Spanning mei 2010 :: Hoe overleef ik een coalitie?

Hoe overleef ik een coalitie?

Tekst: Peter Verschuren

Illustratie Len munnik

Hoe overleef ik… mezelf, mijn ouders, de brugklas, mijn eerste zoen… Schrijfster Francine Oomen vond er de inspiratie in voor een serie succesvolle kinderboeken. In Spanning een nieuwe aflevering: ‘Hoe overleef ik een coalitie?’ Oud-wethouder Peter Verschuren uit Groningen ging daarvoor te rade bij enkele voormalige collega’s.

In Nijmegen vormde de SP bijna acht jaar een succesvol college met PvdA en GroenLinks. Wat heb je nodig voor een goede coalitie?

Oud-wethouder van Financiën Peter Lucassen: “Wat erg helpt, is een gemeenschappelijke visie. In Nijmegen hadden we volledige overeenstemming over een paar grote thema’s, zoals het versterken van de wijken en het afzien van grote prestigeprojecten. We hadden daarmee een gemeenschappelijke onderlegger. En natuurlijk hielp het ook dat we een college hadden van drie linkse partijen.” Naast de inhoudelijke overeenstemming is volgens Lucassen ook de chemie tussen de personen belangrijk. “Het college is een collegiaal bestuur: je doet het samen, je bent een team. Daar investeer je in door zelf straight en eerlijk te zijn. Geen dubbele agenda te hebben. Mijn collega’s moesten er blind op kunnen vertrouwen dat ik als wethouder van Financiën alle informatie open op tafel leg voordat we een financieel besluit gingen nemen. En ik verwachtte dat zij dat ook deden bij zaken die speelden in hun portefeuille. Vertrouwen is absoluut noodzakelijk. En als je daar aan twijfelt, moet je die twijfel uitspreken. In de collegevergadering, of in een persoonlijk gesprek.” Jannie Visscher, net begonnen aan haar tweede periode als wethouder in Groningen, zit op dezelfde lijn. “De partners in een coalitie moeten absoluut het gevoel hebben dat ze sámen verantwoordelijk zijn. En ook belangrijk is een samenbindende voorzitter van het college. In tijden van spanning val je snel terug op alleen je eigen belang of dat van je partij. Het gaat er dan om dat je weer zicht krijgt op het gezamenlijke belang. Daarbij kan de burgemeester een waardevolle rol spelen.”

Hennie Hemmes maakte in Pekela vier jaar lang deel uit van een college met twee wethouders: van SP en PvdA. Sinds de verkiezingen van 3 maart is de PvdA voor het eerst sinds mensenheugenis buiten het college beland en heeft Hemmes een collega van GroenLinks gekregen plus eentje van een lokale partij. Zijn recept voor een succesvolle coalitie: “Belangrijk is dat het bij de eerste kennismaking klikt, dus al voordat de onderhandelingen beginnen. En als je in een coalitie zit, moet je elkaar ook wat gunnen. Ook bij moeilijke zaken moet je samen de klus klaren. Je hoeft geen vrienden te zijn, maar samenwerken als collega’s die van elkaar op aan kunnen. Alleen dan kun je er plezier in blijven houden, en dat is echt nodig. Bij andere colleges heb ik wel gezien dat wethouders dingen achter elkaars rug deden. Nou, dan is het zó afgelopen.”

Een veelgehoorde verzuchting van SP-raadsleden in gemeenten waar we niet in het college zitten is dat de coalitie alles vóór de raadsvergadering dichttimmert en bij 6 SPANNING mei 2010 voorbaar ‘nee’ zegt tegen elk voorstel van de oppositie. Hoe gaan SP-bestuurders zelf om met de coalitiediscipline? Lucassen: “Het verwijt van dichttimmeren krijg je altijd, dat kregen wij ook. Mijn reactie was dan dat er in Nijmegen nooit eerder zoveel door coalitiepartijen naast de pot is gepiest als in de afgelopen periode. Maar je wilt als coalitie wel samen iets bereiken, en soms is het dan nodig om druk te zetten op de fracties. Maar dat doe je natuurlijk niet altijd. Het hangt van het belang van een onderwerp af, en ook van de vraag of je steun kunt verwachten van een deel van de oppositie. Is dat het geval, dan kun je wat soepeler zijn.”

