SP Tribune 10/2004

Tribune 22 oktober 2004

300.000

Tegen de afbraak van de WAO. Voor solidariteit. Omdat ik geen samenleving van ieder-voor-zich wil. Tegen de vut- en prepensioenvoorstellen. Voor een menselijk asielbeleid. Omdat ze van de verbindendverklaring van de CAO’s moeten afblijven. En heel vaak: omdat dit hele kabinet weg moet, en snel ook!

Op 2 oktober waren er meer dan driehonderdduizend goede redenen om naar Amsterdam te gaan en een vuist te maken tegen het regeringsbeleid. Met de grootste vakbondsdemonstratie ooit protesteerde Nederland ongekend massaal tegen een ongekend impopulair kabinet. Wat betekent dat? En: hoe moet het nu verder?

Foto's: Suzanne van de Kerk, Akke van Eck, Ed Oudenaarden/ANP

VVD-fractievoorzitter Van Aartsen had zijn conclusies al paraat voordat hij wist hoe breed het protest gedragen werd. In zijn toespraak op de VVD-partijraad , die op 2 oktober in Amersfoort verg ad erde, liet hij weten dat het hem niet uitmaakt hoeveel demonstranten er in Amsterdam zijn. En verder: ‘FNV en CNV hebben, met platte, stuitende teksten de achterban bewerkt, opgehitst zou je ook kunnen zeggen. De heren De Waal en Terpstra vertonen onverantwoord gedrag. En Wouter Bos, die in de Kamer zijn zin niet kreeg, demonstreert vandaag mak mee, voortgestuwd door de massa, zoals we dat hebben gezien bij de mooie demonstratie die er in Rotterdam was, een beetje achter De Waal en Terpstra aansloffend en achter de rode vlaggen en Ché Guevara aan. De Socialistische Partij heeft dat op een heel knappe manier georganiseerd. Maar Wouter Bos moet wel achterin de bus mee. In de bijwagen van de SP.’

Ook Van Aartsen heeft genoeg van de polderpolitiek. Dat is duidelijk. Maar nu een aantal hoofdrolspelers van 2 oktober. Hoe kijken zij – enkele dagen na dé demonstratie – terug, en vooruit?

Voorzitter Jaap Jongejan van de Bedrijvenbond CNV concludeert dat ‘na zaterdag echt niemand meer kan ontkennen dat het kabinet de verkeerde keuzes maakt, en dat er in Nederland nog wel degelijk veel belang wordt gehecht aan solidariteit.’ Is 2 oktober een antwoord op de geluiden dat de vakbonden uit de tijd zijn? Jongejan: ‘We waren niet uit de tijd en we zijn niet uit de tijd. Om dat te bewijzen hadden we 2 oktober niet nodig: iedereen die zich er een beetje in verdiept, weet met wat voor vernieuwende ideeën de vakbonden steeds zijn gekomen.’ Is de massale opkomst een reden om met terugwerkende kracht het Najaarsakkoord van 2003 negatiever te beoordelen? Hebben de bonden toen misschien te snel de handdoek in de ring gegooid? ‘Wij hebben toen onze nek uitgestoken en laten zien hoe vooruitstrevend we zijn door ook dingen te accepteren die moeilijk lagen. Maar het kabinet wil het onderste uit de kan hebben. Nu krijgt het de deksel op de neus.’

De enige die de vakbeweging kan helpen,

is de achterban

FNV-Bondgenoten-bestuurder Niek Stam is de voortrekker van comité De Maat is Vol, dat binnen de vakbeweging ijvert voor een meer strijdbare houding. Hij noemt de massale opkomst ‘een belangrijke steun in de rug van de vakbeweging en een geweldige sneer naar het kabinet en de werkgevers.’ Stam ziet wel een duidelijke omslag bij de bonden. ‘De vakbeweging heeft twintig jaar in coma gelegen en is nu van de operatie­tafel afgestapt. Vorig jaar, bij het Najaarsakkoord, dachten de vakcentrales ten onrechte nog dat ze geholpen zouden worden door het kabinet en de werkgevers. Nu hebben ze de steun gevraagd en gekregen van hun achterban. Zo hoort het ook. De enige die de vakbeweging kan helpen, is de achterban.’

