Tribune 4/98: Zwartboek Indonesië

Zwartboek Indonesië

"Iedereen is hier ontevreden, behalve de Soeharto-kliek"

Nu Soeharto opnieuw klakkeloos voor vijf jaar tot president van Indonesië is benoemd, lijkt de internationale aandacht voor de crisis in het land te verflauwen. Ten onrechte, want de onderdrukking gaat onverminderd door. Iedere vorm van kritiek wordt meedogenloos de kop in gedrukt. Verslaggever Reinier Verhoeven was vijf weken in Jakarta en beschrijft op zeer persoonlijke wijze zijn ontmoetingen met ondergrondse activisten en oude revolutionairen die het desondanks opnemen voor een volk in nood.

Het telefoontje kwam toch nog onverwacht.

"Spreek ik met mister Reinier?"

"Ja."

"Dit is Robby. Van de PRD. Kameraad Niko heeft ons op de hoogte gesteld van uw komst."

Ik was al bijna een week in Jakarta en had de hoop al haast opgegeven nog in contact te komen met leden van de zwaarst vervolgde politieke groepering van Indonesië, de Partai Rakyat Demokratik (Democratische Volkspartij). Niko Warouw, internationaal secretaris van de PRD en momenteel verblijvend in Nederland, had me een telefoonnummer meegegeven, maar daar werd nooit opgenomen.

"Ik ben blij dat u belt," zei ik dan ook geheel naar waarheid.

"U onderhoudt contacten met de Socialistische Partij in Nederland?" vroeg Robby. Opnieuw was het antwoord bevestigend.

"De partij van de tomaat?"

Ik schoot in de lach. Zelfs hier, aan de andere kant van de wereld, was het beeldmerk van de SP kennelijk doorgedrongen. "Die tomaat vind ik heel interessant," zei hij, "daar moet u mij maar eens alles over vertellen."

Soeharto benoemde zijn schatrijke dochter nota bene tot minister van Sociale Zaken

Ik arriveerde in Jakarta aan de vooravond van wat in Indonesië de Sedang Umum wordt genoemd - de generale assemblee van het Volkscongres. Elke vijf jaar wordt tijdens deze tien dagen durende bijeenkomst de politieke koers uitgestippeld en de nieuwe president en vice-president gekozen. Door de economische crisis die het land sinds vorige zomer in volle hevigheid teistert, werd naar deze Sedang Umum met grotere spanning uitgekeken dan normaal. Zouden de parlementariërs, zo vroegen binnen- en buitenlandse waarnemers zich af, de moed hebben om de herbenoeming van Soeharto ter discussie te stellen? Of zouden ze op z'n minst een kritische en onafhankelijke vice-president durven kiezen, die te zijner tijd het roer van de oude dictator kan overnemen? Inmiddels is het antwoord op deze vragen bekend. Soeharto is zonder één enkele wanklank opnieuw voor vijf jaar tot president gekozen. En Soeharto's politieke vriend en beschermeling, de voormalige technologie-minister Haibibi, is al even probleemloos gepromoveerd tot vice-president. Zó zeker is Soeharto van zijn almacht, dat hij in het nieuwe kabinet niet alleen zijn eigen schatrijke dochter een plaatsje heeft toebedacht (nota bene als minister van Sociale Zaken), maar ook zijn al even rijke zakenvriendje Bob Hassan. Voor de þkameradenþ van de PRD - en voor de miljoenen Indonesiërs namens wie zij hun strijd voeren - zijn daarmee zeer zorgelijke tijden aangebroken.

"Jullie kunnen in vrijheid zeggen wat je wilt, wij moeten voortdurend op onze tellen passen"

"De Partai Rakyat Demokratik werd in 1994 opgericht door activisten uit Java, Sumatra en Sulawesi. De partij is een bundeling van initiatieven van studenten, arbeiders, boeren en kunstenaars. De meeste leden zijn jonge idealisten, die zich hebben verdiept in de geschiedenis van hun land en daaruit de conclusie hebben getrokken dat veranderingen alleen tot stand kunnen worden gebracht door niet aflatende strijd.þ Zo begon het college dat drie jonge PRD-leden mij op een avond gaven in een anonieme hotelkamer, ergens in Jakarta. We hadden diverse malen contact gehad via niet af te luisteren portable telefoons. Ik had met Robby gesproken op het terras van een café. Daar had hij mij uitgehoord over het doel van mijn reis en over die rare partij in Holland, met een tomaat als symbool. "Het voordeel voor socialisten in Holland," zei hij nadenkend, "lijkt me dat jullie in vrijheid kunnen zeggen wat jullie willen. Terwijl wij hier voortdurend op onze tellen moeten passen. Maar het nadeel voor jullie is, dat het met Nederland economisch zo goed gaat, dat de meeste mensen wel tevreden zijn. Terwijl hier iedereen ontevreden is - iedereen, behalve de Soeharto-kliek."