Visscher: “Je moet álle fracties in de raad met respect behandelen. Ook de oppositieleden moet je luid en duidelijk complimenteren als ze met een goed voorstel of goed verhaal komen. Verder moet je extra investeren in de woordvoerders van de collegefracties. Dat doe je in de marge van de vergaderingen, maar als het nodig is ook door ze bij elkaar te roepen voor overleg.” Wat blijft er dan over van het dualisme? Visscher: “Dualisme is een middel, geen doel. Het doel is de stad zo goed mogelijk te besturen. Als daarvoor overleg in de coalitie nodig is, dan moet je dat niet laten. Zo simpel ligt het. En natuurlijk timmer je niet alles dicht. Wanneer wel? Er is geen checklist die je langs kunt lopen om te zien wanneer je de coalitiewoordvoerders bij elkaar roept. Dat is een kwestie van aanvoelen. En dualisme of niet: de mensen in de stad hebben te maken met één SP. Niet met de partij van de wethouders en de partij van de raadsleden. Nauw overleg met de eigen fractie over alles wat er speelt, is daarom onmisbaar.” Ook in Pekela overleggen de wethouders met de coalitiefracties. Hemmes: “Ik zit altijd bij de fractievergaderingen. Het is vragen om problemen als je dat niet doet. Een paar keer per jaar zitten we ook met de collegefracties en de wethouders gezamenlijk om tafel. Om de zaken door te praten en eventuele onvrede uit te spreken.”

Toch kan het gebeuren dat de fractie van een collegepartner op een belangrijk thema ineens met de oppositie meestemt. Wat doe je dan?

Lucassen: “Om te beginnen moet je de kans daarop klein maken door belangrijke zaken zo concreet mogelijk in het collegeakkoord op te nemen. Daar zijn ook de fracties aan gebonden. En verder hangt het ervan af hoe belangrijk een kwestie is. Bij ons was de verhoging van de OZB zo’n punt, en daar is het college eind vorig jaar op stuk gelopen. In het college-akkoord stond dat we de belastingdruk niet zouden verhogen. De PvdA legde dat ineens zo uit, dat ook de inflatiecorrectie niet mocht. Voor iedereen was duidelijk dat het anders zat, maar de PvdA-fractie hield voet bij stuk. Dat was het einde van de coalitie. In het college was die discussie wel goed gegaan, maar de politiek leider van de PvdA had geen greep meer op zijn fractie.”

Eerder was er ook al een crisis: in april vorig jaar ben jij opgestapt. Hoe gaat dat in een college?

“Ik kwam onder vuur over het salaris van de directeur van de schouwburg, waar de gemeente de aandelen in bezit. Die man was aangenomen vóórdat ik wethouder werd en bovendien gaat niet de aandeelhouder maar de raad van commissarissen over het salaris. Ik ben zelf opgestapt omdat ik niet langer onderwerp van discussie wilde zijn.Dat heb ik gedaan na een debat in de raadscommissie waarin bleek dat de PvdA-fractie op mijn hoofd uit was.” Je hebt toen niet geëist dat de PvdA-wethouders hun fractie tot de orde zou roepen? “Pas tijdens de commissievergadering bleek hoe scherp het lag. Toen was er weinig meer te sturen, ook al omdat de PvdA-wethouders weinig gezag hadden over de fractie. Maar we hebben het inderdaad niet tot de rand uitgevochten.”

In Pekela vonden de afgelopen jaren geen grote botsingen plaats,

wel waren er natuurlijk meningsverschillen.

Hemmes: “Dan is het een kwestie van twee tegen één,

waarbij de burgemeester de doorslag geeft. Dat was soms in

mijn voordeel, en soms ook niet. En dan is het zand erover

en verder gaan.”

En als het om een principiële kwestie gaat? Het college

treedt als eenheid naar buiten. Dat betekent dat iedere

wethouder het collegestandpunt moet verdedigen, ook al

denkt hij er zelf anders over. Hoe ga je dan te werk?

“Je verdedigt naar buiten het collegestandpunt en niet je

eigen mening. Daar kun je alleen een uitzondering op

maken als je dat vooraf afspreekt. Dat hebben we in de

afgelopen periode gedaan bij de verkoop van de Essentaandelen.

Ik had een minderheidsstandpunt tegen de

verkoop. We hebben toen afgesproken dat ik dat naar

buiten kon brengen zonder dat het gevolgen had voor de

coalitie.” In Groningen werd rond de verkoop van Essent

net zo’n afspraak gemaakt. Toch kwam er veel opschudding

doordat de PvdA erg boos was over de harde toon die de

SP-fractie in het raadsdebat aansloeg over het verkoopvoorstel.

Visscher: “De gemoederen liepen hoog op. Wat je dan

doet, is vooral rustig blijven. En als de verhoudingen verder

normaal zijn, zakt de temperatuur wel weer, en ga je

verder.”

Hoeveel ruimte heeft een SP-fractie als we in het college zitten?

Lucassen: “Een fractie kan de collegeleden ondersteunen

door zaken die niet in het collegeakkoord geregeld zijn, en

waar de andere collegepartijen niet voor zijn, toch binnen

te halen. Hoe ver je daarin gaat, is niet in zijn algemeenheid

te zeggen. Dat is een kwestie van tactiek. Belangrijk is

wel, dat het altijd in goed overleg tussen de fractie en de

collegeleden gaat. Maar als de ruimte die de fractie neemt,

inhoudt dat ze op een belangrijk punt tegenover de eigen

wethouders komt te staan, dan heb je echt een probleem.

