De jezuïetenstreken van paus Franciscus

Paus Franciscus heeft radicale kritiek op de markt, de financiële sector en de kapitalistische mentaliteit. Ronald van Raak zette in 'Nederlands Dagblad' de nieuwe koers van de nieuwe paus in perspectief, aan de hand van het boek 'Jezuïetengrappen' van de Amsterdamse jezuïet Nikolaas Sintobin.

‘Er zijn drie dingen die zelfs God niet weet: 1. het aantal religieuze congregaties voor vrouwen; 2. de som geld die franciscanen verborgen houden; 3. wat de jezuïeten echt denken en wat het volgende is dat ze gaan ondernemen.’Zo luidt een bekende grap over jezuïeten.

Paus Franciscus heeft veel mensen verrast. Door zijn optreden: een groot engagement met de armen en een sobere levensstijl. Maar ook door zijn beleid: zijn harde kritiek op de financiële markten en grote schoonmaak bij de Vaticaanse bank. En vooral door zijn bescheidenheid, door mensen niet de maat te nemen. Behoudende katholieken zijn weer trots op hun kerk, progressieve katholieken putten nieuwe hoop uit het optreden van deze paus. Ook veel andere christenen volgen met nieuwe interesse de ontwikkelingen in het Vaticaan, waar zich de grootste veranderingen lijken af te tekenen sinds het Tweede Vaticaans Concilie.

Het optreden van paus Franciscus is beter te begrijpen als we bedenken wat deze jezuïet ten diepste drijft. Iets daarvan wordt duidelijk in het leuke en toegankelijke boek Jezuïetengrappen van de Vlaming Nikolaas Sintobin, sinds kort overste van de jezuïeten in Amsterdam. Aan de hand van twintig grappen – die tegelijk vooroordelen zijn over jezuïeten – geeft Sintobin inzicht in wat jezuïeten zoal beweegt.

Humor raakt volgens hem ‘vaak op subtiele wijze de kern van het mysterie van hoe mensen leven en werken’. Lachen om jezelf toont volgens Sintobin tevens een grote vrijheid in gebondenheid: ‘De sterke gehoorzaamheidstraditie maakt, paradoxaal genoeg, dat er veel ruimte ontstaat voor vertrouwen, creativiteit en persoonlijke vrijheid. Veel jezuïeten schrikken er niet voor terug om tegendraads te zijn en op te komen voor wat hen ter harte gaat, ook al lijkt hun standpunt niet meteen te stroken met wat hoort.’

Je ziet het terug bij deze paus: domicilie kiezen in het gastenverblijf, rondrijden in een oude Renault 4 en de curie onder curatele stellen, het strookt niet met wat ‘hoort’ in het Vaticaan, maar wel met wat volgens veel katholieken hoort te gebeuren. De jezuïet die gehoorzaamheid zwoor aan de paus blijft als paus gehoorzaam aan zichzelf.

In korte hoofdstukjes bespreekt Sintobin verschillende aspecten van de spiritualiteit van Ignatius van Loyola, de grondlegger van de jezuïeten. Dit is een wereldse spiritualiteit, het vinden van God in de dingen van alledag. Jezelf kleiner maken, om anderen de ruimte te geven om te groeien. En nieuwe wegen blijven bewandelen, omdat de waarheid nooit rechtlijnig is.

Sintobin spreekt ook over cura personalis, de aandacht en zorg voor de concrete mens. Misschien verklaart dit waarom de paus weigert mensen te veroordelen. Hij noemt ook de modo de proceder, een manier van werken die principiële openheid vraagt, ook voor wat oncomfortabel kan zijn. Misschien maakt dit begrijpelijk waarom juist deze paus zo moedig de hervorming van het Vaticaan op zich neemt.

Een van de grappen die Sintobin opvoert gaat over het vooroordeel dat je nooit weet wat jezuïeten echt denken en wat ze vervolgens zullen doen. Dit boek toont ons in ieder geval een verhelderende blik in de denkwereld van de jezuïet. Wat de nieuwe paus in de toekomst allemaal nog gaat doen, blijft ook na lezing van dit boek een verrassing.