Tegen deze bondige analyse had ik weinig in te brengen. En omdat ik nu eenmaal uit dat welvarende Nederland kom, sprak het vanzelf dat ik het geld verschafte voor de hotelkamer waar ik in alle rust met enkele leidinggevende PRD'ers zou kunnen spreken. "We zullen een hotel uitzoeken waarvan we de uitbater kunnen vertrouwen," zei Robby. "Geef ons drie dagen de tijd. Ik bel je zodra alles geregeld is."

En zo geschiedde.

"We werken ondergronds. Daar zijn we noodgedwongen heel behendig in geworden"

"De regering-Soeharto," zei een PRD-activist die zich Hendrik noemde, "beschuldigt ons ervan communistisch te zijn. Wij stellen namelijk de belangrijkste pijlers van het huidige regime ter discussie. Wij eisen afschaffing van de vijf repressieve wetten die de politieke gang van zaken in dit land regelen. Bovendien bepleiten we afschaffing van de dubbelrol van het leger. Voor het regime is dat heel bedreigend, want zonder die wetten en zonder het leger, zou het geen dag overleven. Dus worden wij voor communisten uitgemaakt."

En omdat communistische organisaties sinds het aantreden van het Soeharto-regime eind jaren zestig zijn verboden, is ook de PRD inmiddels tot verboden organisatie verklaard. Veertien leidinggevende PRD'ers werden na een showproces in het najaar van 1996 veroordeeld tot gevangenisstraffen tot dertien jaar. "Zijn jullie," vroeg ik, "niet bang om ook voor jaren de cel in te gaan?"

De drie activisten overlegden even met elkaar. Toen nam één van hen het woord.

"Wij zijn ons bewust van het feit dat wij grote risico's lopen," zei hij. "Maar wij beschouwen het als onze plicht om met de strijd door te gaan. Vanuit de gevangenis krijgen wij nog altijd instructies van onze leiders over hoe wij de strijd moeten voeren. Bovendien is er een dagelijkse leiding geformeerd die regelmatig bij elkaar komt en de strategie bespreekt."

"Maar wat kunnen jullie nog doen, nu jullie organisatie verboden is en de geheime dienst, het leger en de politie voortdurend op jullie loeren?"

"We werken ondergronds," luidde het antwoord. "Daar zijn we noodgedwongen heel behendig in geworden. We drukken pamfletten, organiseren bijeenkomsten van arbeiders en van studenten. We concentreren ons nu op de grote steden en met name op Jakarta. Hier zal de strijd moeten beginnen."

"Ik wil daar iets op aanvullen." Het was Robby die sprak. "Je vraagt of we niet bang zijn om gearresteerd te worden. Maar laat ik mijzelf als voorbeeld nemen. Het is mijn ervaring dat de bevolking ons steunt. In de dagen van de hevigste vervolging heb ik geen enkele moeite hoeven doen om onderduikadressen te vinden. Wij kunnen ons altijd verbergen in de huizen van het volk."

"Wat is jullie belangrijkste doel?"

Het antwoord kwam zonder aarzelen: "Dat het regime-Soeharto ten val wordt gebracht door het volk."

"Het is mijn plicht alles te doen om een rechtvaardiger maatschappij dichterbij te brengen"

Tijdens de vijf weken dat ik in Jakarta verbleef, sprak ik onder meer met Yoesoef Isak, een oude Soekarnist en uitgever van Indonesië's belangrijkste dissidente schrijver, Pramoedja Ananta Toer. Hij zei: "Het is niet langer een kwestie van jaren, voor het regime zal vallen. Hooguit nog van maanden. Volgens sommigen van mijn vrienden zelfs van weken."

"Maar wie," vroeg ik, "moet het regime dan ten val brengen?" En ik dacht aan de jonge PRD'ers, die ongetwijfeld veel goede bedoelingen hadden, maar die ik het nog niet zag opnemen tegen dat gigantische onderdrukkende overheidsapparaat. "Helaas is de oppositie in Indonesië ernstig verdeeld," antwoordde de oude revolutionair, "maar zelfs als de oppositie slaapt, zal Soeharto vallen. De economische crisis zal hem uiteindelijk de kop kosten. En vergis je niet in de rol van die jongens en meisjes van de PRD. Zij hebben de fakkel overgenomen. Zij strijden voor dezelfde idealen als waarvoor wij vroeger hebben gevochten. En ze organiseren zich goed. Ze zijn vastberaden. Moedig. Hun tijd zal zeker komen."

Ik sprak ook met studentenleiders die jaren in de gevangenis hadden gezeten, maar desondanks direct na hun vrijlating weer actief waren geworden in het verzet. "Het is mijn plicht tegenover mijn volk en mijn land," zei een van hen, "om alles te doen wat in mijn vermogen ligt om een rechtvaardiger maatschappij dichterbij te brengen."

