Tribune 8/97 De Kwestie: Leugendetector
De Kwestie
Leugendetector
Jan Boelhouweris psycholoog aan de Katholieke Universiteit Brabant en "onder voorwaarden" voorstander van het gebruik van de leugendetector in het strafrecht. "Het apparaat is 100 procent betrouwbaar, het bespaart een hoop tijd en geld en er hoeven minder onschuldige verdachten te worden opgepakt." | Hans Crombagis psycholoog aan de Rijksuniversiteit van Maastricht en fervent tegenstander van leugendetectie. "De minister wil het niet toestaan, en dat moet ook zo blijven. Het is onbetrouwbaar, er zitten geen voordelen aan en geen fatsoenlijk land wil de leugendetector gebruiken." |
Moet het gebruik van een leugendetector in het strafrecht toegestaan worden? | "Ja, maar onder voorwaarden. Het moet om ernstige zaken gaan, waar veel rechercheurs bij betrokken zijn. De verdachte moet vrijwillig meewerken en het moet gebeuren in een vroege fase van de opsporing. Het gaat er namelijk om te kijken of iemand "schuldige kennis" heeft, guilty knowledge. Na enige tijd is er zoveel informatie gelekt dat iedereen die kennis kan hebben en niet alleen maar de dader. En het moet gebeuren door onafhankelijke personen. De politie vertrouw ik dat niet toe." | "Nee, daar ben ik tegen. Zelfs als het volmaakt zou werken, dan zouden we het nog niet moeten willen. Juist dan niet! Het is in Nederland verboden, de minister wil het niet toestaan, en dat moet ook zo blijven. Wat dat betreft ben ik het helemaal met Sorgdrager eens." |
Hoe betrouwbaar is een leugendetector? | "Het apparaat zelf is 100 procent betrouwbaar. Het meet de ademhaling, bloeddruk, hartslag en zweetsecretie en eventueel wat hersengolven. Die dingen kan niemand faken. De moeilijkheid is de goede vragen te stellen. Met de guilty knowledge-methode kom je dan uiteindelijk nog boven de 80 procent betrouwbaarheid uit. Als dan iemand positief reageert op de test, dan heeft ie wel iets uit te leggen." | "Die betrouwbaarheid is onvoldoende. Wat je in feite meet, zijn lichamelijke reacties op emoties, en dat kunnen alle emoties zijn en zeker niet alleen liegen. Het zou een soort wonderinstrument zijn waarvan ik denk dat het nooit goed genoeg zal werken om in het strafrecht te kunnen gebruiken." |
Wat zijn de voordelen? | "Er zijn twee heel belangrijke voordelen. Als je het in een vroeg stadium gebruikt, kun je er een hoop geld mee besparen. De politie komt dan eerder en gerichter op het spoor van de daders. En er hoeven minder onschuldige verdachten te worden opgepakt, of ze kunnen eerder worden vrijgelaten." | "Er zijn helemaal geen voordelen aan het gebruik van de leugendetector verbonden. Ook niet buiten het strafrecht. Daar is het misbruik zo mogelijk nog erger." |
Wat zijn de nadelen? | "Onder de voorwaarden die ik heb genoemd zitten aan het gebruik van de leugendetector als zodanig geen nadelen. Dan heb je namelijk de belangrijkste bezwaren al ondervangen." | "Het is een onbetrouwbaar middel en het doet enorme schade aan iemands privacy. Bovendien begeef je je op glad ijs. Stel dat je de leugendetector alleen gebruikt in de opsporing en niet als bewijsmateriaal. Dan gaat het later toch fout, dat zien we ook met bijvoorbeeld informatie van de CID. Die mag gebruik worden in de opsporing maar niet als bewijs, en toch gebeurt dat." |
Is het een ernstige inbreuk op de privacy? | "Nou, dat weet ik niet, dat is meer een juridische vraag. Maar als je de vrijwillige medewerking van iemand hebt, natuurlijk niet. Een verdachte heeft natuurlijk recht op z'n privacy, maar aan de andere kant wordt ie wel van een ernstig misdrijf verdacht. Juristen moeten die afweging maar maken." | "Nou en of! Iedere methode om bij mensen die dat niet willen, gedachten uit hun hoofd te halen, hoort in een fatsoenlijk land niet thuis. Mensen moeten zelf controle houden over wat ze wel of niet kwijt willen. Ook verplichte bloedtesten of DNA-onderzoeken zijn stappen in dezelfde richting, waarbij je je moet afvragen wat er dan van privacy nog overblijft. Er moet een grens zijn, en de leugendetector gaat daar overheen." |
