Tribune 6/97 Interview: Carl Niehaus

interview

Carl Niehaus

Naast Afrikaner, ben ik vooral Zuid-Afrikaan. Hopelijk een Zuid-Afrikaan die op een bepaald tijdstip in de geschiedenis een positieve bijdrage, hoe klein ook, heeft geleverd aan de ontwikkeling van zijn land. Hoewel mijn leven grote veranderingen gekend heeft, ben ik - naar mijn gevoel - altijd consequent gebleven. Consequent in het streven naar een niet-raciale, meer rechtvaardige samenleving en de bestrijding van de geweldige armoede in Zuid-Afrika. Ik denk niet dat ik vandaag als ambassadeur iemand anders ben dan toen ik in de gevangenis zat.

Apartheid was bij de wet geregeld. Maar je leerde op school, in de kerk en van de politiek dat apartheid de natuurlijke orde der dingen was, gebaseerd op de bijbel. Ik heb het geluk gehad ervaringen op te doen, die andere jonge blanken misschien niet hadden. De gelegenheid om de zwarte woonbuurten in te gaan, betrokken te raken bij acties. Mijn keuze tégen apartheid ging niet van de ene dag op de andere. Het is een proces van enkele jaren geweest. Uiteindelijk werd ik op mijn twintigste lid van het ANC en ging ik ook deelnemen aan de gewapende strijd. Ik sloot me aan bij Umkhonto We Sizwe, de militaire vleugel van het Afrikaans Nationaal Congres en was betrokken bij het ondergronds verzamelen en verspreiden van inlichtingen. Vanwege deze activiteiten werd ik op mijn drieëntwintigste gearresteerd en veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf. Uiteindelijk heb ik acht jaar vastgezeten. Het regime in de gevangenis was heel streng. De bewakers zagen me als een verrader van mijn volk en mijn land. Maar ik ben geen verrader. Het werkelijke verraad was de onderdrukking van de meerderheid door een klein groepje mensen. Apartheid heeft de Afrikaners tot vijand gemaakt van de meerderheid van hun eigen landgenoten. Ik heb geprobeerd de Afrikaners daarvan te bevrijden.

Hoe moeilijk het ook was, achteraf ben ik heel blij dat ik in de gevangenis gezeten heb. Blij dat ik kan zeggen: ze hebben me opgesloten, omdat ik niet bereid was de apartheid te ondersteunen. Natuurlijk is het nu makkelijker te verwerken, omdat we veel van de idealen waarvoor we vochten, gerealiseerd hebben. We zijn erin geslaagd in Zuid-Afrika de democratie te vestigen.

Twee weken na mijn vrijlating kon ik gaan werken als woordvoerder van het ANC. Een fantastische baan en een grote uitdaging! Van heel nabij mocht ik deelnemen aan een belangrijk tijdperk in de geschiedenis van Zuid-Afrika, samenwerken met president Mandela. Dat was een groot voorrecht. Mandela is het symbool van de strijd tegen apartheid, maar je komt nog meer van hem onder de indruk als je hem persoonlijk leert kennen. Dan ontdek je dat hij ook een geweldig mens is. Heel warm, meelevend, een man met gevoel. De mens Nelson Mandela is nog indrukwekkender dan het symbool Nelson Mandela. Zo'n groot deel van je leven gevangen zitten en er dan toch uitkomen met zóveel enthousiasme, zóveel energie en het vermogen om orde te scheppen in het land. Hij is waarschijnlijk de grootste leider van deze eeuw.

