Tribune 10/2001 Huwelijkse voorwaarden!

Tribune 19 oktober 2001

Comité ‘Nationaal Geschenk Mensenrechten Argentinië’ zet Nederland aan het denken

'Het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima is een mooi moment voor Nederlanders om solidair te zijn met en steun te geven aan slachtoffers en nabestaanden van het Videla-regime,' vindt de hier wonende Argentijnse Alejandra Slutzky. 'Nog steeds worden mensenrechten met voeten getreden. Als Nederland via het huwelijk verbonden zal worden aan Argentinië, mag dat niet alleen zijn met de jetset van het land, maar ook met de slachtoffers van de dictatuur.'

Veertien was Alejandra Slutzky, toen ze in 1978 naar Nederland kwam. Geestelijk getekend door jaren van dictatuur, die zowel het leven van haar vader als een groot deel van haar jeugd hadden geroofd. Ofschoon nog een peuter, toen haar vader voor de eerste keer werd opgepakt vanwege 'politieke activiteiten', torst ze de herinnering met zich mee alsof ze destijds al de volwassenheid had bereikt. 'Eind jaren zestig was hij als arts betrokken bij peronistische acties in het noorden van Argentinië. Nadat ze hem gearresteerd hadden, mocht niemand in de buurt dat weten. Mijn oma, die sinds de ziekte van moeder voor mij en m'n broertje zorgde, vertelde tegen iedereen dat hij in het buitenland werkte. Maar toch mocht ik nooit vriendinnetjes mee naar huis nemen. Wat me nog steeds helder voor de geest staat, was de stilte in de samenleving. Het hele land wist wat er gebeurde, maar niemand praatte er ooit over.'

Zeven jaar na datum – in 1976 – 'ontfermde' de staatsterreur zich ten tweede male over haar vader. Nu voorgoed. In een van de vele concentratiekampen bezweek hij uiteindelijk onder de handen van zijn folteraars. Het zou echter nog lang duren voordat Alejandra Slutzky dat te horen kreeg.

De politieke geschiedenis van Argentinië is één lange keten van staatsgrepen en conflicten. Als in 1943 het militaire regime van generaal Ramírez aantreedt, verschijnt ook de nationalist Juan Perón ten tonele. Eerst nog in de hoedanigheid van minister van Arbeid. Drie jaar later benoemt een overweldigende meerderheid van het volk hem tot president. Het staatshoofd mag zich verheugen in een grote populariteit. Niet in de laatste plaats dankzij de dwingende aanwezigheid van zijn vrouw, Evita. De politiek die hij voert is populistisch: anti-Amerikaans, anti-Brits en anti-communistisch. Hij zet een beschermde nationale industrie en een grote staatssector op poten. Vanaf begin jaren vijftig gaat het bergafwaarts. De landbouw is jarenlang verwaarloosd en de oogsten leveren nauwelijks nog iets op. Het leger ergert zich mateloos aan de prominente rol van Evita; de kerk is boos omdat Perón echtscheiding wil legaliseren en de steun van het volk taant, omdat de economie steeds verder in het slop raakt. In 1955, twee jaar na de dood van zijn echtgenote, wordt Perón afgezet en vlucht naar het fascistisch Spanje van Franco. Generalissimo's en burgerpresidenten wisselen elkaar vervolgens af in Argentinië. Geen van hen blijkt in staat het land te hervormen.

Wonderlijk genoeg mag Perón in 1973 terugkeren van de dan zittende dictator Lanusse. Ook de vader van Alejandra mag naar huis. Murw gebeukt door jaren van gevangenschap, keert hij het activisme de rug toe en probeert zich verder koest te houden. Intussen wordt het land in een oneindig lijkende burgeroorlog gezogen. In het noorden opereert een trotskistische guerrillabeweging, in de steden heersen de Monteneros (milities, ontstaan uit de geradicaliseerde peronistische jeugdbeweging.) Dan overlijdt Perón. Zijn tweede vrouw volgt hem op. Maar in plaats van Isabel Perón regeren chaos en geweld vanaf dat moment. In 1976 vinden grootgrondbezitters en de zakelijke elite van Argentinië het de hoogste tijd voor ingrijpende maatregelen. De staatsgreep door een militaire junta staat onder leiding van de generaal Videla. Het is in dit regime, dat Jorge Zorreguieta eerst staatssecretaris en later minister van landbouw is.