En als het wordt toegestaan op basis van vrijwilligheid? | "Het moet altijd vrijwillig zijn. Iedere verdachte heeft ook nu het recht om te zwijgen. Maar op het moment dat iemand zwijgt vraagt de politie zich natuurlijk wel af waarom die persoon niks wil zeggen. Een verdachte heeft ook nu al in Nederland het recht om zijn onschuld aan de rechter aan te tonen door een vrijwillig leugendetectie-onderzoek, en dat gebeurt ook." | "Volgens de wet mag je verdachten sowieso niet dwingen. Maar vreemd genoeg geldt in Nederland nu dat het gebruiken van je recht om te zwijgen, tégen je mag worden gebruikt. Dan is er in principe geen sprake meer van zwijgrecht. En hetzelfde geldt voor de leugendetector: als je niet vrijwillig meewerkt, zal dat tegen je gebruikt worden en is er dus geen sprake meer van vrijheid en vrijwilligheid." |
Wat leert de ervaring in andere landen? | "In de Verenigde Staten is een speeltje dat gebruikt wordt door 30.000 mensen die daar hun brood mee verdienen. En daar zit heel wat kaf tussen het koren. De meesten missen de psychologische kennis om de gegevens goed te interpreteren. Positieve ervaringen? Dat is lastig. In andere landen van Europa wordt de leugendetector niet gebruikt." | "Het wordt eigenlijk alleen geaccepteerd in de Verenigde Staten, en daar wemelt het van het misbruik. In Duitsland is het helemaal verboden. En dat we dat van Duitsland kunnen leren mag ons extra aan het denken zetten. De ervaring leert dus vooral dat geen fatsoenlijk land de leugendetector wil gebruiken." |
Kan de leugendetector gebruikt worden buiten het strafrecht? | "Daar zou ik faliekant op tegen zijn. Dan krijg je dezelfde misstanden als in de VS. Als je wilt checken of iemand eerlijk is, kun je de leugendetector niet gebruiken. Als de test voor 80 procent betrouwbaar is, heb je een kans van één op vijf dat je ten onrechte als oneerlijk wordt bestempeld. Je ruïneert dan hele carriëres, terwijl dat werkelijk nergens op gebaseerd is." | "In de VS vragen werkgevers al aan hun werknemers een test te doen, met vragen over drugs of overspel enzo. Daar heeft niemand iets mee te maken! Buiten het strafrecht is het gebruik van een leugendetector zo mogelijk nog erger. In het strafrecht zijn de rechten van de verdachte tenminste nog omschreven, maar in bijvoorbeeld de relatie van een werknemer met z'n baas gelden zulke regels niet." |
Mag een mens liegen? | "Van mij wel. Iedereen liegt wel eens, om grote en kleine zaken. Wie zonder zonden is werpe de eerste steen. Zeker een verdachte mag alles gebruiken en doen om zich te verdedigen, ook liegen." | "Jazeker, en zeker een verdachte mag liegen, dat staat ook in de wet. Het recht op liegen is inderdaad fundamenteel, nu ik er zo over nadenk. Niet iedere leugen is natuurlijk goed, maar ik vind dat iedereen daar zelf iets over te zeggen heeft."
|
|---|
Inhoud
- Nieuws: Het Binnenhof / Aktie / Bulletin Board
- "De huurders van de rijtjeshuizen subsidiëren de villa-eigenaren," concludeerde de SP jaren geleden.
- Met nieuwe hypotheekvormen en beleggingen op kosten van de fiscus is de onrechtvaardigheid sindsdien alleen maar toegenomen. Feiten over het grootste taboe in Den Haag: de onbeperkte hypotheekrente-aftrek.
- Interview: Na lang zeuren kreeg ze in 1948 een vlag, 100 gulden en de zegen van de leiding van het Leger des Heils. Bijna 50 jaar later neemt de drukte in haar Goodwillcentrum op de Amsterdamse Wallen nog steeds toe. In gesprek met "majoor" Alida Boshardt.
- Als de verpleegtehuizen gaan staken, dan heeft de regering het echt veel te grijs gemaakt. Eensgezind strijden bewoners en verzorgers tegen Paars.
- Politiek niets voor jongeren? De aanstormende talenten in de SP bewijzen het tegendeel. "Omdat de SP jongeren serieus neemt en volwaardig bij het werk betrekt."
- De kwestie: De leugendetector.
- Theo de Buurtconciërge; strip van Wim Stevenhagen