Toch zijn er gevaren die Zuid-Afrika bedreigen. De rechtse groepen, zoals de Afrikaner Weerstands Beweging, zijn gevaarlijk omdat ze geweld kunnen gebruiken. Maar de AWB heeft veel van haar kracht verloren. Dat komt door de aanpak van president Mandela. Geen directe confrontatie, maar steeds opnieuw de dialoog aangaan. Met hen praten over hun politieke idealen en de inpasbaarheid daarvan in de nieuwe situatie. In dat proces heeft de meerderheid van de Afrikaners ingezien dat hun streven naar een blanke volksstaat niet praktisch is, maar zinloos. Dat beseft ook generaal Viljoen, de leider van het Vrijheidsfront. Hij speelt vandaag de dag zelfs een constructieve rol in het parlement en zet zich in voor de bescherming van de cultuur en de taal van de Afrikaners als minderheid in een groot land. De verhouding met Inkatha-leider Buthelezi is eveneens verbeterd. Dat kwam onder andere doordat president Mandela, toen hij met de vice-president naar het buitenland moest, Buthelezi heeft gevraagd hem tijdelijk te vervangen. Je ziet dat het politieke geweld in Kwazulu/Natal tussen ANC- en Inkatha-aanhangers afneemt.

Het grootste gevaar dat Zuid-Afrika bedreigt zijn niet de AWB, het Vrijheidsfront of Inkatha. Het grootste gevaar is de enorme sociale nood. Democratie moet gefundeerd zijn op een bloeiende economie, die ten goede komt aan iedereen. We moeten die sociale nood dus lenigen, wil de democratie in Zuid-Afrika over twintig jaar nog bestaan. De kloof tussen arm en rijk is enorm en verandering kost tijd. Maar belangrijk is dat mensen over een paar jaar zeggen: het is nog niet helemaal zoals het moet, maar ik ben nu toch beter af. Gelukkig beseffen de bewoners van de townships dat 48 jaar apartheid niet in één dag ongedaan kan worden gemaakt. In de gezondheidszorg en het onderwijs zie je de vooruitgang nu al, vooral op het platteland. Verleden jaar hebben we 300.000 gezinnen aangesloten op het elektriciteitsnet. Ook zijn al heel veel mensen voorzien van stromend water. Huisvesting gaat veel langzamer. Het heeft moeite gekost om de financiering rond te krijgen tussen de overheid en de private sector, maar dat verloopt nu beter. Dit jaar wordt het huisvestingsbudget voor het eerst volledig benut. We werken hard aan verbetering van de levensomstandigheden, maar dat gaat traag. Vooral doordat onze economie er zwakker voorstaat dan we dachten. Gelukkig nemen de buitenlandse investeringen toe. Vanuit Nederland zijn ze helaas nog niet zo omvangrijk, maar de laatste maanden is er steeds meer interesse. Daarnaast zijn de huidige onderhandelingen over een vrijhandelsovereenkomst met de Europese Unie voor ons van groot belang. Nederland staat er positief tegenover, maar sommige Europese landen vrezen voor de concurrentie van onze producten.

We proberen een rechtvaardige samenleving op te bouwen, de mensen een beter leven te geven. Daar hebben de bevrijdingsorganisaties jarenlang voor gevochten. Maar er is de laatste jaren veel veranderd in de wereld. We trachten te bereiken wat praktisch haalbaar is, zonder het grote ideaal los te laten. We hebben geld en dus investeerders nodig om onze mensen te helpen. Daarvoor moet je je aanpassen aan de markteconomie. Enerzijds proberen we gunstige omstandigheden voor beleggers te scheppen, anderzijds willen we dat een behoorlijk deel van die winst terugvloeit naar het volk. Want het gaat ons om betere huisvesting, beter onderwijs, betere gezondheidszorg. Er is geen sprake van een ongebreidelde markteconomie in Zuid-Afrika, maar er is wél de erkenning van de realiteit. We willen in ieder geval geen experimenten herhalen die elders niet gewerkt hebben. Van de fouten in andere landen hebben we geleerd. De kracht van de nieuwe regering is, dat zij is toegewijd aan de mensenrechten en aan een programma voor wederopbouw en ontwikkeling, zonder dogmatisch te zijn. We proberen op een realistische, haalbare wijze onze idealen te verwezenlijken in de wereld van 1997.