Partijen moeten geen sponsors maar leden werven

Als Jan Pronk zegt dat de SP een van de weinige echte politieke partijen van dit land is [1], is dat als compliment bedoeld dat ook graag aanvaard wordt. Maar veel meer is het bedoeld als een waarschuwingssignaal naar de hele politiek. En terecht. Want politieke partijen zijn in ons bestel de dragers van de democratie. Als zij niet meer kunnen steunen op eigen kracht heeft dat ernstige gevolgen voor de samenleving.

Pronk valt op dat de SP een 'duidelijk politiek profiel en ideologie heeft, alsmede een interne partijorde waarin de voormannen ook tussentijds verantwoording moeten afleggen'. Verder prijst hij 'de wijze waarop soepel lokale problemen aan nationale problemen worden verbonden' [2] Deze karakteristieken zijn correct. Ze zijn het gevolg van een bewuste keuze van de SP om zo'n politieke partij te willen zijn. Het overeind houden van die keuze vergt voortdurend onderhoud. Afgelopen jaar werden twee congressen, intensief voorbereid in alle partijgeledingen, georganiseerd om de partij zowel politiek-ideologisch als organisatorisch millenniumproof te maken. Als snelst groeiende partij van het land [3] moet de SP permanent bezig zijn met het integreren van nieuwe leden in de bestaande organisatie. Groeien gaat soms gepaard met stuipen, ook bij een partij die de wind mee heeft. Investeren in nieuwe leden doen we omdat onze leden zonder twijfel het belangrijkste kapitaal van de SP vormen. We hebben er een heleboel van, hun aantal groeit opmerkelijk (van 17000 in 1994 naar 26000 nu) en de 'participatiegraad', de bereidheid om deel te nemen aan het partijwerk, is beduidend hoger dan bij de meeste andere partijen (30-40 procent tegenover 10 procent gemiddeld). Het stemt tot tevredenheid dat bij de samenstelling van het nieuwe beginselprogramma 'Heel de mens' in totaal duizenden leden actief betrokken zijn, op lokaal, regionaal of nationaal niveau.

Pronk ziet het juist: het gaat goed met de SP. Maar daar past een belangrijke kanttekening bij. Een politieke partij kan uiteindelijk alleen gedijen temidden van anderen. Concurrentie in de politiek is broodnodig. Want als het goed gaat met de SP maar slecht met de meeste andere partijen ('Ze zijn op sterven na dood', aldus Leendert Bikker, tot voor kort adviseur van het CDA [4]) dan betekent dat een groot probleem voor ons allemaal. Het is een begrijpelijke maar evenzo onjuiste opvatting dat de SP garen spint bij de leegloop van andere partijen. Natuurlijk wordt daardoor de afstand in ledenomvang tussen de Grote Drie (CDA, PvdA, VVD) en runner up SP zienderogen kleiner. De VVD is in ledental niet eens meer twee maal zo groot als de SP, terwijl in Kamerzeteltal gerekend de eerste nog bijna acht maal groter is. Maar de algemene tendens dat steeds minder mensen zich betrokken voelen bij een politieke partij is voor alle partijen negatief. Op dit moment zijn nog geen drie van de honderd inwoners van ons land lid van een politieke partij, terwijl aan die politieke partijen wel de taak is opgedragen de mensen te rekruteren die ons land lokaal, provinciaal en nationaal besturen en richting geven aan onze toekomst. Gekoppeld aan de andere tendens dat steeds minder mensen meedoen aan verkiezingen, betekent dit een ondermijning van de democratische grondvesten van onze samenleving.

Het over het algemeen sterk dalend ledental brengt veel partijen in grote problemen. Zo groot dat de zoektocht naar alternatieven volop gaande is. Het dalend ledental leidt immers tot zorgelijke daling van de contributie-inkomsten maar - veel belangrijker nog - tot steeds minder vrijwilligers om helpende handen en hoofden toe te steken. Dat betekent dat er voor steeds meer activiteiten professionele hulp ingekocht moet worden, van het verspreiden van folder, het innen van de contributie tot het krijgen van deskundige adviezen. PvdA en GroenLinks pleiten nu voor verhoging van de staatssubsidie en de uitbreiding van faciliteiten voor politieke partijen, terwijl de VVD en CDA zich richten op sponsoring door het bedrijfsleven, waarbij de VVD heil verwacht van rechtstreekse sponsorcontracten en het CDA meer ziet in een 'neutraal potje'van alle sponsors voor alle partijen [5]. Beide opties lijken aantrekkelijk maar deugen niet. In beide gevallen wordt de onafhankelijkheid van de politieke partijen immers wankeler en de betekenis van de leden voor politieke partijen nog minder. Als de staat de financiële levensader wordt dat komt de noodzakelijke onafhankelijkheid van een partij om de overheid te controleren in het geding. Als ondernemers partijen gaan sponsoren zullen ze daarvoor in ruil iets terug willen. Vanuit het oogpunt van de ondernemer is daar niks mis mee, vanuit het oogpunt van de politiek juist van alles. In een samenleving waarin de Markt toch als steeds meer te zeggen krijgt is het absoluut een stap te ver als politieke partijen zich ook nog deels afhankelijk maken van het bedrijfsleven. Beide opties zullen er verder toe leiden dat er door partijen nog minder geïnvesteerd zal worden in ledenwerving waardoor de band tussen burger en politiek nog geringer zal worden. Daardoor wordt politiek - en daarmee het bestuur van het land - gaandeweg een wel erg elitaire aangelegenheid, die zich slecht verdraagt van de democratie.

Als de VVD de stap naar sponsoring zet, is het een kwestie van tijd voordat de andere grote partijen volgen. Dan kunnen we ons gaan opmaken voor Amerikaanse - of wellicht beter gezegd - Duitse taferelen. Sponsoring van politieke partijen bij wet verbieden heeft onze grote voorkeur - zoals we al meerdere malen duidelijk gemaakt hebben. Inmiddels lijkt het aantal partijen dat met ons voor een sponsorverbod is, toe te nemen. Maar als er geen Kamermeerderheid voor een dergelijk wettelijk verbod te vinden is - en daar lijkt het vooralsnog op - dan is het de moeite waard om in ieder geval een convenant te sluiten tussen partijen om voorlopig vrijwillig af te zien van sponsoring, in afwachting van meer duidelijkheid over de mogelijke gevolgen van een dergelijke stap in het duister. Op overhaaste beslissingen zit niemand te wachten.