'Alles wat progressief kon worden uitgelegd, moest verstopt worden. Kinderen vonden dat heel normaal'

Alejandra Slutzky: 'Jong als mijn broer en ik waren, wisten we meteen wat ons te doen stond. Alles wat progressief kon worden uitgelegd, moest verstopt of verbrand worden. Zelfs als kinderen vonden we dat heel normaal. Zo lagen de zaken toen gewoon.'

Het is de tijd van de 'vuile oorlog', van de verdwijningen. Aanhangers en sympathisanten van de guerrillero's, vakbondsleiders, mensenrechtenactivisten, maar ook burgers die de politiek links laten liggen, worden bij bosjes opgepakt. Officiële schattingen komen uit op tienduizend verdwenen Argentijnen. Officieus keerde waarschijnlijk een veelvoud daarvan nooit meer terug. Het is ook de tijd van de zogenaamde Dwaze Moeders. Met witte hoofddoeken op en met foto's in hun handen van spoorloze kinderen en geliefden, demonstreren zij iedere donderdag in het hart van Buenos Aires, op de Plaza de Mayo.

Ook bij vader Slutzky wordt 's nachts op de deur geklopt. Omdat hij dan politiek al niet meer actief is, verkeert hij in de veronderstelling dat het één van zijn patiënten is. Het blijken echter vertegenwoordigers van de nieuwe bewindvoerders te zijn, op jacht naar (vermeende) tegenstanders. De vader van Alejandra wordt weggevoerd en opgesloten in een concentratiekamp. Daar leefde hij nog een luttele twintig dagen, voor hij overleed aan zijn verwondingen. Al drong die waarheid pas later tot haar door.

'Veel kinderen werden gedwongen toe te kijken hoe hun ouders vermoord werden en pleegden zelfmoord'

Alejandra Slutzky: 'De vriendin van mijn vader bracht ons naar Nederland. Ik voelde me hier direct veilig, omdat iedereen aardig voor me was. Pas achteraf drong het besef tot me door hoeveel geluk ik had gehad. Het had net zo goed heel anders kunnen aflopen. Want hoe vaak kwam het in Argentinië niet voor, dat kinderen van acht, negen jaar gedwongen werden toe te kijken hoe hun ouders gemarteld en vermoord werden en, nadat ze weer bij hun familie gedropt werden, zelfmoord pleegden?'

Terwijl de militairen dood en verderf zaaien, probeert minister José Alfredo Martínes de Hoz de economie te saneren. Deze warme voorstander van liberalisering stelt zich tot doel de macht van de vakbonden te breken. Ook worden verliesgevende staatsbedrijven opgedoekt en andere ondernemingen blootgesteld aan concurrentie. Economisch herstel blijft echter uit. In 1981 moet Videla het veld ruimen voor generaal Viola, die nog datzelfde jaar wordt afgezet door een andere generaal, Galtieri. Als de militairen de oorlog tegen Groot-Brittannië om de Falklandeilanden verliezen, wordt hun positie onhoudbaar. Voor het eerst sinds jaren zijn er in 1984 vrije verkiezingen.

'Je bedenkt de gekste dingen om de waarheid te ontlopen. Pas na de dictatuur moest ik de dood van mijn vader erkennen'

Alejandra Slutzky: 'Jarenlang was ik ervan overtuigd dat mijn vader nog leefde. Dat hij aan geheugenverlies leed. Je bedenkt de gekste dingen, om de waarheid te ontlopen. Pas toen de dictatuur voorbij was, moest ik zijn dood erkennen. Verschrikkelijk moeilijk was dat, zonder lichaam en zonder echt bewijs. Ik wilde en kon het eigenlijk niet.'