De Maat is Vol is opgericht uit onvrede met de slappe opstelling van de bonden, en vooral de FNV. Is het comité overbodig, nu de vakbonden hun tanden laten zien? Stam: ‘Nee, we blijven hard nodig om te voorkomen dat de vakbeweging weer in de fout van de afgelopen twintig jaar vervalt. En dat moet je van binnenuit doen. Nu is er volop strijdbaarheid. Maar stel, er komen nieuwe verkiezingen en SP, PvdA en GroenLinks vormen een kabinet. Ook dan zal niet alles automatisch goed gaan, en ook dan heb je een kritische, strijdbare vakbeweging nodig. En ik betwijfel het of die er dan wel is zonder het werk van een groep als De Maat is Vol.’

Jan Marijnissen ziet de demonstratie als ‘een enorm goede zaak voor de vakbeweging – en bedenk wel dat we niet zonder de vakbeweging kunnen in de sociale strijd.’ Daarnaast is 2 oktober volgens de SP-fractievoorzitter ook een geweldige opsteker voor de oppositie in de Kamer. ‘En een enorme tik op de neus van het kabinet. Dat raakt steeds meer in het defensief, steeds meer geïsoleerd.’ Over de tirade van Van Aartsen en de reactie van minister Zalm, die wel wil praten maar absoluut niet over prepensioen en WAO: ‘Dat moeten ze vooral doen. Ze moeten vooral zo doorgaan. Nu hebben vier van de vijf mensen geen vertrouwen meer in het kabinet. Dat mogen er best vijf van vijf worden.’

CNV’er Jongejan: ‘Hoe harder mensen als Van Aartsen en Wijn roepen jullie hitsen mensen op en hoeveel waren er nou eigenlijk, des te harder bewijzen ze dat ze geen argumenten hebben.’

Ik moest af en toe mijn tranen wegpinken.

Het was gewéldig’

Actieleider namens de FNV en vice-voorzitter van de vakcentrale Agnes Jongerius heeft 2 oktober ervaren als een groot feest. ‘Er was een enorm saamhorigheidsgevoel, een geweldige sfeer. Ik heb zowel op de Dam als op het op het Museumplein op het podium gestaan, en als je dan die mensenzee ziet, zover je maar kunt kijken, prachtig gewoon. Het betekent dat iedereen ongelijk heeft, die zegt dat de mensen niet meer de straat op willen om actie te voeren of dat de mensen alleen om zichzelf geven. Ik heb een aantal keren mijn tranen moeten wegpinken.’ Jongerius ziet in de succesvolle actie geen reden om met terugwerkende kracht anders tegen het akkoord van 2003 aan te kijken. ‘We hadden het vorig jaar niet anders kunnen doen. Het kabinet zei toen: Over vut en prepensioen beslissen we niet in ons eentje. En in het referendum dat we hielden was weliswaar een grote minderheid tegen het akkoord, maar een meerderheid vóór. Er waren mensen die zeiden we willen ze nog een kans geven . En we hádden ook een voorjaarsakkoord kunnen afsluiten. Maar het kabinet liet merken dat het aan niets en niemand een boodschap heeft. En dat heeft trouwens ook goed meegeholpen te mobiliseren. Het protest had vorig jaar nooit zo massaal kunnen worden als nu: het vertrouwen in het kabinet is nu helemaal weg.’ Waar komt de enorme opkomst naar de mening van de actieleider vandaan? ‘Wat ik zaterdag gemerkt heb, maar ook eerder in de mobilisatiebijeenkomsten, is dat veel mensen kwaad zijn over alle afzonderlijke maatregelen, maar dat er ook een algemeen gevoel is dat de mensen verbindt. Een besef van: we moeten de solidariteit behouden. En wat natuurlijk ook meegespeeld heeft om de opkomst te stimuleren, is de arrogante houding van het kabinet. Schandalig om tegen de mensen te zeggen: Jullie snappen het niet.’

De FNV kondigt strijdbaar estafettestakingen aan, te beginnen in het openbaar vervoer. Het CNV is iets voorzichtiger. Jongejan: ‘De acties moeten doorgaan, maar ze moeten breed getrokken worden. Er zijn veel overtuigde CNV’ers die zeggen staken gaat me te ver, maar ik wil wel graag een signaal afgeven. Dus zal er soms gestaakt worden, en zullen we soms ook werkonderbrekingen inzetten, verlengde pauzes of handtekeningenlijsten. Dat levert misschien geen mooi plaatje op voor de media, maar ik vind het belangrijker dat we vormen van actie inzetten die de mensen willen.’

Stam van De Maat is Vol pleit – uiteraard – ook voor het stevig doorgaan van de acties.