Heel vaak moest ik denken aan Frits Bolkestein, die deze idealisten ongetwijfeld ter verantwoording zou willen roepen, omdat zij niet onvoorwaardelijk geloven in de zegeningen van de vrije markt. Ook dacht ik dikwijls aan voormalig Philips-topman Jan Timmer, die nog niet zo lang geleden riep, dat als hij nu jong was geweest, hij zeker naar Zuidoost-Azië zou zijn gegaan. "Want daar gebeurt het!" Ik vroeg me af wat hij dan in Zuidoost-Azië was gaan doen: speculeren op de beurs? En wat te denken van al die Nederlandse parlementariërs die een paar jaar geleden over Jan Pronk heen vielen, toen die het waagde zich kritisch uit te laten over de mensenrechtensituatie in Indonesië. Zouden die lieden zich nu de ogen uit de kop schamen, nu zo ondubbelzinnig duidelijk wordt wat het corrupte Soeharto-regime Indonesië uiteindelijk heeft gebracht? Ik vrees dat het antwoord negatief zal zijn. Zoals ik ook vrees dat diezelfde parlementarirs zich nog altijd niet wensen te verdiepen in de vervolging en de terreur die in Indonesië de praktijk van alledag vormen.

"Elke keer dat ik een SP-tomaat zie, moet ik even denken aan Robby van de PRD"

Een paar dagen na mijn terugkeer uit Jakarta zag ik op het Journaal hoe twee politieke activisten die ik uitvoerig had gesproken, bij een demonstratie werden opgepakt en in een politiebusje werden gesmeten. Een week later belde Niko Warouw. Hij had slecht nieuws. Twee van de drie PRD-leden die ik op de hotelkamer had geïnterviewd waren gearresteerd in het appartement waar zij verbleven. Vermoedelijk had de geheime dienst hen naar huis gevolgd na een studentendemonstratie. Vanwege lidmaatschap van een verboden politieke organisatie hangen hen nu gevangenisstraffen van zes jaar boven het hoofd. Een van de twee was Robby. Elke keer dat ik nu een SP-tomaat zie, moet ik even aan hem denken.

Mensenrechten nu! "Soeharto moordenaar, mensenrechten nu!" en "Politieke gevangenen, laat ze vrij!" klonk het op 31 maart voor de hekken van de Indonesische ambassade in Den Haag. Enkele tientallen mensen demonstreerden er op initiatief van de PRD (Indonesiche Democratische Volkspartij) en de SP tegen het Soeharto-regime. Niko Warouw van de PRD sprak door de megafoon: "Mijn partij heeft in Indonesië kritiek geuit op de ondemocratische herkiezing van Soeharto. Sindsdien zijn er verschillende van onze mensen opgepakt of vermist. We weten niet wat er met hen gebeurd is. Ik ben hier vandaag om mijn zorgen daarover te uiten. Bovendien wil ik de mensen in Nederland duidelijk maken dat het democratisch recht van de Indonesiërs genegeerd wordt." Tijdens de demonstratie bleef het opvallend stil in het gebouw van de ambassade. De ambassadeur wilde de petitie, in de vorm van duizenden ondertekende kaarten, onder andere van lezers van dit blad, niet in ontvangst nemen. De kaarten werden in de brievenbus gedaan. SP-penningmeester Marga van Broekhoven greep de gelegenheid aan om namens de SP aan Niko Warouw een cheque van 20.000 gulden te overhandigen ter ondersteuning van de PRD. "De SP heeft al enige tijd goede contacten met de PRD. Het is de meest opvallende democratische partij, die het hardst wordt aangepakt in Indonesië," vertelt Tiny Kox, algemeen secretaris van de SP. "Wij willen onze solidariteit niet alleen in woorden, maar ook in daden uitdrukken. De partijraad van SP heeft al enkele maanden geleden besloten de PRD ook financieel te gaan steunen. Het geld is bestemd voor een communicatie-netwerk voor het verzet tegen het Soeharto-regime in Indonesië. Het zal voornamelijk besteed worden aan de aanschaf van laptop-computers, omdat de oppositie steeds vanuit andere plaatsen moet opereren. Bovendien helpen we de PRD ermee om een informatiekantoor op te zetten in Europa." "Binnenkort kunnen wij in Nederland weer naar de stembus. Reden te meer om er met deze demonstratie aan te herinneren dat democratie en vrije verkiezingen ook voor Indonesië erg belangrijk zijn," zegt Kox. "Het is belachelijk dat men in Europa alleen naar de economische mogelijkheden van dat land kijkt. De schending van de mensenrechten komt maar nauwelijks ter sprake. Dat moet echt veranderen."