Dat moet je voorkomen door heel nauw in contact te

blijven. In Nijmegen hadden we bijvoorbeeld de verkoop

van het busbedrijf. Iets waar SP’ers niets van willen weten.

Maar het was toch noodzakelijk. Daarover heb ik veel met

de fractie en het bestuur gesproken.”

Hemmes: “De fractie moet vooral niet gedwee aan de

leiband van het college lopen. Dat is bij ons ook niet

gebeurd: de fractie is zeker kritisch geweest op het college

en is met eigen initiatieven gekomen, en dat moet ze blijven

doen.”

Visscher vindt dat de fractie vooral heel zichtbaar moet

blijven. “Dat is als coalitiefractie moeilijker omdat een hard

oppositioneel geluid gemakkelijker de media haalt, maar

het is wel belangrijk. Als wethouder kun je een gebrek aan

SP-zichtbaarheid moeilijk compenseren. Je komt wel in het

nieuws, maar vooral als vertegenwoordiger van het college

en minder als SP’er.”

Deelname van de SP aan lokale besturen

Arnhem

- SP, GL, D66 en de VVD

Gerrie Elfrink (Rijnboog, Arnhem Centraal, wonen en sport)

- Margriet Bleijenberg (onderwijs en jeugd)

Dongen

- SP, VVD, DP en het CDA

- René Roovers (Welzijn, Leefbaarheid/Wijk- en dorpsraden,

Gezondheidsbeleid, Ouderen- en seniorenbeleid, Jeugd- en

jongerenbeleid, Sociale zaken en reïntegratiebeleid, Wet

Maatschappelijke Ondersteuning, Fietsbeleid)

Bernheze

- SP, OPG, Progressief Bernheze en Bernheze Solidair Verbonden

- Rein van Moorselaar (Sociale zaken, onderwijs, jeugd &

jongerenbeleid, openbare werken, natuur en landschap, project:

wijkgericht werken/IDOP’s)

Groningen

- SP, PvdA, GL en D66

- Jannie Visscher (Welzijn en Zorg (WMO), Ouderen, Reiniging,

Stadsbeheer en Ecologie, Recreatie, Integratie, Emancipatie,

Dierenwelzijn)

Boxmeer

- SP, CDA en LOF (Lokale Onafhankelijke Fracties)

- Bert Moeskops (Onderwijs, jeugd, senioren, Zorg, Sociale

zaken, WMO, Wijk- en dorpsraden)

Harlingen

- SP, Frisse Wind Harlingen, Harlinger Belang, GroenLinks en D66

- Geen wethouder

Doesburg

- SP, Stadspartij Doesburg en D66

- Willem Bouman (Onderwijs, Werk en inkomen,

WMO, Wijkraden, Algemeen sportbeleid, Jeugd en jongeren/

ouderen, Volkshuisvesting, Volksgezondheid, Klein

stedenbeleid)

Heerlen

SP, PvdA, Stadspartij Heerlen, Ouderenpartij en D66

- Riet de Wit (Arbeidsmarkt, Economie, Onderwijs)

- Peter van Zutphen (Armoedebestrijding, Participatie en zorg,

Integraal jeugdbeleid)

Hengelo

- SP, Burgerbelangen, D66, GroenLinks en PvdA

- Mariska ter Heuw (educatie, sociale zaken, werk, economie)

- SP, CDA en VVD

- Jan Burger (zorg, volkshuisvesting)

Leiden

- SP, D66, CDA en VVD

- Roos van Gelderen (jeugd, welzijn, zorg)

Wormerland

- SP en Liberaal Wormerland

- Anna de Groot (sociale zaken, onderwijs, welzijn,

agrarische zaken en natuurbeheer)

Oldambt

- SP, CDA, PvdA en GroenLinks

- Rikus Brader (werk, inkomen, maatschappelijke zaken)

Amsterdam (Stadsdeelraad Noord)

- SP, PvdA en GroenLinks

- Willem Paquay (Bedrijven & Vastgoedbeheer, Openbare

Ruimte, afvalinzameling & Groen, Verkeer & Vervoer – inclusief

Parkeren – Beheer Infrastructuur, Dierenwelzijn, Welzijn – Subsidies

instellingen, Wijkaanpak)

Oss

- SP, VDG en PvdA

- Jules Iding (ruimtelijke ontwikkeling, verkeer, stadsbeheer)

- Chris Ermes (werk, inkomen en zorg, onderwijs,

integratie, sport)

Rotterdam

(deelgemeente Charlois)

- SP, PvdA en CDA

- Theo Coskun (Financiën, Bewonersparticipatie

en Kunst & Cultuur)

Pekela

- SP, Samen voor Pekela en GroenLinks

- Hennie Hemmes (Sociale Zaken, arbeid, WSW, cultuur)

Lees online