‘Maar wat mij betreft liever regionaal georganiseerd dan per sector. Dan kunnen veel meer mensen meedoen. Neem de actie in Rotterdam, op de Coolsingel. Die was onder werktijd, om mee te kunnen doen hebben 50.000 mensen hun werk moeten neerleggen. Medewerkers van een distributiecentrum van Albert Heijn bijvoorbeeld waar nooit eerder gestaakt was. Die mensen waren er nu wel, maar ik zie nog geen staking uitbreken in de distributiesector. En dat geldt voor veel kleine bedrijven. Die betrek je veel eerder bij regionale actiedagen.’

’Wij moeten de acties verbreden:

naar meer mensen en meer onderwerpen’

Marijnissen zegt de vakbeweging alle mogelijke steun toe van de SP. Waaraan moeten we dan denken? ‘Dat kan op allerlei manieren: door aanwezig te zijn en de stakers een hart onder de riem te steken, en voor mijn part door tomatensoep te schenken of mee te helpen geld op te halen als de stakingskas leeg is.’ Daarnaast heeft de SP volgens haar fractievoorzitter ook een belangrijke eigen taak. ‘De mensen snakken naar informatie hoe het anders kan , beter kan . Daarin moeten wij voorzien. Met avonden, demonstraties, concerten, noem maar op. En vooral moeten we de mensen organiseren op andere punten dan de vut en het prepensioen. De No claim in het ziekenfonds bijvoorbeeld, maar ook de huurverhogingen en tal van andere zaken. Wij moeten de acties verbreden, niet alleen door er andere mensen bij te betrekken, maar ook qua onderwerpen.’

De strijd van de bonden richt zich voorlopig tegen het kabinet. Maar hoe zit het met de werkgevers? Waar staan die? Volgens Stam pal achter de regering: ‘Dat het kabinet ondanks de rampzalige peilingen nog steeds zo dapper is, komt alleen maar omdat het de steun van de werkgevers heeft.’ Jongerius verbaast zich over de afzijdigheid van de werkgevers. ‘Vroeger hadden die ook nog wel eens een mening. Nu laten ze ons deze strijd alléén voeren. Ze zouden moeten beseffen dat zij ook een rol spelen in dit proces. Ik weet nog hoe ze stonden te juichen bij de installatie van dit kabinet. Nu zouden ze er goed aan doen druk op dat kabinet uit te oefenen, want anders wordt de rekening onherroepelijk aan hen gepresenteerd in de CAO-onderhandelingen.’ Ook Jongejan roept de werkgevers op ‘wat meer achter hun boom vandaan te komen. Wij staan op het Museumplein voor hún werknemers. Bovendien: ze moeten ook beseffen dat die werknemers erg ontevreden zijn, en dat die ontevredenheid zich op hen zal richten als de acties richting politiek niet genoeg opleveren.’

Zolang de begrotingsdebatten in Den Haag lopen en de wetswijzigingen rond het prepensioen nog onderwerp van discussie zijn, hebben de bonden alle CAO-onderhandelingen opgeschort. Al zeggen zowel Jongejan als Jongerius dat ze natuurlijk wel aan belangenbehartiging doen, bijvoorbeeld als er gepraat moet worden over reorganisaties. De vakcentrales hebben verder nog eens benadrukt dat ze graag tot ‘werkelijk overleg’ willen komen, maar dat het kabinet daarvoor eerst moet afstappen van de stelling dat er over WAO, vut en prepensioen niet te praten valt. Marijnissen geeft ze groot gelijk. ‘Natuurlijk zal er gepraat moeten worden. Maar dat kan pas als het kabinet ruimte biedt voor onderhandelingen. De situatie kan heel snel veranderen, maar op dit moment valt er niets te praten.’

Twee dagen na de demonstratie besloten FNV, CNV en MHP samen met PvdA, GroenLinks en SP de voorbereidingen te starten voor het aanvragen van een referendum over de vut- en prepensioenregelingen. Het definitieve besluit of de campagne daarvoor echt van start gaat, nemen de organisaties na de behandeling van de nieuwe wet voor het prepensioen, begin november. Gaat het sein op groen, dan moeten er heel snel heel veel handtekeningen opgehaald worden. Jongerius: ‘Een meerderheid in de kamer zal mogelijk besluiten dat tijdelijke referendumwet niet wordt verlengd. Dat maakt dat we dan heel weinig tijd hebben om het referendum aangevraagd te krijgen. Maar gelukkig hebben we van 2 oktober heel veel energie gekregen.’