

Frappant genoeg houdt juist in de bejubelde VS beurstoezichthouder SEC de inkomsten van topmanagers voortdurend in de gaten en publiceert de gegevens op Internet. Wat vindt Nico Schouten van de ook in ons land steeds luider wordende roep om meer openheid? 'Het rare is, dat toen men een aantal jaren geleden de beloningen van topmanagers begon te publiceren, deze alleen maar omhoog gingen! Volgens mij heeft publicatie alleen maar een aanwakkerende functie. Als je toch je inkomen bekend moet maken, dan liever een hóóg inkomen. En dat bevestigt dus die pronkzucht en ijdelheid.' Volgens Schouten zijn er raakvlakken met de golf van fusies en overnames. 'Privé-belangen van de top kunnen best een reden zijn om te fuseren. Immers: hoe groter het concern, hoe groter de verantwoordelijkheid en hoe meer ze zich kunnen toe-eigenen.'

‘Het kabinet zou zich moeten realiseren, dat de consument uiteindelijk de dupe is van deze waanzinnige beloningen’

'Meneer Marijnissen, ik moet er toch niet aan denken in een land te wonen waar de overheid de salarissen in het bedrijfsleven bepaalt,' zei premier Kok tegen de SP-fractievoorzitter in de Tweede Kamer. Marijnissen bepleit namelijk fiscale maatregelen voor jaarinkomens boven de 250.000 gulden, afspraken tussen werkgevers en werknemers en 'speciale' loonmaatregelen voor 'speciale' mensen. Kok zag daar echter niets in. Ook herinnerde de SP-voorman de minister-president aan zijn eerdere veroordeling van salarisstijgingen aan de top. Destijds wond de premier zich nog op over het feit dat topmanagers zich een loonstijging van 4 procent hadden toebedeeld: nota bene twee keer zoveel als de gemiddelde CAO-stijging. 'De overheid heeft de taak hier normstellend op te treden,' zei Kok toen. Nu de top er maar liefst 14 procent bij krijgt, heeft hij zijn standpunt blijkbaar ook maar aangepast: 'Nederland heeft te maken met de hitte van de internationale concurrentie.' Wel zegde minister Vermeend van Sociale Zaken toe 'onderzoek naar de loonontwikkeling in de top' te zullen doen. Dat zal een opmerkelijk onderzoek worden, want wat de minister wil weten werd de regering op dezelfde dag juist onder de neus gewreven!

Nico Schouten: 'Het kabinet zou zich moeten realiseren, dat de consument uiteindelijk de dupe is van deze waanzinnige beloningen. Het gaat hier namelijk om bedrijfskosten, die gewoon worden doorberekend in de prijzen. Bovendien sturen topbestuurders met hun beleggingen in hoge mate onze economie. Wat je ook steeds meer ziet, is dat de toplui van het bedrijfsleven filantropen worden. Ze stoppen geld in zorginstellingen, onderwijsinstituten en musea. Dat klinkt leuk, maar op die manier krijgen ze wel greep op de toegang tot zulke voorzieningen. Want wat gebeurt er als ze plotseling zouden ophouden met hun donaties? Als je me nu vraagt hoe ik dit soort dingen samenvattend zou willen benoemen, dan heb ik daar één uitdrukking voor: pure marktmacht.'

Het is trouwens best mogelijk dat de Amerikaanse topmanagers de marktmacht van hun Nederlandse collega's met een jaloers oog gadeslaan. Want uit de SEC-gegevens blijkt dat hun beloning in tegenstelling tot hier wél aan prestaties gekoppeld is. Sterker nog, als je in Amerika niet presteert vlieg je er zo uit! Geen wonder dus, dat 'onze' bedrijfselite zo graag in Nederland blijft…