Op de schouders van Raúl Alfonsín, de zoveelste president, rust de taak om de puinhopen van de vuile oorlog op te ruimen. In 1985 worden negen juntaleden veroordeeld tot gevangenisstraffen. Omdat de onrust in legerkringen slechts met moeite onderdrukt kan worden, vaardigt Alfonsín eerst een amnestiewet uit. Een paar jaar later gevolgd door de wet op de obediencia debida. Wat zoveel wil zeggen als de bevel-is-bevel-wet. Lagere rangen kunnen daardoor niet meer ter verantwoording geroepen worden. Ook Alfonsín blijkt zijn land niet te kunnen ontworstelen aan de economische malaise. Eind jaren tachtig draagt hij de macht over aan zijn gekozen opvolger, Carlos Saul Menem. Tegen de verwachtingen in staat deze peronist een liberale economie voor. Hij haalt zelfs de plannen van Martínes de Hoz weer uit de kast, met als gevolg dat veel staatsbedrijven failliet gaan en de macht van vakbonden gebroken wordt.

Aanvankelijk lijkt het tij voor Argentinië te keren. Maar door de hoge koers van de dollar wordt de export ernstig bemoeilijkt. Veel Argentijnen komen zonder werk te zitten. Zeven miljoen (!) van hen leven onder het bestaansminimum. Ook de in 1999 aangetreden nieuwe president Fernando de la Rúa, die een coalitie van niet-peronistische partijen vertegenwoordigt, slaagt er niet in de problemen op te lossen.

'Máxima zei: 'Ik geloof in mijn vader..'! Wat gelooft ze dan? Dat hij er niets mee te maken had?'

Terug naar Nederland, het nieuwe land van Alejandra Slutzky en Máxima, de dochter van Jorge Zorreguieta. Drieëntwintig jaar na dato blijken hier dus niet alleen de slachtoffers van het Videla-regime welkom te zijn, maar ook de daders. Alejandra Slutzky heeft er weinig begrip voor. 'Zorreguieta mag dan niet op de bruiloft komen, maar zolang hij zich niet publiekelijk vertoont, mag hij wel bij de koningin op de koffie. Máxima kan je de daden van haar vader niet aanrekenen, maar je bent altijd een kind van je ouders, opgevoed met hun denkbeelden, zelfs wanneer je je tegen hen afzet. De heeft haar zus gedaan, zij zelf niet. Ze heeft zich gedistantieerd van het regime, maar pas toen het van haar verwácht werd en niet erg overtuigend. Dat ze zei 'ik hou van hem', oké. Iedereen houdt van haar of zijn vader, maar 'Ik geloof in hem...'! Wat gelooft ze dan? Dat hij er niets mee te maken had?'

Samen met onder meer SP-Kamerlid Agnes Kant, advocate Britta Böhler en econoom Roelf Haan neemt Alejandra Slutzky het initiatief tot de oprichting van het comité Nationaal Geschenk Mensenrechten Argentinië. Volgens het comité is het aanstaande huwelijk van Willem-Alexander en Máxima een mooi moment voor Nederlanders om solidair te zijn met slachtoffers en nabestaanden van het regime Videla.

Alejandra Slutzky: 'Nog steeds heerst er rechteloosheid in Argentinië. Er is weliswaar een gekozen president, maar in de regering zitten nog altijd adviseurs uit de tijd van de dictatuur. De politie is voorzien van echte kogels en heeft meer bevoegdheden gekregen. Ook nu overlijden nog mensen in een cel. Daar wordt niets aan gedaan. De oppositie is hopeloos verdeeld.'

Met het ingezamelde geld wil het comité de strijd van de Dwaze Moeders en anderen die zich onverminderd inzetten voor mensenrechten in Argentinië steunen. Een steun die zij hard kunnen gebruiken..

Alejandra Slutzky: 'Wanneer Willem-Alexander met Máxima trouwt, houdt dat ook een versterking in van de betrekkingen tussen Nederland en Argentinië. Ik vind dat die verbondenheid niet een zaak van de jetset mag zijn en ophoudt bij handelsbelangen, maar dat ze ook geldt voor de mensen die steun zo hard nodig hebben.'