Bind de accountants niet meer op het spek
De Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) is een vervolg op de wijzigingen in 1993 van de Wet op de registeraccountants en de Wet op de accountants-administratieconsulenten. Die zouden na zes jaar geëvalueerd worden. Dat ging nogal van 'rustig aan dan breekt het lijntje niet', totdat het kolossale Enron-schandaal de razendsnelle val veroorzaakte van een van grootste accountantskantoren in de wereld, Arthur Andersen.
Na Enron volgden Worldcom, Ahold en Parmalat, die op de een of andere wijze gedekt of aangemoedigd bleken te zijn door de accountants verantwoordelijk voor de externe controle. Het vertrouwen in accountantsverklaringen over de getrouwheid van de financiële verantwoording van beursgenoteerde bedrijven viel weg.
De nieuwe wet regelt extern publiek toezicht op accountantsorganisaties via de Autoriteit Financiële Markten (AFM), althans voor wat betreft de wettelijk verplichte externe controle op jaarrekeningen van ondernemingen. Zo denkt de regering 'gestalte te geven aan een gerechtvaardigd herstel van het vertrouwen in de accountant en zijn verklaringen ten behoeve van het publiek en daarmee bij te dragen aan een betere bescherming van de financiële markten'. De wet legt vast dat wettelijke controle van jaarrekeningen voortaan slechts door accountants met vergunning mag worden gedaan. Nivra en Novaa zijn belast met het verlenen van vergunningen.
Verdergaande maatregelen ter zuivering van het accountantsvak, zoals verplichte splitsing van controle en advies bij accountants, ziet de minister vooralsnog niet zitten. De AFM moet van de minister wel opletten dat er geen wanverhouding tussen controle- en adviserende taken bij accountantskantoren ontstaat. Bestuurder Paul Koster van de AFM pleit wel voor een verplichte scheiding. Hij stelt terecht dat de onafhankelijkheid van de controlerende accountant in het geding is als hij nevenactiviteiten heeft waarin het 'enge' belang van de opdrachtgevende onderneming voorop staat.
Naast de riskante combinatie van controle en advies in accountantskantoren blijft er het probleem van de concentratie van controle en advies bij slechts enkele megakantoren. Wereldwijd zijn het slechts vier accountantskantoren die vrijwel alle beursgenoteerde ondernemingen controleren. De Grote Vier van de accountancy, met miljarden aan omzet en meer dan 400.000 mensen in dienst, zijn PricewaterhouseCoopers, KPMG, Deloitte & Touche en Ernst & Young. Alle kantoren bleken bij grote boekhoudschandalen betrokken. Uit die schandalen rees de vraag: wie leidt en wie begeleidt er eigenlijk onder dit soort omstandigheden? De bedrijfsleiding of de accountant?
Minister Zalm van Financiën heeft tijdens het debat in de Eerste Kamer het bestaan van dit ongezonde oligopolie in de accountantswereld erkend. Toch sprak hij de hoop uit dat er binnenkort meer grote kantoren zullen ontstaan die de concurrentie zullen doen toenemen. Ingrijpen in de bestaande situatie is volgens hem nauwelijks mogelijk en zou ook een veel te ingrijpend precedent vormen. Desalniettemin zag hij ook dat er bij verdere concentratie in de accountantsbranche wellicht ingegrepen zou moeten worden, in het kader van het garanderen van reële economische mededinging. Ik vrees dat zolang controle en advies in één kantoor kunnen blijven samenkomen de onafhankelijkheid van de accountant en daarmee van de betrouwbaarheid van de door hem afgegeven verklaringen onder druk zal blijven staan, alle goede bedoelingen van accountants ten spijt. En zolang multinationale bedrijven zich laten controleren door multinationale accountantskantoren blijft de kans bestaan dat hun beider belang niet gelijk op gaat met het algemene belang, van de samenleving, van aandeelhouders, werknemers en consumenten. Ik denk daarom dat we verdere stappen zouden moeten zetten. Er moet een cultuuromslag komen bij bedrijfsleidingen en accountants. Daarbij helpt meer democratisch toezicht op bedrijven, minder commerciële aansturing van accountantskantoren en splitsing bij accountants van controle en advies. Anders blijven we de kat op het spek binden.
